کلید گشایش نهج البلاغه (کتاب)

«کلید گشایش نهج‌البلاغه» تألیف دکتر سید محمدباقر کتابی (۱۳۰۲-۱۳۹۷ ش)، کتابی در موضوع شرح و توضیح مفردات و لغات «نهج‌البلاغه» به همراه بیان شواهد آن از این کتاب مقدس می‌باشد. یکی از ویژگی‌های ممتاز این کتاب آن است که مطالب آن روان و همه فهم‌پذیر و حتی‌الامکان به‌دور از نقل‌های طولانی نگاشته شده‌ است.

نویسنده	سید محمدباقر کتابی
موضوع	شرح نهج البلاغه
زبان	فارسی
تعداد جلد	۱

شرح حال نویسنده

دکتر سید محمدباقر کتابی (۱۳۰۲-۱۳۹۷ ش)، استاد برجسته دانشگاه، جامع علوم قدیم و جدید و مدرّس نهج البلاغه، در خانواده‌ای اهل علم در اصفهان پا به عرصه گیتی نهاد. وی از شاگردان حاج حسینعلی صدیقین، شیخ مهدی نجفی، میرزا علی آقا شیرازی و حاج آقا رحیم ارباب و آیت الله طالقانی بوده است.

مرحوم دکتر کتابی بیش از سی سال در دانشگاههای مختلف کشور مشغول به تدریس متون ادبی و عرفانی و نقد و بررسی آنها بوده و در کنار آن در جلسات مختلف به سخنرانی و تدریس نهج البلاغه و سایر معارف اهل بیت علیهم السلام مشغول بوده است. وی همچنین کتاب هایی در زمینه شرح رجال علم و ادب و هنر اصفهان، شرح نهج البلاغه و شرح مثنوی مولوی نگاشته است.

معرفی کتاب

کتاب «کلید گشایش نهج‌البلاغه» یا «المفتاح لکنوز نهج البلاغه» مرجعی است بسیار ارزنده درباره مفردات "نهج البلاغه" که در رفع نیازهای محققان و دانشجویانی که درصدد فهم بهتری از کلام نورانی امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) هستند، بسیار نافع و مؤثر است. این کتاب حدود ۹۰۰ صفحه است که در سال ۱۳۹۴ شمسی به چاپ رسیده و انتشار یافته است.

نویسنده کتاب حاضر در معرفی اثر خویش می گوید: «کتاب "کلید گشایش نهج البلاغه" ثمره پانزده سال مطالعه و تحقیق و تدریس "نهج البلاغه" و شروح آن و حاصل سالهای متمادی از انس با نهج البلاغه و شخصیت های بزرگی می باشد. این کتاب بر اساس کتاب معروف "مفردات راغب اصفهانی" بر کلمات و مفردات قرآن کریم و کتابهای لغات جدید عربی مثل "المنجد" نگارش یافته است. کتاب جامعی است تفسیرگونه بر تمام لغات و مفردات، مخصوصا لغات مشکل نهج البلاغه که از مآخذ ارزشمند و مهم و معتبری استفاده نموده ام مثل "شرح نهج البلاغه" کمال الدّین ابن میثم بحرانی متوفای ۶۷۹ قمری به عربی در پنج مجلد و "شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید" متوفای ۶۵۵ قمری در ۲۰ جلد به عربی که دایرةالمعارف وسیعی است در معارف اسلامی و مخصوصا نهج البلاغه، و "شرح نهج البلاغه" قطب الدین راوندی متوفای ۵۷۳ قمری در سه مجلد به عربی که اولین شرح کامل نهج البلاغه می باشد به نام "منهاج البراعة"، و شرح میرزا حبیب الله هاشمی خویی متوفای ۱۳۲۵ قمری، در ۲۷ جلد که آن هم به نام "منهاج البراعة" است و برخی از تفاسیر قرآن کریم مثل: "تفسیر جلالین" و از کتب لغت مثل "قاموس المحیط"، "المنجد"، "لسان العرب"، "مجمع البحرین" و بسیاری از کتب لغت؛ ولی از همه بیشتر به کتاب "مفردات قرآن" راغب اصفهانی -که بهترین مفردات قرآن کریم است- مراجعه کرده و بهره‌مند شده‌ام».

محتوای کتاب

لغات، ابتدا ثلاثی مجرد و بعد رباعی و مزید آن به ترتیب حروف اول و دوم از روی حروف الفبا نوشته شده مثلا واژه "تحکم" در حرف "ح" قرار گرفته نه حرف "ت" و بعد از افعال، مشتقات آنها مثل اسم فاعل و اسم مفعول و... ذکر شده و از مآخذ و منابع معتبر معنی و تفسیر آن بیان گردیده و مأخذ و مدارک عینا در تعقیب معنا و تفسیر آن آمده است. برای هر واژه عبارتی از نهج البلاغه شاهد آورده شده و نشانی آن از نسخه مرحوم فیض الاسلام یا نسخه محمد عبده و یا هر دو و معنی و مفهوم هر واژه از نسخه فیض الاسلام یا دکتر شهیدی یا هر ترجمه دیگر که به نظر نویسنده مناسبتر بوده آورده شده است.

مؤلف در ذیل برخی از واژگان که در معانی مختلفی به‌کار رفته‌اند، همه معانی را ذکر کرده و برای هریک شواهدی را از نهج‌البلاغه بیان می‌کند. مانند مفهوم "حق" که کاربردهای آن را در نهج‌البلاغه در معانی راستی، شایستگی، بهره و نصیب، شکر، حق در روابط اجتماعی، عدل و تعاون می باشد.

مطالب کتاب عمدتاً در قالب نقل‌قول غیرمستقیم ارائه‌ شده‌اند؛ لذاست که خواننده با متنی یکدست مواجه می‌شود که بر حُسن آن می‌افزاید.

منابع

• سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، نشر پژوهش، ۱۳۹۴.
• وب سایت شخصی دکتر سید محمدباقر کتابی، بازیابی در ۲۳ بهمن ۱۳۹۶.
• "نگاهی به کتاب کلید گشایش نهج البلاغه مرجعی ارزنده درباره مفردات نهج البلاغه"، کامیار صداقت‌ ثمرحسینی، روزنامه اطلاعات، ۱۵ شهریور ۱۳۹۵.