سید یونس موسوی اردبیلی
آیت الله العظمی سيد یونس اردبيلی (۱۲۹۳ - ۱۳۷۷ ق) از مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردهم، فقیهی مبارز، مجتهدی محقق، زاهد و پیشرو بود که مفید ترین بخش حیات پربار علمی و سیاسی خود را در مشهد مقدس سپری کرد. ایشان به واسطه نقشی که در واقعه مسجد گوهرشاد داشت، دستگیر و تبعید شد.
| |
| نام کامل | سيد یونس موسوی اردبيلی |
| زادروز | ۱۲۹۳ قمری |
| زادگاه | اردبیل |
| وفات | ۱۳۷۷ قمری |
| مدفن | مشهد - حرم امام رضا علیه السلام |
|
| |
| اساتید |
آیات عظام: آخوند خراسانی، محمد فاضل شربیانی، فتح الله شیرازی |
| شاگردان |
سید ابوالحسن مولانا، کاظم مدیر شانه چی، مسلم ملکوتی و ... |
| آثار |
تعلیه بر کفایه الاصول، دوره فقه کامل استدلالی و ... |
محتویات
نسب
سید یونس فرزند سید محمد تقی، فرزند میر فتحعلی فرزند سيفعلی اردبیلی در سال ۱۲۹۳ قمری[۱] در اردبیل چشم به جهان گشود.
لازم به ذکر است سید فتحعلی (میر فتحعلی) علاوه بر مقامات علمی در عرفان عملی به درجات عالی رسید. به نوشته آقا بزرگ تهرانی دستورالعملی عرفانی نگاشت و در اختیار شیخ مرتضی انصاری نهاد. این نگاشته نزد نواده اش، سید یونس نگاهداری می‌شد.[۲]
تحصیلات
وی، تحصیلات مقدماتی را نزد پدرش سپری کرد و در سطوح عالی از محضر آیت الله سید مرتضی خلخالی در اردبیل بهره برد.
هجرت به زنجان
ایشان برای ادامه تحصیلات، رهسپار زنجان شد و طی 2 سال دروس فقه و اصول و علوم عقلی را از آخوند ملا قربانعلی زنجانی معروف به «حجت الاسلام»، حکیم آخوند ملا سبز علی زنجانی و حکیم میرزا مجید زنجانی فرا گرفت.
مهاجرت به عتبات
در حوالی سال ۱۳۱۰ قمری، چهارده سال پیش از ثمر رسیدن نهضت مشروطه، عازم نجف شد و همزمان با پی گیری جریانات نهضت در نزد برخی از پیشگامان روحانی آن، یعنی آخوند خراسانی و عالمان برجسته دیگری ، تلمذ کرد و درس فقه و سیاست را با هم فراگرفت. همچنین در آنجا با آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی هم حجره بود.
پس از آن به کربلا سفر کرد و در حوزه درس میرزا محمد تقی شیرازی، رهبر نهضت علمای عراق علیه اشغالگران انگلیسی، شرکت کرد و مورد اعتماد ایشان قرار گرفت. میرزا برای مدتی سرپرستی حوزه نجف را به ایشان سپرد و این مدیریت تا پایان اقامت وی در عراق استمرار یافت.
بنا به نقل آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ایشان از ملا فتح الله شیخ الشریعه اصفهانی و میرزا محمد تقی شیرازی، اجازه نقل حدیث داشت و خودش نیز به آیت الله مرعشی نجفی اجازه نقل حدیث داده است.[۳]
اساتید
- آیت الله ملا قربانعلی زنجانی
- آیت الله میرزا مجید حکمی زنجانی
- آیت الله ملا فتح الله اصفهانی
- آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی
- آیت الله محمد فاضل شربیانی
- آیت الله سید محمد کاظم یزدی
- و آخوند خراسانی
بازگشت به ایران
ابتلا به درد چشم موجب شد آیت الله، نجف را ترک کرده و در سال ۱۳۴۸ قمری به ایران برگردد.
اردبیل
در مدت هفت سال در محله شهیدگاه، واقع در پشت مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی، ساکن شد و به خدمات علمی، دینی و پاسخ گویی به مراجعه کنندگان پرداخت. همچننین ایشان در مسجد قنبلان (تازه میدان فعلی)، به اقامه نماز جماعت پرداخت. در بعضی مناسبت ها نیز در مسجد اعظم و مسجد جامع به وعظ و ارشاد مردم می پرداخت و سطوح عالی و خارج فقه برای بعضی از طلاب تدریس می کرد. او برای ساماندهی به مسائل فرهنگی، تقویت هویت مذهبی و احیای ارزشهای الهی تمام توان خود را به کار گرفت.
بعد از آنکه دو مرجع بلندپایه، سید ابوالحسن انگجی و میرزا صادق آقا تبریزی درباره تغییر لباس و بر سر گذاشتن کلاه شاپو و وقایع وقاحت آمیز شیراز اعتراض کردند، آیت‌الله سید یونس اردبیلی با هوشیاری به دفاع از این قیام برخاست و گروهی از روحانیون مؤثر در این نهضت را که در اردبیل تبعید شده و یا در آن حدود متواری و مخفی بودند، مورد حمایت شدید قرار داد و ضمن میزبانی آنان ماهیت ضد دینی رضاخان را افشا کرد و با اقدامات وقیحانه اش به مقابله برخاست. وی در قیام آذربایجان نقش مؤثر و در عین حال پنهانی داشت، لذا حتی زادگاهش برای وی منطقه‌ای امن نبود. از این رو تصمیم گرفت اردبیل را به قصد اقامت در مشهد مقدس ترک گوید.[۴]
مشهد
آیت الله سید یونس اردبیلی در سال ۱۳۱۴ شمسی به مشهد مقدس رفت. مقدمات قیام مسجد گوهرشاد در خانه ابشان شکل گرفت. در این جلسات آیت‌الله سید یونس اردبیلی، آقا زاده و حاج آقا حسین قمی به دلیل اعتبار علمی، نفوذ مردمی و عنوان مرجعیتی، محور و منشا تصمیم گیری های مهم بودند.[۵]
اعتراضات و اجتماعات مراجع فشرده تر گردید و مردم همه روزه در منزل آیت الله اجتماع می کردند. ازدحام مردم به جایی رسید که دیگر منزل ایشان گنجایش نداشته و مردم ناگریز به مسجد گوهرشاد منتقل شدند.[۶]
آیت‌الله سید یونس اردبیلی به همراه هفت نفر دیگر از مجتهدین و بزرگان حوزه علمیه مشهد تلگرافی خطاب به شاه ارسال داشتند. رضاشاه به ماموران نظامی دستور داد تا مردم را متفرق کنند. سرانجام با حمله نیروهای رضاخانی، جنایت مسجد گوهرشاد بوقوع پیوست.[۷]
بازداشت، حبس و تبعید
روز یک شنبه ۲۳ تیر ۱۳۱۴ پس از کشتار فجیع گوهرشاد، آخرین جلسه علمای مبارز خراسان نیز در منزل آیت الله اردبیلی تشکیل شد. پس از آن، آقا سید یونس اردبیلی به همراه حضرات آیات:
- شیخ هاشم قزوینی
- سید عبد الله شیرازی
- سید هاشم نجف آبادی
- سید علی اکبر خویی
- میرزا حبیب الله ملکی تبریزی
- سید علی سیستانی
- شیخ شاهرودی
- شیخ علی اکبر آشتیانی
- شیخ عباسعلی محقق
دستگیر و روانه زندان شدند.
ابتدا علما را در دژبانی مشهد بازجویی کردند و به مدت 8 روز در حبس دستجمعی بودند. سپس از راه زمینی ایشان را به تهران برده و به همراه سید عبدالله شیرازی در زندان میدان توپخانه، به مدت 5 ماه حبس کردند.
بعد از آن، به اردبیل تبعید شده و حدود 8 سال در مسجد محله قنبلان به اقامه نماز جماعت پرداختند و نیز جلسات تدریس فقه و اصول را از سرگرفتند و پس از سقوط رضا خان در سال 1364 هجری قمری دوباره به مشهد بازگشت.
بازگشت به مشهد
بازگشت ایشان، همزمان بود با حضور فعال حزب توده در خراسان و فعالیت های دامنه دار تبلیغی و سیاسی آنان که با پشتیبانی ارتش سرخ، که همه جای شهر را در اشغال داشت، صورت می گرفت. آیت‌الله در این شرایط آشفته به مشهد آمد تا به حوزه‌های علمیه رونق دوباره ببخشد. وی به همراه دو عالم بزرگ، مرتضی آشتیانی و آقا میرزا مهدی اصفهانی زعامت حوزه را به دست گرفت و به بازسازی آن پرداخت. استاد محمد واعظ زاده خراسانی می گوید: سید یونس اردبیلی وقتی به مشهد آمد، خارج رسائل را تدریس می نمود، مرجع تقلید شد و شهریه ای هم پرداخت می نمود. یک بار از آیت الله بروجردی پرسیدم: اعلم علمای مشهد کیست؟ که نام سید یونس اردبیلی را بردند و گفتند ظاهرا او اعلم است.[۸]
مشارکت در نهضت ملی
پس از شهریور ۱۳۲۰ و در طول نهضت، منزل آیت الله سيد يونس اردبیلی بار دیگر، به یکی از مراکز تصمیم گیری چهره های مذهبی و سیاسی شهر تبدیل شد. آیت الله کاشانی در سفر سال ۱۳۲۹ به مشهد، به منزل آیت الله اردبیلی وارد گردید. این هم هجره ای حوزه نجف، طی تلگراف های مختلفی که به سید یونس می زدند در زمینه نهضت ملی خراسان، با ایشان هماهنگ می کردند.
آثار
- حاشیه بر عروه الوثقی
- رساله فی مجنسیه المتنجس
- رساله فی فروع العلم الاجمالی
- رساله فی قاعده اصاله الصحه
- رساله فی قاعده لاضرر
- رساله فی صلاه المسافر
مجموعه این رساله ها با عنوان تالیف القاصر فی صلوه المسافر و غیر ها من المسائل العویصه در ربیع الاول 1371 هجری قمری در چاپخانه حکمت قم چاپ شد.
- رساله مختصر فی اصول الدین
- رساله مختصر فی اصول الدینف
این دو اثر سال 1373 هجری قمری در چاپخانه خراسان مشهد رضوی چاپ شد.
- جیزه المسائل (رساله عملیه، چاپ مکرر)
- تعلیه بر کفایه الاصول
- دوره فقه کامل استدلالی
شاگردان
- سید ابوالحسن مولانا
- سید ابوالفضل خسرو شاهی
- سید جواد مصطفوی
- سید محمد تقی آل هاشم
- شیخ ابراعیم سلطانی گل شیخی
- شیخ ابوالفضل دانیالی
- شیخ جعفر زاهدی
- شیخ کاظم مدیر شانه چی
- شیخ محمد علمی اردبیلی
- شیخ محمد واعظ زاده حراسانی
- ملا بشیر مدرس
- ملا یوسف صاحب الزمانی اردبیلی
- میرزا بیوک مروج
- میرزا حسین واعظ
- میرزا محمود شتربانی
- میرزا مسلم ملکوتی
- میرزا ولی الله اشراقی سرابی
سفرهای زیارتی
آیت الله سید یونس اردبیلی در سال ۱۳۶۸ قمری به زیارت خانه خدا و مکه رفت و یک سال پیش از فوتشان، یعنی حدود ۱۳۷۶ قمری به نجف اشرف مشرف شدند. ایشان قصد داشتند که تا پایان عمر در نجف بمانند ولی بیماری به ایشان اجازه نداد.
وفات
آیت الله اردبیلی، علی رغم میل باطنی خود و به اصرار پسرش، به تهران عزیمت کرد و در آنجا، زير نظر هیات پزشکان بود تا این که در۲۱ ذی القعده سال ۱۳۷۷ قمری برابر با ۱۳۳۷ شمسی در ۸۴ سالگی در تهران در گذشت و جنازه ایشان به مشهد حمل شد و در دار السعادة حرم مطهر حضرت رضا علیه السلام مدفون گردید.
پانویس
- ↑ سال ولادت وی، 1292، 1294، 1296، و 1297 هجری قمری نیز ذکر شده است.
- ↑ تاریخ اردبیل و دانشمندان، فخرالدین موسوی اردبیلی، ج۲، ص۱۷۱.
- ↑ الاجاره الکبیره، ص 241 - 242.
- ↑ تاریخ بیست ساله ایران، حسین مکی، ج۶، ص۲۸۱.
- ↑ سیره صالحان، ص۳۸۱-۳۸۲.
- ↑ سرو چمان، ص 100.
- ↑ قیام گوهرشاد، سینا واحد، ص۶۵.
- ↑ خاطرات آیت الله مسلم ملکوتی، ص 94.
منابع
- سايت شعائر.
- مجله نگاه حوزه.
- سایت فرهیختگان تمدن شیعه، برگرفته از مقاله «سید یونس موسوی اردبیلی».
- دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، برگرفته از مقاله «اردبیلی، آقا سیدیونس».
