نجوم السماء فی تراجم العلماء (کتاب)

نویسنده	محمدعلی آزاد کشمیری
موضوع	شرح‌حال علمای شیعه
زبان	فارسی
تعداد جلد	۱
تصحیح	مير هاشم محدث

«نجوم السماء فی تراجم العلماء» تألیف محمدعلى آزاد كشميرى -از علماى قرن سيزدهم هجرى-، مشتمل بر شرح حال علماى شيعه در قرن‌هاى يازدهم و دوازدهم و سيزدهم قمرى، به زبان فارسى است.

معرفى کتاب

مؤلف بيان مى‌كند كه در سال 1286 هجرى اقدام به تأليف كتاب كرده و در ذكر علما صرفا به مجتهدين اعلام و فقهاى اهل‌بيت(ع) اكتفا نكرده، بلكه به ضبط نام‌هاى «جمعى از اعيان محصلين كه در علوم عربيه و ادبيه يا فنون عقليه حكميه، يد طولى و منزلت عليا داشته‌اند» نيز پرداخته است.

خواننده اين كتاب علاوه بر اينكه به‌اختصار با شرح حال علماى شيعه در قرن‌هاى يازدهم و دوازدهم و سيزدهم هجرى آشنا مى‌شود، به اطلاعات فرهنگى و تاريخى سودمندى نيز دست مى‌يابد كه نمايشگر دوره تاريخى مورد نظر است.

با وجودى كه تأليف اين كتاب در سال 1286 ق. شروع شده بوده و مؤلف در سال 1309 ق. درگذشته (يعنى 23 سال بعد)، اما كار تأليف پايان نيافته و ميرزا محمدمهدى كشميرى - يكى از فرزندان مؤلف - كار پدر را ادامه داده و تكمله‌اى بر اين كتاب نوشته است.

محتوای کتاب

كتاب بعد از پيشگفتار مصحح به شرح حال علماى شيعه قرن‌هاى يازدهم، دوازدهم و سيزدهم مى‌پردازد و به‌طور كلى از سه «نجم» تشكيل شده است كه هركدام مربوط به يك قرن مى‌باشد.

نجم اول در احوال 269 نفر از علماى شيعه قرن يازدهم، نجم دوم در احوال 178 نفر از علماى قرن دوازدهم و نجم ثالث در احوال 83 نفر از علماى قرن سيزدهم مى‌باشد.

مؤلف، در شرح حال اشخاص، ابتدا نام شخص را آورده (كه در برخى از موارد نام پدر يا نام كتاب معروفش را نيز در عنوان متذكر شده)، سپس تاريخ تولد، وفات (در صورت دستيابى به آن تاريخ) و در ادامه خاندان، محل زندگى، آثار، اساتيد، شاگردان، جايگاه و مقام علمى، شرح قسمت‌هايى از زندگى، محل و كيفيت مرگ، محل دفن و... را ذكر كرده است.

مؤلف، در مواردى كه ضبط يك كلمه نياز به توضيح دارد، آن را توضيح داده است. وى، در بعضى از موارد، شرح حال يک نفر را در دو مدخل جداگانه آورده؛ و در مواردی یک شخص را در غیر موضع خود آورده است. به‌عنوان نمونه ايشان در نجم دوم اشخاصى كه وفاتشان بعد از 1200 ق. است را در نجم دوم آورده و گروهى كه در همان تاريخ از دنيا رفته‌اند را در نجم سوم آورده است.

منابع کتاب

مؤلف، از منابع مهم بسيارى بهره برده و نام مراجع تأليف خود را مورد به مورد ذكر كرده است؛ از آن جمله‌اند:

1. درّ منثور، تأليف على بن محمد بن حسن شهيد ثانى؛
2. نقد الرجال، تأليف سيد مصطفى تفرشى؛
3. أمل الآمل، تأليف شیخ حر عاملی؛
4. مجالس المؤمنين، تأليف قاضى نوراللّه شوشترى؛
5. إحقاق الحق، تأليف قاضى نوراللّه شوشترى؛
6. منتخب التواريخ، تأليف عبدالقادر بن ملوك شاه بداونى؛
7. لؤلؤة البحرين، تأليف شیخ یوسف بحرانی؛
8. رياض الشعراء، تأليف عليقلى واله داغستانى؛
9. شهاب ثاقب، تأليف سید دلدار علی نقوی؛
10. سلافة العصر، تأليف سید علی خان مدنی؛
11. شذور العقيان في تراجم الأعيان، تأليف سيد اعجاز حسين كنتورى؛
12. روضة المتقين، تأليف علامه محمدتقى مجلسى؛
13. لوامع صاحب‌قرانى، تأليف علامه محمدتقى مجلسى؛
14. تاريخ عالم‌آراى عباسى، تأليف اسكندربيگ منشى تركمان؛
15. خلاصة الأثر في أعيان المائة الحادي عشر، تأليف محمد بن فضل‌اللّه بن محب‌اللّه؛
16. تذكره نصرآبادى، تأليف محمدطاهر نصرآبادى؛
17. تاريخ فرشته، تأليف محمدقاسم استرآبادى؛
18. جامع الرواة، محمد بن علی اردبیلی؛
19. منتهى المقال، از شيخ ابوعلی حائری.
20. تکمله أمل الآمل، از سید حسن صدر (م، 1354 ق)؛
21. قصص العلماء، تأليف محمد بن سليمان تنكابنى؛
22. مرآة الأحوال جهان‌نما، نوشته آقا احمد بهبهانى کرمانشاهى؛
23. مآثر الكرام، تأليف غلامعلى آزاد بلگرامى؛
24. تحفة العالم، نوشته مير عبداللطيف خان شوشترى؛
25. تذكرة المعاصرين، محمدعلى حزين لاهيجى؛

منابع

• نرم افزار تراجم و کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.