بدرالدین محمد زرکشی
بدرالدین محمد زرکشی (745-794ق)، اهل مصر و فقیهی شافعی، مفسر، اصولی، محدث و ادیب قرن 8 هجری است. کتاب معروف او در علوم قرآنی کتاب البرهان فی علوم القرآن است.
ولادت
محمد بن عبدالله بن بهادر زرکشی، کنیه‌اش ابوعبدالله و لقبش بدرالدین بود. او در سال 745 قمری در قاهره به دنیا آمد. درباره پدرش که ترک‌تبار بود، اطلاع چندانى در دست نیست. «زرکشى» به معناى بافنده پارچه زربفت است و به‌احتمال قوی به شغل خانوادگى پدر یا اجداد بدرالدین اشاره می‌کند.
تحصیل و استادان
زرکشی در زادگاهش رشد و پرورش یافت و به کسب دانش‌های رایج اهتمام ورزید. او که در کودکى و قبل از رسیدن به بلوغ در مجالس درس فقه حاضر می‌شد، به‌سرعت در فقه شافعى تبحر یافت. زرکشى فقه شافعى را از جمال‌الدین عبدالرحیم بن حسن اِسنَوى (متوفى 772)، فراگرفت و به سبب هوش و ذکاوت خود در زمره فاضل‌ترین شاگردان اسنوى و از ملازمان سراج‌الدین عمر بُلقینى (متوفى 805) و مُغلطاى بن قلیچ (متوفى 762) بود و از کسان دیگر نیز بهره برد. او با بلقینى مناسبات بسیار نزدیکى داشت و نخستین کسى بود که حواشى بلقینى بر کتاب «الروضة الطالبين» نووى را گردآورى کرد.
زرکشى به دمشق سفر کرد و در آنجا نزد ابن کثیر دمشقى (متوفى 774) حدیث و نزد استادانى دیگر فقه شافعى را فراگرفت و سپس به قاهره بازگشت. پس از آن به حلب سفر کرد و در آنجا نزد شهاب‌الدین احمد بن حمدان اَذرعى (متوفى 783) اصول فقه را فراگرفت و بعدها در نگارش کتاب «البحر المحيط» خود در اصول فقه از مختصر اذرعى بهره فراوان برد.
ابن حجر عسقلانى می‌نویسد: زرکشى پیوسته به منزلش می‌آمد و با کسى رفت‌وآمد نداشت و فقط به بازار کتاب‌فروشان می‌رفت و بیشتر اوقات خود را در خانه ابن حجر عسقلانى به خواندن کتاب‌ها و یادداشت‌برداری از آنها براى تألیف کتاب‌های خود می‌گذراند و ظاهراً براى امرار معاش و دستیابی به کتاب‌های جدید، کتابت نیز می‌کرد.
شمس‌الدین برماوى، شاگرد زرکشى، در اشاره به استادش گفته است: وى همه اوقات خود را صرف فراگیرى علم می‌کرد و به کارى دیگر اشتغال نداشت.
شاگردان
علاوه بر فرزندان زرکشى، شمس‌الدین برماوى، ابراهیم بن عبدالرحمان انصارى (متوفى 893) و عبدالرحیم بن ابراهیم امیوطى (متوفى 867) از شاگردان او بوده‌اند.
آثار و تألیفات
- البرهان فی علوم القرآن؛ زرکشی در این کتاب با استقصاء کاملی از فنون و علوم قرآن، کتاب خود را در 47 فصل جمع آوری کرد که هر فصل، فنی و علمی از فنون و علوم قرآنی را مورد کنکاش قرار داده است و در مورد هر کدام مطالب مورد نیاز را گرد آورده است.
- تفسير القرآن العظيم
- اعلام الساجد بأحكام المساجد
- البحر المحیط
- تشنیف المسامع
- التنقیح
- زهر العریش في تحريم الحشيش
- سلاسل الذهب
- لقطةالعجلان
- شرح التنبیه
- شرح جمع الجوامع
- شرح علوم الحدیث
- الدیباج
- الفصيح في شرح صحيح البخاري
- النكت على مقدمة ابن صلاح
- خبایا الزوایا
منابع
- سایت حوزه.
- ویکی علوم اسلامی، بخش اعلام.
- دانشنامه جهان اسلام، محمدکاظم رحمتی، چاپ اول، 1395ش.
