سید محمدعلی مرتضوی لنگرودی

سيد محمدعلي مرتضوي

ولادت و خاندان

سيد محمدعلي مرتضوي لنگرودي در 21 شوال المكرم سال 1354 قمری (برابر با پنجم فروردين سال 1316 ش) در قم و در خانواده‌اي اهل علم، فضيلت و سيادت ديده به جهان گشود. پدر بزرگوارش آيت الله سيد مرتضي مرتضوي لنگرودي يكي از عالمان متقي و بلندآوازه حوزه‌هاي علميه قم و نجف اشرف و يكي از شاگردان ممتاز ميرزا محمدحسين ناييني (م، 1355 ق) و سيد ابوالحسن اصفهاني (م، 1365 ق) است.

نسب شريف اين عالم فرزانه با 45 واسطه از طريق امام سجاد عليه السلام به حضرت سيدالشهداء عليه السلام می‌رسد. از اين خاندان فقيهان، متكلمان، عارفان، عابدان و بزرگان ديگري برخاسته‌اند.

تحصيل و استادان

الف: تهران:

سيد محمدعلي مرتضوي لنگرودي در سال 1361 ق همراه خانواده‌اش در تهران و در جوار مسجد و مدرسه حاج ابوالفتح اقامت گزيد و به تحصيلات علوم اسلامی ‌در اين شهر پرداخت.

وي سطوح متوسطه و عالي را نزد پدر بزرگوارش (سيد مرتضي لنگرودي) و آيت الله حاج سيد احمد شهرستاني فراگرفت. از آن جا كه وي داراي استعداد خوبي بود قسمت عمده كتاب‌هاي متداول آن عصر را با برادرش سيد محمدمهدي تحت نظارت و اشراف پدر گرامی‌اش به اتمام رسانيد. از دیگر استادان اين دوره سيد محمدعلي می‌توان به شيخ علي‌اكبر برهان، آقا شيخ موسي زنجاني و آقا شيخ حسين كني تهراني اشاره كرد.

ب: قم:

سید مرتضوي بعد از 12 سال اقامت و تحصيل در تهران، در سال 1373 ق، همراه والدين گرامی‌اش وارد قم گرديد و تا آخر عمر در اين شهر مقدس مأواي گزيد. مهمترين استادان مرحوم مرتضوي لنگرودي در قم عبارتند از:

1. سيد محمدباقر سلطاني طباطبايي قدس سره؛ استاد كفايه جلد اول.
2. ميرزا محمد مجاهدي تبريزي قدس سره؛ استاد كفايه جلد دوم.
3. آيت الله ‌بروجردي، كه مرتضوي به مدت 3 سال در درس خارج فقه وي شركت نمود.
4. سيد مرتضي مرتضوي لنگرودي كه محمدعلي، به مدت 6 سال در درس فقه و اصول او شركت نمود.
5. سيد محمدرضا گلپايگاني، كه مرتضوي 12 سال در درس فقه او حاضر شد. وي موفق شد از اين بزرگوار اجازه اجتهاد دريافت نمايد.
6. آقا ميرزا هاشم آملي، مرتضوي 12 سال در درس اصول آن بزرگوار شركت كرد و موفق به دريافت اجازه اجتهاد از معظم‌له گرديد.
7. سيد محمدحسين طباطبايي كه مرتضوي فلسفه و تفسير را از اين استاد فرزانه به خوبي آموخته است.

البته ایشان در درس برخي آيات بزرگوار همانند: شيخ مرتضي حائري، سيد احمد زنجاني، امام خمینی و محقق داماد شركت جسته است؛ اما چون به صورت منظم و نيز مدت آن زياد نبود، لذا در اين نوشتار از آن يادي نشده است. ضمناً در سفري كه مرتضوي به نجف اشرف داشت در درس برخي از بزرگان همانند امام خمینی، آيت الله خويي، آيت الله حكيم و.... شركت و از دانش بيكران آنان بهره برده است.

تدريس

آيت الله مرتضوي در كنار تحصيل به تدريس سطوح پايين‌تر پرداخت و مانند پدرش پس از آموختن هر كتاب آن را تدريس می‌نمود. اين تدريس به رغم بيماري هاي گوناگون وي، تا آخر عمر شريف ادامه داشت. او در اواخر عمر خود به تدريس مكاسب، رسائل، كفايه و شرح تجريد اشتغال داشت. علاوه بر تدريس كتب حوزوي، وي در ماه مبارك رمضان در مسجد عشقعلي به تفسير قرآن و درس اخلاق می‌پرداخت.

شيوه درسي آن بزرگوار بدين صورت بود كه با اين كه تسلط فوق‌العاده‌اي بر متون ياد شده داشت؛ ولي بدان اكتفا نمی‌كرد؛ بلكه با بررسي و مطالعه و دسته‌بندي، مطالب را می‌نوشت و آنگاه آن را به صورت پخته و آماده در اختيار شاگردان قرار می‌داد. وي در نهايت تواضع نسبت به بزرگان، كلام آنان را به نقد می‌كشيد و نظرات خويش را با استدلال عقلي و نقلي بيان می‌نمود. نيز وي با نهايت احترام نسبت به بزرگان براي اين كه شائبه بي‌حرمتي در اذهان خطور نكند می‌فرمود: «شايد مراد آنان را در اين موضوع ما نفهميده‌ايم!».

آثار و تأليفات

آيت الله محمدعلی لنگرودي به علت اين كه در بيشتر سال‌هاي زندگي‌اش بيمار بوده و بيماري مانند همراهي هميشگي او را رها نمی‌كرد، از حضور در محافل عمومی ‌محروم بوده است، اما اين امر باعث نشد او از تأليفات و تصنيفات غافل شود. البته برخي از تأليفات اين عالم فرهيخته نيمه تمام مانده و هيچ كدام از آثارش به زيور طبع آراسته نشده است. اين آثار عبارتند از:

1. رساله‌اي در عدالت؛
2. تاريخ را بررسي كنيم (مناظره بدون تعصب در امامت)؛
3. شرح فارسي بر تجريد الاعتقاد؛
4. ترجمه «الطرائف» سید بن طاووس؛
5. كشكول (مجموعه‌اي از آثار و روايات)؛
6. تقريرات درس خارج آيت الله بروجردي (بحث خمس، طهارت و قضا)؛
7. حواشي بر رسائل، مكاسب، كفاية؛
8. شرح فارسي بر تشريح الافلاك؛
9. تكه‌هاي تاريخي؛
10. ديوان شعر؛ كه ابياتي از آن آورده مي شود: دواوين عمل پر از گناه است * به ميزان عمل رويم سياه است اگر جنت نباشد دست‌گيرم * يقين در قعر دوزخ جايگاه است ولايت پايه ايمان و دين است * يقين اين گفته شرع مبين است

خدمات اجتماعی

اقامه نماز جماعت:

آيت الله لنگرودي به مدت 30 سال در مسجد عشقعلي واقع در خيابان انقلاب در مركز شهر مذهبي قم به اقامه جماعت پرداخت و نيز در همين مكان مقدس مشغول وعظ و ارشاد و درس تفسير قرآن و درس اخلاق بود.

احياي مسجد عشقعلي:

مسجد عشقعلي از مساجد قديمی ‌شهر قم داراي قدمتي بيش از 150 سال به لحاظ موقعيت مكاني و نزديكي حرم مطهر و محل تدريس و اقامه جماعت بزرگان و فقيهان عالي مقام، داراي ارزش فوق‌العاده‌اي است. ساختمان مسجد فرسوده و كهنه بود و گنجايش جمعيت را نداشت. آيت الله لنگرودي با همت والاي خويش و با كمك متدينين مسجد را تخريب و در همان مكان با اسلوب مهندسي مجدداً مسجد باشكوهي ساخت.

مدرسه علميه آيت الله لنگرودي:

اين مدرسه كه منزل پدر بزرگوارش بود، با همت والاي آيت الله مرتضوي و برادران گرامی‌اش براي زنده‌كردن نام و آثار پدرش به صورت مدرسه علميه در اختيار طلاب علوم دينيه قرار گرفت كه حدود 60 طلبه در آن جا مشغول تحصيل هستند. معظم‌له با مقررات خاصي با تدريس و نظارت صحيح و كارآمد خويش توانست طلاب فاضلي را تربيت نمايد كه در اين مدرسه به تدريس فقه و اصول و اداره آن اشتغال دارند.

از دیدگاه عالمان

• آيت الله سيد احمد شهرستاني درباره سید محمد علی مرتضوی در اجازه روايتي آورده است: «فقد استجاز مني حسن الظن بي جناب حسنة الايام ثقة الاسلام و صفوة الاماثل الاعلام ذوالحسب الشريف الرفيع والمقام الشامخ المنيع العالم التقي الزكي البحر المفضال الالمعي السيد محمدعلي المرتضوي اللنگرودي...».
• آيت الله ‌ميرزا هاشم آملي درباره وي می‌گويد: «... فان جناب العالم الالمعي والفاضل الكامل التقي صاحب القريحة النّقادة والسليقة المستقيمة عماد الاعلام حجة الاسلام الحاج السيد محمدعلي المرتضوي اللنگرودي...».
• آيت الله سيد احمد زنجاني در اجازه روايتي چنين نوشته است: «و... ان السيّد السند المعتمد والعالم المؤيد الحاج السيد محمدعلي المرتضوي...».

ويژگي‌هاي اخلاقي

آيت الله مرتضوي بي‌توجه به مال، ثروت و مقام دنيوي بود. اين عالم بزرگ آخرت خويش را به دنياي فاني نفروخت. وي نسبت به بزرگان ديني كمال احترام را رعايت می‌كرد. با اين كه تقريباً همه سال هاي عمرش با بيماري هاي گوناگون سپري شد؛ هيچ‌گاه لب به اعتراض و شكايت نگشود و همواره شاكر و صابر بود.

او با اين كه به خاطر بيماري و كسالت‌هاي ممتد از حضور در اجتماعات و مجالس محروم بود؛ تحليل‌هاي مفيد و سودمندي از قضاياي روز بيان می‌داشت. زهد و تقواي علمی ‌داشت و خوش گفتار و خوش رفتار بود و در برخورد با افراد، معتدل و نرم بود و روحيه بشاش داشت.

او عاشق علم بود و به گونه‌اي عاشقانه از علم و علما سخن می‌گفت كه انسان دلش می‌خواست همه ساعات عمرش را يا كتاب بخواند و يا در محضر علما باشد.

يكي از اقدامات معظم له اين بود كه تدريس را در محل خوابگاه طلاب (بيت پدري) در كوچه و پس كوچه‌هاي عشقعلي برگزار می‌كرد. با اين كه بيمار بود و محل تدريس دور، ترجيح می‌داد درس را در آن محل برگزار نمايد. عده‌اي از فضلا پيشنهاد كردند كه لااقل درس در جوار حرم يا مدرسه فيضيه در محل مناسبي برگزار شود تا فضلاي بيشتري از درس حضرت عالي استفاده نمايند؛ اما او در كمال فروتني می‌گفت: ما قابل اين حرف ها نيستيم! حتي وي از انتشار اعلاميه براي دعوت طلاب نيز جلوگيري می‌كرد. هر وقت هم تحت فشار قرار می‌گرفت با تعريف داستاني از سيره عملي بزرگان، آنان را از اقدام عملي براي معرفي خود برحذر می‌داشتند.

اين عالم فرهيخته روزهاي چهارشنبه بعد از اتمام درس، نصايح سودمندي بيان می‌كرد. نصايح اخلاقي ايشان همواره مورد استقبال فراوان طالبان علم و معرفت بود. وي طلاب محترمی ‌را كه به دست مبارك وي به لباس مقدس روحانيت ملبس می‌شدند به اموری مهم و اساسي سفارش می‌كرد و می‌گفت: طلابي كه ملبس به لباس مقدس روحانيت می‌شوند بايد سعي كنند تا رفتار ناپسندي كه موجب بدنام شدن روحانيت شود از آنان سر نزند. ... معتقدم كه بسياري از مشكلات گوناگون امروز بشر زاييده عدم شناخت واقعي نسبت به مقام و منزلت خدا و انبياء و ائمه دين است؛ لذا تأكيد می‌كنم كه طلاب محترم با مطالعه و فراگيري علوم گوناگون، شناخت و شناساندن را در سرلوحه امور خويش قرار دهند تا همگان از اين مشكلات رهايي يابند.

آيت الله مرتضوي به اهل بيت عليهم السلام به خصوص حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام عشق می‌ورزيد و در همه حالات خويش همواره از فضايل و كرامات و سخنان آنان سخن می‌گفت. وي فضايل امام علی عليه السلام را به گونه‌اي بيان می‌كرد كه هر شنونده‌اي را تحت تأثير قرار می‌داد. او در منزل برادر بزرگوارش آيت الله سيد محمدحسن لنگرودي هر هفته جمعه‌ها در روضه شركت می‌كرد و نيز در رثاي امامان معصوم عليهم السلام به ويژه امام اول شيعيان اشعاري را نيز سروده است.

وفات

مرحوم آيت الله سید محمدعلی مرتضوی لنگرودی پس از عمري تلاش، خدمت و هدايت مردم، سرانجام در سحرگاه روز جمعه سوم جمادی الاول 1416 قمری (برابر با 7 مهرماه 1374 ش) در تهران دار فاني را وداع نمود و روحش در جوار رحمت الهي آرميد. پيكر پاكش از مسجد عشقعلي قم، باشكوه فراوان تشییع و در قبرستان شيخان به خاك سپرده شد.

منابع

• محمدتقي ادهم نژاد، ستارگان حرم، جلد 20، صفحه 179-208.

• غلامرضا گلي‌زواره,"سيد مرتضي مرتضوي لنگرودي" ستارگان حرم، جلد 13، صفحه 33-61.