ابوجمعه انصاری

«ابوجمعه، حبیب بن سباع انصارى» از صحابه پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) و از مؤمنانِ ساکن مکه در صدر اسلام است، که گفته شده آیه ۲۵ سوره فتح در شأن وى و گروهی دیگر از مؤمنان نازل شده است.

برخى ابوجمعه را از انصار شمرده‌اند؛ از شواهد و قراین بر مى‌آید که وى، پیش از صلح حدیبیه مسلمان شد و ساکن مکه بود و پس از آن، و‌ حذف مادّه سوم آن قرارداد (بازگرداندن کسانى که از مکه به مدینه مى‌گریزند توسط پیامبر) به مدینه آمد و به حضور رسول خدا (صلى الله علیه وآله) رسید.

بعضى او را به قبیله کنانه یا قارَه منسوب مى‌دانند؛ امّا گویا وى هم‌پیمان عقبة بن حارث‌ قریشى از بنى‌نوفل بوده و چون پس از رحلت پیامبر (صلى الله علیه وآله) به شام رفت، از شامیان به شمار مى‌آید. ابوجمعه، بعدها راهى مصر شد و گویا در فتح آن شرکت داشت. ابن‌حجر به نقل از بخارى، درگذشت او را بین سال‌هاى ۷۰ تا ۸۰ هجرى دانسته است.

چنانکه گفته شد، برخى مفسران، نزول آیه ۲۵ سوره فتح را در شأن وى و دیگر مؤمنانِ مکه دانسته‌اند که خداوند به سبب ایشان از فرو فرستادن عذاب بر کافران خوددارى فرمود: «...لَولا رِجالٌ مُؤمِنون وَ نِساءٌ مُؤمِناتٌ لَم‌ تَعلَموهُم أن تَطَـُوهُم فَتُصیبَکم مِنهُم مَعرّةً بِغَیرِ عِلم لِیدخِلَ اللّهُ فِى رَحمَتِه مَن یشاءُ لَو تَزَیلُوا لَعذَّبنَا الّذینَ کفرُوا مِنهُم عَذاباً ألیماً»؛ ... و اگر [در مکه] مردان و زنان باایمانى نبودند که [ممکن بود] بى‌آن‌که آنان را بشناسید، ندانسته پایمالشان کنید و تاوانشان بر شما بماند، [فرمان حمله به مکه مى‌دادیم] تا خداوند هر که را بخواهد، در جوار رحمت خویش درآورد. اگر [مؤمن و کافر] از هم متمایز مى‌شدند، به طور قطع کافران را به عذاب دردناکى معذّب مى‌داشتیم.

ابوجمعه مى‌گوید: ما نیم‌روزى بر ضدّ پیامبر جنگیدیم و نیم دیگر با او همراه شدیم و آیه ۲۵ فتح درباره ما نازل شده است. در منابع، به زمان این رویداد که‌ در کدام جنگ بوده، اشاره‌اى نشده است.

منابع

• "ابوجمعه: حبيب بن سِباع انصارى"، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
• فرهنگ قرآن، ج ۱۷، ص ۴۴۲.