هاشم بن عتبه مرقال

از دانشنامه‌ی اسلامی
نسخهٔ تاریخ ‏۱۳ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۲۰ توسط مهدی موسوی (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«هاشم بن عُتبه» ملقّب به «مِرْقال» (م، ۳۷ ق)، صحابی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) و از یاران شجاع امام علی (علیه‌السلام) بود. او در جنگ‌های قادسیه، یرموک و جمل حضور داشت و سرانجام در جنگ صفین به شهادت رسید.

زندگی‌نامه

ابوعمرو‌ هاشم بن عتبة بن ابی وقاص قرشی زهری معروف به هاشم مرقال، در زمان حیات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) متولد شد و در کوفه سکونت داشت.[۱] او پسر برادر سعد بن ابی وقاص بود. هاشم در روز فتح مکه، اسلام اختیار نمود[۲] و از صحابه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) بود و از پیامبر اکرم حدیث شنید.[۳] همچنین جابر بن سمره از او روایت کرده است.

هاشم مرقال فردی فاضل و شجاع بود. او در جنگ‌های قادسیه، یرموک حضور داشت و در جنگ یرموک چشمش نابینا شد،[۴] از این رو «اَعوَر» خوانده می‌شد. جلولاء، دروازه فتح ایران، به دست وی فتح شد.[۵]

هاشم بن عتبة جزء پنج نفر قریشی بود که از یاران و همراهان حضرت علی (علیه‌السلام) بودند.[۶]

شیخ عباس قمی در کتاب «منتهی الآمال» می نویسد: در «فتوح ابن اعثم» و «الاصابة» مسطور است كه چون خبر كشتن عثمان و بيعت كردن مردمان به امیرالمؤمنین عليه السلام پراكنده شد، اهل كوفه نيز اين خبر بشنيدند و در آن وقت ابوموسى اشعرى امارت كوفه داشت، كوفيان به نزد ابوموسى آمدند و گفتند: چرا با اميرالمؤمنين على بیعت نمى‌كنى؟ گفت: در اين معنى توقف مى‌كنم و مى‌نگرم تا بعد از اين چه حادث شود و چه خبر رسد. هاشم بن عتبه گفت: چه خبر خواهد رسيد؟ عثمان را بكشتند و انصار خاص و عام با اميرالمؤمنين على بيعت كردند. از آن مى‌ترسى كه اگر با على بيعت كنى عثمان از آن جهان باز خواهد آمد و تو را ملامت خواهد كرد؟ هاشم اين سخن بگفت و به دست راست خويشتن دست چپ بگرفت و گفت: دست چپ از آن من است و دست راست من از آن اميرالمؤمنين با او بيعت كردم و به خلافت او راضى شدم؛ چون هاشم با اين وجه بيعت كرد، ابوموسى را هيچ عذرى نماند، برخاست و بيعت كرد و در عقب او جمله اكابر و معارف كوفه بيعت كردند.[۷]

در كتاب «الاصابة» مذكور است كه هاشم در وقت بيعت، اين ابيات را بديهةً بر ابوموسى اشعرى انشاد كرد:

اُبايِعُ غَيْرَ مُكْتَرِثٍ عَلِيّا * وَلا اَخْشى اَميرا اَشْعَرِيّا

اُبايِعُهُ وَاَعْلَمُ اَنْ سَاءُرْضي * بِذاكَ اللّهَ حَقَّا وَالنَّبِيّا[۸]

هاشم بن عتبه در جنگ جمل در رکاب امیرالمؤمنین عليه السلام جنگید. همچنین وی در جنگ صفین حضور داشت و یکی از فرماندهان حضرت علی (علیه‌السلام) در این جنگ بود و پرچم آن حضرت را در دست داشت.[۹] ابتدا پای وی در این جنگ قطع شد و سپس به شهادت رسید.[۱۰]

پانویس

  1. ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ج۶، ص۴۰۵.
  2. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۵۵۶.
  3. ابن اثیر، اسد الغابه، ج۴، ص۶۰۱.
  4. ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۵۴۶.
  5. ابن اثیر، اسد الغابه، ج۴، ص۶۰۱.
  6. ابوعمرو کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۶۳.
  7. الاصابة،‌ ابن حجر عسقلانی، 6/405.
  8. همان.
  9. احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۴۸۶.
  10. ابن اثیر، اسد الغابه، ج۴، ص۶۰۱.

منابع

  • "هاشم مرقال"، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۸۲۱.
  • منتهی الآمال،‌ شیخ عباس قمی، قسمت اول،‌ باب سوم، در تاريخ حضرت علی عليه‌السلام.