میرزا محمد استرآبادی

«میرزا محمد استرآبادى» (متوفای 1028)، فقيه اصولی و محدث رجالی معروف شيعه در قرن یازدهم قمری و از شاگردان مقدس اردبیلی است. او در علم حديث و رجال تخصص کامل داشت و آثاری از جمله «منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال» از خود بجای گذاشت. محمدامين استرآبادی از مبتکرين مکتب اخباری، شاگرد اوست.

زندگی‌نامه

محمد بن علی بن ابراهيم معروف به ميرزا محمد استرآبادی، از اعلام معروف شيعه در اوايل قرن یازدهم قمری است. از جزئیات زندگی وی اطلاعی در دست نیست. استرآبادی در نجف نزد مقدس اردبیلی کسب دانش کرد و پس از مرگ استادش (۹۹۳ق) به مکه رفت و تا پایان عمر در مکه اقامت گزید. میرزا عبدالله افندی علت ترک نجف را چنین نقل کرده که چون مقدس اردبیلی وی را به عنوان جانشین خویش معرفی نکرد، او آنجا را جای مناسبی برای خویش نیافت و رهسپار مکه شد.

ميرزای استرآبادی سرانجام در ۱۳ ذی الحجه و یا ۳ ذی القعده سال 1028 قمری در قبرستان حجون و در جوار قبر خديجه کبری عليها السلام مدفون گرديد.

استادان

• احمد بن محمد اردبیلی مشهور به مقدس اردبیلی، صاحب کتاب «مجمع الفائدة و البرهان» متوفای صفر سال 993 ق.
• شیخ ظهیرالدین ابواسحاق ابراهیم عاملی مشهور به ابن مفلح (متوفای سال 1032ق) فرزند علی بن عبدالعالی میسی.
• سید یوسف بن محمد حسینی عاملی شامی، صاحب کتاب «ترتیب اختیار کشی» و «کتاب جامع الاقوال».
• سید محسن بن میر شرف‌الدین علی حسینی شیرازی دشتکی.وی از محضر محسن بن غیاث الدین منصور نیز بهره برد.

شاگردان

• محمدامین استرآبادی صاحب کتاب الفوائد المدنیه (متوفای 1033ق) داماد میرزای استرآبادی. امین استرابادی در مکه نزد وی حدود ۱۰ سال فقه، حدیث و رجال آموخت و از وی اجازه روایت داشت. گویا امین در تبیین طریقه اخباریه تحت تأثیر تعالیم استاد خود بوده است.
• شیخ فخرالدین محمد فرزند شیخ حسن بن شیخ زین‌الدین شهید ثانی صاحب کتاب «استقصاء الاعتبار» (متوفای 1030 ق) نيز در مکه از او بهره علم و حديث و رجال نموده است.
• ابوالحسن بن عبدالله شیرازی ناسخ «منهج المقال» استرآبادی در سال 1051ق. است و به آن الفوائد الرجالیه را ملحق کرده است.
• سید شرف‌الدین علی بن حجةالله حسینی شولستانی (متوفای 1060ق)، مؤلف کتاب «توضیح المقال فی شرح الاثنی عشریه فی الصلاة» که از استرآبادی روایت کرده است.
• شیخ محمد بن جابر بن عباس نجفی، محدث رجالی.
• ملا محمد تونی (متوفای قبل از سال 1060).
• محمد علی بن میر ولی حسینی اصفهانی.
• زین‌الدین علی بن سید بدرالدین حسن، معروف به سید بن شدقم (متوفای مدینه در سال 1033 ق).

آثار و تألیفات

• منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال، معروف به رجال کبیر؛ وی تألیف این کتاب را در ۹۸۶ق. در نجف به پایان برده است. کتاب رجال او از بهترين و جامع ترين کتب اين فن محسوب می شود.
• تلخیص الاقوال (المقال) فی معرفة الرجال، یا رجال وسیط.
• توضیح المقال، موسوم به وجیز یا رجال صغیر، که در مکه به سال ۱۰۱۶ق. تألیف شده بوده است.
• آیات الاحکام؛ مجلد اول این کتاب تا پایان بحث زکات به کوشش محمد باقر شریف زاده در ۱۳۹۴ق. به چاپ رسیده است.
• حاشیه علی التهذیب.
• حاشیه علی الاستبصار.
• رساله‌ای در احوالات زید شهید.

از منظر عالمان

• محمدامین استرآبادی: «او (میرزا محمد) عالم فاضل و در حدیث و رجال سرآمد عصر خویش است.»
• علامه محمدباقر مجلسی: «سید سند، میرزا محمد استرآبادی، صاحب فضل و برخوردار از تقوای والا و ورع است». همچنین وی را در زمره کسانی دانسته که به لقای امام زمان عجل الله تعالی فرجه در غیبت کبری نایل شده اند.
• شیخ حر عاملی صاحب اَمل آمل: او را عالمی فاضل و محققی با دقت و پارسائی پرهيزکار و مورد اطمينان معرفی می کند.
• میرزا عبدالله افندی، صاحب ریاض العلماء: «میرزا محمد بن علی بن ابراهیم استرآبادی عالم محقق و مدقق، از بندگان الهی صاحب ورع و ثقه و عارف به حدیث و رجال است و مصنفات وی در علم رجال، سرآمد است».
• میرزا محمد تنکابنی: «میرزا محمد بن علی بن ابراهیم استرآبادی، اعبد عباد و ازهد زهاد بود و در کلام و تفسیر و رجال از اهل علم پیشی گرفته بود».
• سید مصطفی حسینی تفرشی صاحب نقد الرجال: «میرزا محمد استرآبادی، فقیه و متکلم نامی، از ثقات و زهاد زمانه و کتاب رجال وی از خوب ترین و مشهورترین کتب رجالی با حسن ترتیب و شامل اسامی همه رجال می باشد».
• علامه نوری صاحب مستدرک: ميرزا محمد فرزند سيد علی خود از دودمان ائمه اطهار بوده و «منهج الرجال» او خيلی مورد توجه وحيد بهبهانی قدس سره الشريف قرار گرفت و تحقيقات رجالی خود را بر پايه کتاب ميرزای مذکور استوار نمود.
• محدث قمی: «محمد بن علی بن ابراهیم (میرزای استرآبادی) عالم عامل، جلیل کامل، متکلم و محقق مدقق و عابد زاهد و صاحب ورع و تقوای حقیقی و استاد ائمه رجال است».

منابع

• "استرآبادی، میرزامحمد"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
• پایگاه شعائر.
• "استرآبادی، محمد بن علی"، ویکی نور.