دعای هفدهم صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش چهارم)
اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا فِی نَظْمِ أَعْدَائِهِ، وَ اعْزِلْنَا عَنْ عِدَادِ أَوْلِیائِهِ، لَا نُطِیعُ لَهُ إِذَا اسْتَهْوَانَا، وَ لَا نَسْتَجِیبُ لَهُ إِذَا دَعَانَا، نَأْمُرُ بِمُنَاوَأَتِهِ مَنْ أَطَاعَ أَمْرَنَا، وَ نَعِظُ عَنْ مُتَابَعَتِهِ مَنِ اتَّبَعَ زَجْرَنَا.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیینَ وَ سَیدِ الْمُرْسَلِینَ وَ عَلَی أَهْلِ بَیتِهِ الطَّیبِینَ الطَّاهِرِینَ، وَ أَعِذْنَا وَ أَهَالِینَا وَ إِخْوَانَنَا وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِمَّا اسْتَعَذْنَا مِنْهُ، وَ أَجِرْنَا مِمَّا اسْتَجَرْنَا بِک مِنْ خَوْفِهِ وَ اسْمَعْ لَنَا مَا دَعَوْنَا بِهِ، وَ أَعْطِنَا مَا أَغْفَلْنَاهُ، وَ احْفَظْ لَنَا مَا نَسِینَاهُ، وَ صَیرْنَا بِذَلِک فِی دَرَجَاتِ الصَّالِحِینَ وَ مَرَاتِبِ الْمُؤْمِنِینَ، آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
الهی ما را در سلک دشمنانش قرار ده، و از شمار دوستانش برکنار کن، تا چون ما را بفریبد او را پیروی نکنیم، و چون ما را بخواند از اجابتش سرباز زنیم، و هر که را که پیرو فرمان ماست به دشمنی با او فرمان دهیم، و هر که را که پیرو نهی ماست از اطاعت او بازداریم.
بارخدایا بر محمد آخرین پیامبر، و آقای فرستادگانت، و بر اهل‌بیت پاک و پاکیزه او درود فرست، و ما و اهل ما و برادران ما و همه اهل ایمان از زن و مرد را از چیزی که از آن پناه می‌بریم پناه ده، و از آنچه که از بیم آن از تو ایمنی خواستیم ایمنی بخش،
و دعای ما را بشنو، و آنچه را از ذکرش غفلت کردیم به ما عطا کن، و آنچه را فراموش نمودیم برای ما محفوظ دار، و ما را بدین سبب به درجات شایستگان، و مقام گرویدگان انتقال ده، ای پروردگار جهانیان دعای ما را اجابت فرما.
ترجمه آیتی
بار خدایا، ما را در شمار دشمنان شیطان قرار ده و از زمره دوستانش دور دار. چنان کن که چون آهنگ فریبمان کند، فرمانش اطاعت نکنیم و چون بخواند، اجابتش ننماییم. هر که را که تابع امر ماست به خصومت با او فرمان دهیم و هر که را که تابع نهى ماست از متابعتش باز داریم.
بار خدایا، بر محمد خاتم پیغمبران و سرور فرستادگان و بر خاندان طیبین و طاهرینش درود بفرست. و ما را و کسان ما را و برادران ما را و همه مردان و زنان مومن را، از هر چه از شر آن به تو پناه آورده ایم پناه ده و ما را از آنچه از بیم آن از تو زنهار خواسته ایم زنهار ده.
اى خداوند، آنچه را به دعا خواسته ایم رواساز و هر چه را از ذکر آن غفلت ورزیده ایم به ما عطا کن و هر چه را به فراموشى سپرده ایم براى ما محفوظ دار و بدان سان ما را به درجات صالحان و مراتب مومنان فرا بر. آمین رب العالمین.
ترجمه ارفع
الها ما را در گروه دشمنان او قرار ده و از زمره ى دوستانش بر کنار فرما تا موقعى که اقدام به فریبمان مى نماید از او پیروى نکنیم و وقتى ما را مى خواند اجابتش ننمائیم و هر کس از ما حرف شنوى دارد به دشمنى با او فرمان دهیم و آنان که از ما پیروى نمى کنند از اطاعت شیطان دور نمائیم.
الها بر محمد خاتم پیامبران و سید مرسلین و بر اهل بیت پاک و پاکیزه اش درود فرست و ما و اهل ما و برادرانمان و همه مردان و زنان با ایمان را از وساوس شیطان پناه ده و از آنچه از ترس آن از تو نجات خواستیم نجاتمان ده.
خدایا دعاهاى ما را در رابطه با وساوس شیطان بشنو و آنچه از دست دادیم عطایمان کن و آنچه فراموش کردیم بر ایمان حفظ کن و به وسیله آن ما را در درجات صالحین و مراتب مومنین قرار ده. ای پروردگار جهانیان اجابتمان فرما.
ترجمه استادولی
خدایا، ما را در صف دشمنان او قرار ده، و از شمار پیروانش بر کنار دار، به گونه اى که هر گاه ما را به خود مایل ساخت فرمانش نبریم، و هرگاه ما را فراخواند پاسخش ندهیم، کسانى را که از ما فرمان مى برند به دشمنى با او فرمان دهیم، و کسانى را که از نهى ما پیروى مى کنند با پند و اندرز از پیروى او بازداریم.
خدایا، بر محمد خاتم پیامبران و سرور فرستادگان و بر خاندان پاک و پاکیزه او درود فرست، و ما و کسان ما و برادران دینى ما و همه مردان و زنان با ایمان را از آنچه از آن پناه جسته ایم پناه ده، و از آنچه از بیم آن به پناه تو آمده ایم رهایى بخش.
و آنچه خواسته ایم بشنو و روا ساز، و آنچه از آن غافل ماندیم و یاد نکردیم به ما عطا فرما، و آنچه را فراموش کردیم براى ما نگاه دار، و ما را بدین سبب در درجات صالحان و مراتب مؤمنان قرار ده، اجابت کن اى پروردگار جهانیان.
ترجمه الهی قمشه‌ای
اى خدا ما را در نظام (فاتح و سپاه غالب دشمنان شیطان (یعنى در سپاه انبیاء و اولیاء خود) قرار ده و از شمار (لشکر شیطان و) دوستدارانش دور و مغزول گردان تا ما را چون به میل خود به مکر کشاند اطاعتش نکنیم و چون (به راه باطل) دعوتمان کند اجابتش ننمائیم بلکه هر کسى را که امر ما را اطاعت کند امر به مخالفت شیطان کنیم و هر که ما را پیروى کند به وعظ و اندرز از پیروى شیطان منضجر و بیزار سازیم
اى خدا درود فرست بر محمد و آل نیکو طینت و پاک فطرتش و (به کرمت) ما را و خاندان ما و برادران ما و جمیع اهل ایمان از مرد و زن همه را در شمار آنانکه از شر شیطان در پناه تواند قرار ده و از آنچه از خوف آن به تو پناه مى آوریم ما را پناه بخش
و اى خدا آنچه دعا (و درخواست از حضرت کریمت) کردیم همه را به کرم اجابت فرما و آنچه را هم غفلت کردیم هم از لطف عطا فرما و آنچه (از مقامات و خیرات) که فراموش کردیم از حضرتت بطلبیم آن را هم بر ما تو محفوظ دار (و ما را عطا فرما) و بدین دعا ما را در مراتب و درجات صالحان و بندگان با ایمان خود مقرر گردان و این دعا را اى پروردگار عالم به کرمت اجابت فرما.
ترجمه سجادی
خداوندا ما را در گروه دشمنانش قرار ده و از شمار دوستانش برکنار فرما تا هرگاه ما را به خود مایل ساخت، فرمانش نبریم و هرگاه که ما را فراخواند، پاسخش ندهیم. هر که فرمان ما را پیروى کند، به دشمنى او فرمان دهیم و هر کس نهى ما را پذیرفت، از پیروى او بازداریم.
خداوندا بر محمّد -آخِر پیامبران و سرور فرستادگان- و بر خانواده پاک و پاکیزه او درود فرست و ما و خویشاوندان و برادرانمان و همه مردان و زنان با ایمان را، از آنچه از آن پناه بردیم، پناه ده. و از آنچه از ترس آن از تو ایمنى طلبیدیم، امانمان ده.
و آنچه خواسته ایم بشنو و آنچه از ذکرش غافل شدیم به ما عطا فرما و آنچه فراموشش کردیم براى ما نگهدار و به وسیله آن ما را در مرتبه هاى نیکوکاران و جایگاه هاى اهل ایمان قرار ده. پروردگار جهانیان اجابت فرما.
ترجمه شعرانی
خدایا ما را در رسته دشمنان او جاى ده و از شمار دوستان او بیرون کن تا هرگاه ما را سوى خود خواند ما نافرمانى او کنیم و چون ما را دعوت کند پاسخ ندهیم. هر کس دستور ما را بپذیرد او را به نبرد با وى گماریم و هر کس پیرو حکم ما باشد به پند و اندرز از پیروى او بازداریم
خداوندا بر محمد آخرین پیغمبران و بزرگ رسولان و هم بر خاندان پاک او رحمت فرست و ما و کسان و برادران ما و همه مومنین و مومنات را از آنچه مى ترسیم در پناه خود گیر و از هر چه زنهار خواهیم زنهارى ده
آنچه خواستیم اجابت کن و هر خیرى که اندیشه ما بدان نرسد تا به زبان آریم تو خود ارزانى دار. و هر چه فراموش کنیم تو حفظ کن و ما را در درجه نیکان و شایستگان جاى ده. آمین رب العالمین.
ترجمه فولادوند
بار خدایا! ما را در حلقه ى دشمنانش رقم زن و از زمره ى دوستانش بدور دار و چنان فرما که چون از در فریب با ما در آید فرمانش نبریم و چون ما را فراخواند اجابتش نکنیم و هر کس را که از ما فرمان برد به دشمنى با وى وادار کنیم و آن کس را که پیرو نهى ماست از پیروى وى باز داریم.
بار خدایا! درود بر خاتم پیامبران و سرور فرستادگان محمد و بر خاندان طیب و طاهر او، و ما و کسان و برادران و همه مردان و زنان با ایمان را از هر چه از شر آن به تو پناه جسته ایم پناه ده و از آنچه از بیم آن از تو زنهار طلب کرده ایم زنهار بخش!
و آنچه را که با دعا خواسته ایم بپذیر و آنچه را که به دست فراموشى سپرده ایم باز به ما بده و بدینگونه ما را به درجات صالحان و مراتب عالیه ى مومنان ارتقاء ده. آمین، اى پروردگار جهانیان!
ترجمه فیض الاسلام
بار خدایا ما را در رشته ى دشمنان او قرار ده و از شمار دوستانش برکنار فرما که او را پیروى نکنیم هرگاه فریبمان دهد، و اجابتش ننمائیم هرگاه بخواند، هر که فرمان ما را پیروى کند به دشمنى شیطان امر کنیم، و از پیروى او دور داریم کسى را که نهى ما بپذیرد
بار خدایا بر محمد آخر پیغمبران و مهتر فرستادگان و بر خانواده ى او (حضرت زهراء و دوازده امام علیهم السلام) که پاک و پاکیزه اند درود فرست، و ما و کسان و برادران ما و همه ى مردان و زنان اهل ایمان را پناه ده از آنچه از آن پناه برده ایم، و رهائیمان ده از آنچه از ترس آن از تو رهائى طلبیده ایم
و آنچه درخواست نمودیم روا ساز، و آنچه از دست دادیم عطا فرما، و آنچه فراموش کردیم براى ما نگهدار، و به وسیله ى آن ما را در جاهاى نیکوکاران و اهل ایمان قرار ده، پروردگار جهانیان (دعاى ما را) اجابت فرما.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
«اَللَّهُمَّ اجْعَلْنَا فِی نَظْمِ أَعْدَائِهِ وَ اعْزِلْنَا عَنْ عِدَادِ أَوْلِیائِهِ لاَ نُطِیعُ لَهُ إِذَا اسْتَهْوَانَا وَ لاَ نَسْتَجِیبُ لَهُ إِذَا دَعَانَا
نَأْمُرُ بِمُنَاوَاتِهِ مَنْ أَطَاعَ أَمْرَنَا وَ نَعِظُ عَنْ مُتَابَعَتِهِ مَنِ اتَّبَعَ زَجْرَنَا
اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد خَاتِمِ النَّبِیینَ وَ سَیدِ الْمُرْسَلِینَ وَ عَلَى أَهْلِ بَیتِهِ الطَّیبِینَ الطَّاهِرِینَ
وَ أَعِذْنَا وَ أَهَالِینَا وَ إِخْوَانَنَا وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِمَّا اسْتَعَذْنَا مِنْهُ وَ أَجِرْنَا مِمَّا اسْتَجَرْنَا بِک مِنْ خَوْفِهِ
وَ اسْمَعْ لَنَا مَا دَعَوْنَا بِهِ وَ أَعْطِنَا مَا أَغْفَلْنَاهُ وَ احْفَظْ لَنَا مَا نَسِینَاهُ وَ صَیرْنَا بِذَلِک فِی دَرَجَاتِ الصَّالِحِینَ وَ مَرَاتِبِ الْمُؤْمِنِینَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ»:
"الهى ما را در صف دشمنان شیطان قرار ده، و از شمار دوستانش برکنار کن تا او را پیروى نکنیم، و چون ما را دعوت کند به اجابتش برنخیزیم.
هر که را از ما فرمان برد به دشمنى او دستور دهیم، و هر که نهى ما را پیروى کند از متابعت انى دشمن قسم خورده بازداریم.
الهى بر محمد که خاتم پیامبران و سرور رسولان است و بر اهل بیت پاکش درود فرست، و ما را و خویشاوندانمان و برادران و همه مؤمنین و مؤمنات را از آنچه به تو پناه جستیم پناه ده، و از بیم آنچه از آن به تو پناه بردیم ایمن دار و دعایمان را بپذیر، و آنچه را که بیاد نداریم و بخیر ماست بما عنایت فرما، و آنچه را فراموش کردیم برایمان نگاهدار و ما را بدینوسیله به درجات صالحین و مراتب مؤمنین برسان آمین رب العالمین".
بندگان صالح خدا:
در پایان دعاى مورد شرح وجود مقدس حضرت زین العابدین علیه السلام، از حضرت ربّ العزه درخواست کرد که او را به درجات صالحین و مراتب مؤمنین برساند، در این زمینه به آیاتى از قرآن و روایاتى بسیار مهم که نشان دهنده خصال صالحان و مؤمنان است لازم مى دانم توجه کنید.
«اَلا اِنَّ اَوْلِیاءَ الّلهِ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَلا هُمْ یحْزَنُونَ، الَّذینَ آمَنُوا وَ کانُوا یتَّقُونَ»:(۸۸)
آگاه باشید که براى عاشقان خدا ترس و حزنى از حوادث، و از نقصان و از بین رفتن مال و منال و منزلت و مقام نیست. اینان قلبشان مالامال از معرفت و عشق به حق است، و دلشان در گرو آنکه در تمام اسماء حسنى و صفات علیا بى نهایت در بى نهایت است.آنان غرق ایمان و آراسته به تقوا و پرهیز از هر نوع گناه و معصیتى هستند.
«اَلَّذینَ اِنْ مَکنّاهُمْ فِى الْارَضِ اَقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّکاةَ وَ اَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکرِ وَ لِلّهِ عاقِبَةُ الْامُور»:(۸۹)
یاران و عاشقان خدا و عباد صالح الهى آنان هستند که اگر در روى زمین تمکین و اقتدارشان دهیم نماز بپا مى دارند، و زکات مى پردازند و امر بمعروف و نهى از منکر مى کنند و براى خداست عاقبت تمام کارها.
«اِنَّ الَّذینَ هُمْ مِنْ خَشْیةِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ، وَ الَّذینَ هُمْ بِآیاتِ رَبَّهِمْ یؤْمِنُونَ،وَ الَّذینَ هُمْ بِرَبِهِمْ لایشْرِکونَ، وَ الَّذینَ یؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ اَنَّهِمْ راجِعُونَ، اُولئِک یسارِعُونَ فِى الْخَیراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ»:(۹۰)
همانا اهل ایمان از خوف خدا ترسان و هرسانند، و به آیات پروردگارشان مؤمنند، و هرگز به خداوند یگانه شرک نمىورزند و وظیفه عبادت و بندگى را بجا آورده و از روزى که به خداى خود رجوع کنند دلهاشان ترسان است، اینان کهداراى این اوصافند تعجیل درخیرات مى کنند و همینانند که بکارهاى نیکو سبقت مى جویند.
«رِجالٌ لا تُلهِیهِمْ تِجارَةٌ وَلا بَیعٌ عَنْ ذِکرِ اللّهِ وَ اِقامِ الصَّلاةِ وَ ایتاء الزَّکاةِ یخافُونَ یوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْابْصارُ»:(۹۱)
پاک مردانى که هیچ کسب و تجارت آنان را از یاد خدا غافل نگرداند و نماز بپا دارند، و زکات بپردازند و از روزى که دلها و دیده ها در آن روز حیران و مضطرب است ترسان و هراسانند.
در آیات ۶۳ تا ۷۴ سوره فرقان بدینصورت خصال صالحان ومؤمنان را بیان مى کند:
۱- راه رفتن به تواضع و فروتنى.
۲- برخورد با جاهلان با سلامت نفس.
۳- سجده و قیام در تاریکى شب.
۴- دعا ودرخواست براى دفع عذاب قیامت.
۵- انفاق نه در حد اسراف و نه آلوده به بخل.
۶- جلوه توحید خالص در قلب.
۷- خوددارى از خونریزى.
۸- خوددارى از زنا و شهوت حرام.
۹- پرهیز از شهادت ناحق.
۱۰- برخورد کریمانه با اهل لغو.
۱۱- با بصیرت و آگاهى و روشن بینى برخورد با آیات الهى.
۱۲- درخواست پیشوائى و رهبرى نسبت به اهل تقوا.
«لاتَجِدُ قَوْماً یؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیوْمِ الْآخِرِ یوادُّونَ مَنْ حادَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَلَوْ کانُوا آباءهُمْ اَوْ أبْناءَهُمْ اَوْ اخْوانَهُمْ اَوْ عَشِیرَتَهُمْ اُولئِک کتَبَ فِى قُلُوبِهمُ الْایمانَ وَ اَیدَهُمْ بِرُوح مِنْهُ وَ یدْخِلُهُمْ جَنّات تَجرِى مِنْ تَحْتِهَا الانْهارُ فیها رَضِىَ اللّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ اُولئِک حِزْبُ اللّه اِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»:(۹۲)
اى رسول من، هرگز مردمى که ایمان بخدا و روز قیامت آورده اند، چنین نخواهى یافت، که دوستى با دشمنان خدا و رسول کنند، و هر چند دشمنان خدا و رسول پدران، یا فرزندان، و برادران و خویشان آنها باشند. اینان مردمى هستند که خداوند ایمان را بر صفحه قلبشان ثبت و ثابت کرده و به روح قدسى مؤید فرموده و در قیامت داخل بهشتهائى کند که نهرها زیر آن جارى است، خدا از آنان راضى است، و اینان از خدا خوشنودند، اینان حزب خدایند
و حزب خدا بى شک پیروز است.
حضرت زین العابدین علیه السلام بنا به نقل تفسیر مجمع البیان(۹۳) با این صفات اولیاء خدا و صالحان و مؤمنان را معرفى مى نماید:
۱- بجاآوردن واجبات الهى.
۲- عمل کنندگان به سنّت رسول خدا.
۳- پرهیز کننده از محرمات حق.
۴- زاهد در امور زودگذر دنیا.
۵- راغب به رحمت خدا.
۶- طالب روزى حلال.
۷- انفاق حقوق واجبه.
عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: قالَ رَسُولُ اللّهِ صلّى اللّه علیه و آله: مَنْ عَرَفَ اللّهَ وَ عَظَّمَهُ مَنَعَ فاهُ مِنَ الْکلامِ،وَبَطْنَهُ مِنَ الطَّعامِ،وَ عَفَّى نَفْسَهُ بِالصّیامِ وَ الْقِیامِ.قالُوا:بِآبائِنا وَ اُمَّهاتِنا یا رَسُولَ اللّهِ هوُّلاءِ اَوْلِیاءُ اللّهِ؟ قالَ:اِنَّ اَوْلِیاءَ اللّهِ سَکتُوا فَکانَ سُکوتُهُمْ ذِکراً،وَنَظَرُوا فَکانَ نَظَرُوا فَکانَ نَظَرُهُمْ عِبْرِةً، وَ نَطِقُوا فَکانَ نُطْقُهُمْ حِکمَة، وَ مَشَوْا فَکانَ مَشْیهُمْ بَینَ النّاسِ بَرَکةً،لَوْلاَ الآجالُ الَّتى قَدْ کتَبَ اللّهُ عَلَیهِمْ لَمْ تَقِرَّ اَرْواحُهُمْ فِى اَجْسادِهِمْ خَوْفاً مِنَ الْعِقابِ وَ شَوْقاً اِلَى الثَّوابِ:(۹۴)
حضرت صادق علیه السلام از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله رویات مى فرماید: کسى که خدا را شناخت و او را با بصیرت و بینائى تعظیم کرد، دهانش را از سخن منع مى کند، و شکمش را از طعام مگر در حد ضرورت و بخصوص از حرام نگاه مى دارد، و نفسش را به روزه وقیام مى بندد، عرضه داشتند پدران و مادرانمان فدایت، اینان اولیاء الهى هستند؟
فرمود:اولیاء الهى ساکت شدند و سکوتشان ذکر است، و دیدند و دیدنشان عبرت است، و گفتند و گفتارشان حکمت است، و زندگى کردند و زندگیشان بین مردم برکت است، اگر اجل معینى که خدا بر آنان ثبت کرده نبود، روحشان از خوف عذاب و شوق ثواب در قفس بدن نمى ماند.
شیخ بهائى مى فرماید: این حدیث مشتمل نشانه هاى مهم عارفان و صفات اولیاء کامل الهى است.
اول: صمت و سکوت و حفظ زبان از حرف ناصواب است که این حقیقت براى انسان باب نجات است.
دوم: جوع و گرسنگى که کلید خیرات است.
سوم: زحمت و رنج نفس در عبادت به روزه روز و قیام شب.
چهارم: تفکر و اندیشه که بهتر از شصت سال عبادت است.
پنجم: ذکر است که یک مورد آن کلمه توحید است"لا اله الا اللّه"که جاى شرح و بسط فوق العاده دارد، و آن موکول بجاى خود است.
ششم: نظر به اعتبار است که قرآن به آن دستور داده:
«فَاعَتبِرُوا یا اُولِى الْابْصارِ»:(۹۵)
هفتم: گفتن به حکمت است و آن سخنى است که صلاح دنیا و آخرت در آن باشد.
هشتم: رساندن برکت و خیر به مردم است.
نهم و دهم: خوف و رجاء است.(۹۶)
براى یافتن تمام اوصاف صالحین مى توانید به جلد شصت و نهم بحار مراجعه نمایئد.
همانند همه والهان و عاشقان و عارفان و نیازمندان، با تضّرع و زارى دست گدائى به پیشگاه مبارکش دراز کنیم و از حضرتش بخواهیم، چنانچه زین العابدین خواست درجات صالحین و مراتب مؤمنین را به ما و به اهل و عیال ما هم عنایت کند، و شر شیطان و نفس اماره را از ما بگرداند، و سوء حال ما را به حسن حال تبدیل فرماید، و آن نباشیم که شوریده گلستان معرفت حضرت فیض فرماید:
از حضور قدس جان را در سفر افکنده ایم *** در سفر هم خویش را در شور و شر افکنده ایم
در کف نفس و هوا و دیو اسیر افتاده ایم *** تا به لذات جهان بیجا نظر افکنده ایم
بهر تعظیم خسان و اعتبار ابلهان *** خویشتن را چون گدایان در بدر افکنده ایم
راه دوزخ پیش داریم و بسرعت مى رویم *** بى محابا خویشتن را در خظر افکنده ایم
راه جنّت را بما بنموده حق با صد دلیل *** از ضلالت خویش را ما در سفر افکنده ایم
دوست را با ما نظرها هست پیدا و نهان *** ما چو ککوران آن نظرها از نظر افکنده ایم
جان ما را تیرباران حوادث کرده چرخ *** ما به پیش تیربارانش سپر افکنده ایم
تا به کى در عرض ره خواهیم گشتن عمر شد *** بهر کارى فیض خود را در سفر افکنده ایم
در پایان تفسیر این دعاى پرارزش به چند روایت بسیار جالب در رابطه با شیطان توجه کنید:
ابلیس به نوح گفت:تو بر من نعمتى دارى و من به تو چند خصلت بیاموزم،نوح فرمود: نعمت من بر تو چیست؟ گفت: اینکه نفرین کردى بر قومت و خدا همه آنها را هلاک کرد.
بپرهیز از کبر و حرص وحسد، زیرا کبر مرا از سجده بر آدم بازداشت و کافر وشیطان رجیم کرد، و حرص بود که همه بهشتى که بر آدم مباح بود جز یک درخت، او را واداشت از آن خورد، مبادا حسود باشى که پسر آدم از حسد برادرش را کشت.
نوح به او گفت چه وقت بر انسان چیره ترى؟ گفت: بوقت خشم و غضب.(۹۷)
از ائمه معصومین(ع) رسیده: ابلیس بنزد موسى درآمد در حالى که کلاه بلندش را از سربرداشت، سلام کرد، موسى گفت:کیستى؟ گفت ابلیس فرمود:خدا دورت دارد این کلاه دراز براى چیست؟ گفت با آن دلهاى بنى آدم را بربایم.
فرمود: به کدام گناه بر انسان چیره شوى؟گفت خودبینى، و زیاد دیدن عمل و کم دیدن گناه.
سپس گفت:اى موسى با زن بیگانه خلوت مکن زیرا هر که چنین کند من خود یار او شوم نه یاارن من، مبادا با خدا عهدى بندى که هر که با خدا عهدى بندد من خود اغوا گرش باشم نه یارانم تا از وفا بازماند، چون قصد صدقه کردى زود بپرداز که چون بنده قصد صدقه کند من کنار او باشم نا یارانم تا او را از انجام این عمل خدا پسند و این کردار ستوده باز دارم.(۹۸)
على بن محمد صوفى با ابلیس برخورد کرد، ابلیس پرسید کیستى؟ گفت از آدمیزادم، او گف لا اله الا اللّه تو از مردمى هستى که پندارند خدا را دوست دارند و نافرمانیش کنند، و ابلیس را دشمن دارند و فرمانش برند، على بن محمد گفت تو کیستى؟
گفت: منم صاحب داغ کن، و نام بزرگ، و طبل بزرگ،منم کشنده هابیل،منم سوار بر کشتى به همراه نوح،پى کننده ناقه صالح، صاحب آتش ابراهیم، زمینه ساز کشتار یحیى، برنده قوم فرعون به نیل، جادوساز و جادوپرداز علیه موسى، گوساله ساز بنى اسرائیل، ارّه کش بر زکریا، همسفر ابرهه براى ویرانى کعبه با فیل، سردار لشگر ضد محمد در احد و حنین، حسدانگیز در دل منافقان در سقیفه، صاحب هودج در جنگ بصره و شتردار آن.
منم که در سپاه صفّین ایستادم، منم که در کربلا مؤمنان را سرزنش کردم، منم امام منافقان، منم نابود کن پیشینیان، گمراه کننده بعدیان، منم شیخ ناکثین، منم رکن قاسطین، منم سایه مارقین، منم ابومرّه آفریده از آتش نه از گل من آنم که پروردگار جهانیان بدو خشم کرده.
على بن محمد مى گوید به او گفتم ترا بخدا مرا بکارى رهنمون شو که بخدا نزدیک شوم، و از او در پیش آمدهاى بدرزوگار یارى جویم گفت از دنیاى خود بهمان پارسائى و کفایت زندگى قناعت کن، و بر آخرت خود بدوستى على بن ابیطالب یارى جو، و عنایت حق را با دشمنى با دشمنانش جلب کن، زیرا من خدا را در هفت آسمان عبادت کردم، ودرهفت سرزمین نافرمانى نمودم، و نیافتم فرشته مقرّب و نه پیغمبر مرسل جز آن که به دوستى او بخدا تقّرب مى جستند، گوید:سپس از چشمم نهان شد به محضر حضرت باقر علیه السلام آمدم و این برنامه را خدمت حضرت گزارش کردم فرمود: آن ملعون بزبانش ایمان آرد و به دلش کافر باشد.(۹۹)
امام صادق علیه السلام مى فرماید:شیطان براى اغوان انسان در هر چیزى زمینه سازى کند، اگر روزش برسد بوسیله پول سر راه او گیرد و بگردنش بچسبد.(۱۰۰)
داستانى عجیب از عنایت الهى:
امام چهارم حضرت سجاد علیه السلام مى فرماید:عابدى در بنى اسرائیل بود، ابلیس به سپاهیانش گفت چه کسى راهزن او مى شود که از دست او به عذابم؟یکى گفت من، گفت از چه راهى؟ گفت دنیا را در برابرش آرایش دهم. گفت تو مرد او نیستى. دیگرى گفت من، گفت از چه راه؟گفت از راه زنان، گفت تو هم مرد او نیستى. سومى گفت:من، گفت از چه راه؟گفت از راه عبادت خود او، گفت تو مرد اوئى.
چون تاریکى شب عابد را فرا گرفت، آن شیطان در خانه او را کوبید و گفت مهمان است و او را در خانه آورد و او شب تا بامداد نماز خواند و سه شبانه روز عبادتش را دنبال کرد بى آنکه چیزى بخورد یا بنوشد.
عابد به او گفت اى بنده خدا مانندت را ندیدم پاسخ داد تو هیچ گناهى نکردى به همین خاطر نیرو و قدرت عبادتت سست است، گفت چه گناهى کنم؟ گفت چهار درهم بردار و برو نزد فلان زن بدکاره، یک درهم براى گوشت، یک درهم براى م، یک درهم براى عطر،یک درهم براى مزد خودش.
چهار درهم برداشت و بدر خانه آن زن آمد و او را صدا زد، زن بیرون آمد وقتى چشمش به عابد افتاد پیش خود گفت: بخدا فریب خورده، بخدا فریب خورده.
به عابد گفت چه مى خواهى؟گفت این چهار درهم را بگیر و خوراک و نوشابه و عطر فراهم کن تا با تو درآمیزم.
زن رفت وقطعه اى گوشت خر مرده پیدا کرد، و بول کهنه در میان تنگ ریخت و نزد او آمد گفت: اى زن این خوراک توست؟گفت آرى، گفت: مرا بدان نیازى نیست، این نوشابه را هم نمى خواهم برو خود را آماده کن.
زن رفت و تا توانست خود را به نجاست آلوده کرد چون عابد او را بوئید نفرت کرد و گفت: به خود تو هم نیازى نداریم چون بامداد شد بر در خانه آن زن نوشته بود:خدا فلان زن بدکاره را براى خاطر فلان عابد آمرزید!!(۱۰۱)
پی نوشت:
۸۸- یونس، ۶۲ ۶۳.
۸۹- حج، ۴۱.
۹۰- مؤمنون، ۵۷ ۶۱.
۹۱- نور، ۳۷.
۹۲- مجادله، ۲۲.
۹۳- ج ۵، ص ۱۲۰.
۹۴- "بحار" ج ۶۹، ص ۲۸۸.
۹۵- حشر، ۲.
۹۶- "بحار" ج ۶۹، ص ۲۹۳.
۹۷- "ترجمه السماء و العالم بحار" ج ۷، ص ۱۹۴.
۹۸- "ترجمه السماء و العالم بحار" ج ۷، ص ۱۹۴.
۹۹- همان مدرک، ص ۱۹۶.
۱۰۰- همان مدرک، ص ۲۰۱.
۱۰۱- همان مدرک، ص ۲۰۹.
شرح صحیفه (قهپایی)
«اللهم اجعلنا فى نظم اعدائه. و اعزلنا عن عداد اولیائه».
یعنى: بار خدایا، بگردان ما را در رشته اى که دشمنان شیطان را منتظم گردانیده اى در آن. و دور کن ما را از شمار دوستان او.
«لا نطیع له اذا استهوانا».
استفعال من هوى یهوى، اذا ذهب. اى: اهوى الینا بحبائله لیذهب بنا الى مهواه الغوایه و هاویه الضلاله. فمعنى «استهوانا» اى: استغوانا فى المهامه.
یعنى: طاعت و فرمانبردارى نکنیم او را چون فریب دهد ما را و سرگردان سازد در بیابان ضلالت و غوایت و گمراهى.
«و لا نستجیب له اذا دعانا».
و اجابت نکنیم او را چون بخواند ما را.
«نامر بمناواته من اطاع امرنا، و نعظ عن متابعته من اتبع زجرنا».
المناواه: المعاداه. من النوء بمعنى النهوض. لان کلا من المتعادیین ینوء الى صاحبه. اى: ینهض.
یعنى: بفرماییم به دشمنى و خصومت او هر آن کسى که اطاعت کند فرمان ما را. و پند دهیم مردم را از پیروى کردن او، هر آن کسى که پیروى نماید زجر مواعظ ما را.
«اللهم صل على محمد و آله خاتم النبیین و سید المرسلین و على اهل بیته الطیبین الطاهرین».
خاتم- بکسر التاء على صیغه الفاعل و بفتحها- بمعنى ما یختم به کالطابع- بفتح الباء الموحده- لما یطبع به الشىء. او بمعنى زینه النبیین. لان الخاتم زینه للابسه. و بالصیغتین روى فى هذا الدعاء.
یعنى: بار خدایا، رحمت کن بر محمد و آل او که آخر پیغمبران است- یا: زینت ایشان است- و بهترین پیغمبران مرسل است- و سابقا تحقیق پیغمبر مرسل نموده، لهذا تکرار آن نمى نماید- و بر اهل بیت او که پاک و پاکیزگانند از گناهان صغیره و کبیره و سهو و نسیان.
«و اعدنا و اهالینا و اخواننا و جمیع المومنین و المومنات مما استعذنا منه. و اجرنا مما استجرنا بک من خوفه».
و پناه ده ما را و اهلان ما را و برادران ما را و همه ى مردان مومن و زنان مومنه را از آنچه پناه جسته ایم ما از او. و زینهار ده ما را از آنچه زینهار خواستیم به تو از ترس او.
«و اسمع لنا ما دعونا به».
«اسمع» فى الاصل بهمزه الوصل. اى: اجب دعوتنا. و فى روایه ابن ادریس بقطع الهمزه. اى: اجعل لنا ما دعونا به مسموعا مستحقا للاجابه. قال الشهید الثانى فى شرح الارشاد عند تفسیر قوله: «سمع الله لمن حمده»: ان سمع من الافعال المتعدیه بنفسها. قال الله تعالى: (سمعنا فتى یذکر)، (سمعنا منادیا ینادى للایمان). و قد عدى هنا باللام لتضمنه معنى استجاب فعدى بالى فى قوله: (لا یسمعون الى الملا الاعلى). انتهى کلامه اعلى الله مقامه.
یعنى: و بشنو و اجابت کن دعوت ما را. یا: بگردان آنچه خوانده ایم ما آن را مستحق اجابت و مسموع خود.
«و اعطنا ما اغفلناه. و احفظ لنا ما نسیناه».
و بده ما را آنچه غفلت ورزیده ایم آن را. و به خاطر ما (محفوظ دار) از آنچه فراموش کرده ایم آن را.
«و صیرنا بذلک فى درجات الصالحین و مراتب المومنین».
و بگردان ما را به سبب اعطاى این مسوولات در پایه هاى مردم صالح و مرتبه ى مومنین.
«آمین رب العالمین».
یعنى: بار خدایا، اجابت کن دعوت مرا، اى پروردگار عالمیان.
شرح صحیفه (مدرسی)
اذا استهوانا: یعنى هر گاه طلب خوارى ما نماید و خدعه و فریب ما دهد.
مناواه: از نوء به معنى نهوض و برخواستن و در مقام کنایه از عداوت نمودن.
یعنى: تا اینکه امر نمائیم ما به عداوت او کسى را که اطاعت نماید امر و گفته ى ما را و وعظ نمائیم یعنى باز داریم از پیروى او کسى را که پیروى کند زجر و نهى ما را. به عبارت اخرى اولیاى او نشویم از براى او دعوت نمائیم بلکه بر خلاف او عمل کنیم و مردم را دعوت کنیم به دشمنى او.
خاتم: تواند اسم فاعل باشد به کسر. و بعضى گفته اند: خاتم به معنى زینت یعنى زینت پیغمبران و او از ختم است و نبى ما (ص) آخر پیغمبران است و منافات ندارد به رجعت عیسى (ع) و نزول آن از آسمان در بعد از این زیرا که آن بزرگوار از پیغمبران سلف است و بعد از نزول داخل در امه مرحومه است و به شریعت پیغمبر ما خواهد عمل نمود.
اسمع: یا از سمع مجرد به معنى استجب است و یا از اسماع به معنى شنواندن بنابر اول یعنى بشنو از ما دعاى ما را کنایه از قبول است و بنابر ثانى یعنى بگردان تو آن چیزى را که ما تو را به او خواندیم مسموع و مستحق مر اجابت فتامل.
یعنى: اى خداى من رحمت فرست بر محمد و آل او که آخر پیغمبران است و پیشوا و بزرگ فرستادگان است و بر اهل بیت او که خوبان و پاکان هستند و پناه ده ما را و خویشان ما را و برادران ما را و همه ى مردان مومن و زنان مومنه را آنچه پناه بردیم از آن و نجات بخش ما را از آنچه طلب نجات از آن کردیم و بشنو از براى ما آنچه را که خواندیم به او و بده ما را آنچه را که غفلت نمودیم از او یعنى: عفو کن و نگهدار از براى ما آنچه را که فراموش نمودیم او را و بگردان تو ما را به این سبب در درجات صلحا و مراتب مومنان استجابت نما اى پروردگار عالم.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
باز هم همچنان بر ضد شیطان دعاهایش را ادامه داده مى گوید: (بار خداوندا ما را در صف دشمنانش قرار ده، و از شمار دوستانش برکنار دار) (اللهم اجعلنا فى نظم اعدائه، و اعزلنا عن عداد اولیائه).
آنچنان کن: (که هرگاه آهنگ فریب ما کند او را اطاعت نکنیم، و هرگاه ما را فراخواند اجابتش ننمائیم) (لا نطیع له اذا استهوانا، و لا نستجیب له اذا دعانا).
(بلکه ما را چنان قرار ده که هر کس از فرمان ما اطاعت مى کند به دشمنیش فرمان دهیم و هر کس از ما متابعت مى نماید از تبعیت او بازداریم) (نامر بمناواته من اطاع امرنا، و نعظ عن متابعته من اتبع زجرنا).
و سرانجام با درود بر محمد و اهل بیت او خواسته هایش را چنین دنبال مى کند: (بار خداوند بر محمد خاتم پیامبران و سید و سرور رسولان و بر اهل بیت طیب و طاهرش درود فرست (اللهم صل على محمد خاتم النبیین و سید المرسلین و على اهل بیته الطیبین الطاهرین).
(ما، اهالى ما، برادران ما و همه ى مومنین و مومنات را از آنچه به تو پناه جستیم پناه ده، و از هر خطرى که از تو زنهار خواستیم زنهار بخش، دعاى ما را بشنو، آنچه را که از خواستنش غفلت کردیم به ما عطا کن، هر چه را که فراموش نمودیم براى ما حفظ فرما و بدین وسیله ما را در درجات صالحان و مراتب مومنان قرار ده، آمین رب العالمین) (و اعذنا و اهالینا و اخواننا و جمیع المومنین و المومنات مما استعذنا منه، و اجرنا مما استجرنا بک من خوفه، و اسمع لنا ما دعونا به، و اعطنا ما اغفلناه، و احفظ لنا ما نسیناه، و صیرنا بذلک فى درجات الصالحین و مراتب المومنین. آمین رب العالمین).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۳، ص:۲۱۶-۲۰۹
«اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا فِی نَظْمِ أعْدَائه، وَ اعْزِلْنَا عَنْ عِدَادِ أوْلِیائِهِ، لا نُطیعُ لَهُ إذَا اسْتَهْوانَا، وَ لا نَسْتَجِیبُ لَهُ إذَا دَعَانا نَامُرُ بِمُنَاوَاتِهِ مَنْ أطَاعَ امْرَنَا، وَ نَعِظُ عَنْ مُتابَعَتِهِ مَن اتّبَعَ زَجْرَنَا».
النظم: الجماعه، یقال: جاءنا نظم من جراد، اى صف منه، و اصله من نظم اللولو نظما- من باب ضرب-: جعله فى سلک، اى: اجعلنا فى صف اعدائه و جماعتهم الذین کانهم نظموا فى سلک واحد، و من فسر النظم بالسلک فقد اخطا، فان السلک لا یقال له: نظم، بل نظام.
و عزلت الشىء من غیره عزلا: نحیته عنه.
و فلان فى عداد الصالحین اى: یعد منهم، اى: نحنا و جنبنا من ان نعد فى اولیائه.
و تعدیه نطیع باللام، مع انه متعد بنفسه، لتضمینه معنى ننقاد، اى: لاننقاد له مطیعین، فهو کقولهم: سمع الله لمن حمده، و انما اصل سمع ان یتعدى بنفسه، لکنهم عدوه باللام لتضمینه معنى استجاب.
و استهواه الشیطان استماله و زین له هواه، او ذهب بهواه و عقله. و استجاب له: اذا دعاه الى شىء فاطاعه.
و دعانا: اى نادانا و طلب اقبالنا الیه.
و مناواته: اى معاداته، و اصله الهمز، کما هو فى نسخه اخرى.
قال الجوهرى: ناوات الرجل مناواه و نواء: عادیته، یقال: اذا ناوات الرجال
فاصبر. و ربما لم یهمز، و اصله الهمز، لانه من ناء الیک و ناوت الیه، اى: نهض الیک و نهضت الیه.
و الوعظ: النصح، و عداه ب«عن» لتضمینه معنى الزجر.
قال بعضهم: الوعظ تذکیر مشتمل على زجر و تخویف، و حمل على طاعه الله بلفظ یرق له القلب، و الاسم الموعظه.
و تابعه على کذا متابعه: وافقه علیه، و اتبع زجرنا: اى قبله و عمل به، و منه حدیث: فاتبعوا القرآن، اى: ائتموا به و اعملوا بما فیه.
و زجرته زجرا: منعته و نهیته.
و الجملتان من قوله: «لا نطیع له، و نامر بمناواته» یجوز ان تکونا حالین من الضمیر المنصوب، اى: اجعلنا فى نظم اعدائه حال کوننا غیر مطیعین له آمرین بمناواته، فتکونا من باب تعدد الاحوال.
و یجوز ان تکون جمله «نامر بمناواته» حالا من الضمیر المرفوع فى «لانطیع»، فتکون حالا متداخله.
و یجوز کونهما مستانفتین، کانه سئل کیف تکونون اذا جعلکم فى نظم اعدائه و عزلکم عن عداد اولیائه؟ فقال: لا نطیع له الى آخره، ثم استانف الجمله الاخرى، فکانه سئل ثم ما یکون منکم فى امره بعد عدم اطاعته و استجابته؟ فقال: نامر بمناواته الى آخره. و على هذا فلا محل لهما من الاعراب، و المعطوف علیهما فى حکمهما اعرابا و عدمه.
خاتم القوم بالفتح و الکسر: اى آخرهم الذى ختموا به، و خاتم النبیین: من اغلق به باب النبوه، و لا یقدح فیه نزول عیسى بعده علیه السلام، لان معنى کونه خاتم النبیین انه لا ینبى احد بعده، و عیسى ممن نبى قبله، و حین ینزل انما ینزل على شریعه محمد صلى الله علیه و آله و سلم، مصلیا الى قبلته، کانه بعض امته.
و ساد فلان قومه یسودهم سوودا بالضم و سیاده: اذا صار رئیسهم.
و قال الزجاج: السید: الذى یفوق فى الخیر قومه.
و قال بعض اهل اللغه: السید: المالک، او من فى حکمه الذى تجب طاعته، و لهذا یقال: سید الغلام، و لا یقال: سید الثوب، و قد اسلفنا الکلام على الفرق بین النبى و الرسول فى الروضه الاولى.
و اهل بیته علیهم السلام: هم اهل العباء المنزل فى شانهم «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا».
قال ابوسعید الخدرى، و انس بن مالک، و واثله بن الاسفع، و عائشه، و ام سلمه: ان الایه مختصه برسول الله و على و فاطمه و الحسن و الحسین علیهم السلام.
و قد تواترت الاخبار من طرق الخاصه و العامه: ان رسول الله صلى الله علیه و آله جعل على على و فاطمه و الحسنین کساء، وقرا الایه و قال: اللهم هولاء اهل بیتى، اذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا.
و فى روایه: اللهم ان هولاء آل محمد، فاجعل صلواتک و برکاتک على آل محمد انک حمید مجید.
و فى روایه: اللهم هولاء اهلى، اذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا، ثلاثا.
و یدخل فى اهل البیت باقى الائمه المعصومین صلوات الله علیهم اجماعا من الامامیه، لما صح من حدیث: ان مثل اهل بیتى مثل سفینه نوح من رکبها نجاو من تخلف عنها هلک.
و روى ثقه الاسلام فى الکافى بسنده عن ابى عبدالله علیه السلام فى قوله تعالى : «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا»: یعنى الائمه، و ولایتهم من دخل فیها دخل فى بیت النبى صلى الله علیه و آله.
و الطیب: ما تستلذه الحواس و النفس، و من طاب الشىء یطیب طیبا: اذا کان لذیذا او حلالا فهو طیب، فاذا اطلق على الله تعالى کما فى حدیث: ان الله تعالى طیب لا یقبل الا طیبا، فالمراد به المنزه عن النقایص، المقدس عن الافات و العیوب، المتصف بجمیع صفات الکمال، و اذا اطلق على الانسان فالمراد به من تزکى عن نجاسه المولد و الجهل و الفسق، و تحلى بالعلم و محاسن الاخلاق و الافعال.
و الطاهر: النقى من دنس المیلاد و الذنوب و الاقذار و الانجاس.
و اهالینا: عطف على الضمیر المنصوب فى اعذنا، و الروایه المشهوره فیه فتح الیاء على القیاس.
و روى فى نسخه بسکون الیاء على لغه من یسکنها فى الحالات الثلاثه کالالف.
قال الزمخشرى: فى تفسیر قوله تعالى: «من اوسط ما تطعمون اهلیکم»: قرا جعفر بن محمد علیهماالسلام: اهالیکم بسکون الیاء للتخفیف، کما قالوا: رایت معدى کرب تشبیها للیاء بالالف.
و من قوله: «من خوفه»: اما بیانیه، و هى و مخفوضها فى موضع نصب على الحال، و ذو الحال «ما» المجروره ب«من»، و اما تعلیلیه اى: لاجل خوفه، و الضمیر یحتمل عوده على المستعاذ و المستجار منه، و یحتمل عوده الى الشیطان.
قال بعض العارفین: ان الشیطان قاسم اباک و امک انه لهما لمن الناصحین، و قد رایت ما فعل بهما، و اما انت فقد اقسم على غوایتک، کما قال الله تعالى حاکیا عنه «فبعزتک لاغوینهم اجمعین» فماذا ترى یصنع بک؟ فشمر عن ساق الخوف و الحذر منه و من کیده و مکره و خدیعته.
اسمع لنا: اى استجب لنا، و منه قول المصلى: سمع الله، لمن حمده، اى: اجاب دعاء من حمده.
و دعونابه: اى سالناه، یقال: دعا الله بالعافیه و المغفره، اى: سالهما.
و فى نسخه «اسمع» بقطع الهمزه من الاسماع.
قیل: معناه اجعل لنا ما دعونا به مسموعا مستحقا للاجابه.
و اغفلناه: اى غفلنا عنه.
قال فى القاموس: غفل عنه غفولا: ترکه وسها عنه کاغفله.
و قال الجوهرى: اغفلت الشىء: اذا ترکته على ذکر منک، اى: اعطناما اغفلنا سواله.
و الحفظ: ضد السهو و النسیان، و یعبر عنه بضبط الشىء فى النفس و مرجعه العلم، فحفظه تعالى یعود الى علمه بالاشیاء، اى: افعل بنا من الخیر ما لم یعزب عن علمک، مما نسینا ان ندعوک به و نرغب الیک فى فعله بنا.
و صیرنا: اى اجعلنا، من صار زید صالحا صیروره: اذا انتقل الى حاله الصلاح بعد ان لم یکن علیها.
و الدرجات: جمع درجه محرکه و هى المرقاه، و استعیرت للمنزله الرفیعه المعنویه.
و فى القاموس: الدرجات محرکه: الطبقات من المراتب.
و الصالحون: القائمون بحقوق الله و حقوق العباد، و الصلاح: هو الحصول على الحاله المستقیمه النافعه، و یقابله الفساد اى خروج الشىء عن ان یکون منتفعا به.
و المراتب: المنازل الرفیعه.
قال فى الاساس: من المجاز: لفلان مرتبه عند السلطان و منزله، و هو من اهل المراتب.
و آمین: بالمد و الفتح بناء، اى: اللهم استجب، و قد تقدم الکلام علیها مبسوطا فى آخر الروضه الثانیه عشره، فلیرجع الیه.
و اختلفوا فى انها هل هى دعاء ام لا؟ فقیل بالثانى، لانها اسم للدعاء، و هو اللهم استجب، و الاسم مغایر لمسماه.
و قیل بالاول، و هو الحق، لانها اسم فعل، و اسماء الافعال اسماء لمعانى الافعال لا لالفاظها، کما حققه الرضى، و من ادلته ان العربى یقول: صه مثلا و یرید معنى اسکت، و لا یخطر بباله لفظه اسکت، بل قد لا تکون مسموعه له اصلا.
و قد ورد الختم على قول آمین بعد الدعاء من طرق الخاصه و العامه.
روى عن ابى زهیر النمیرى و کان من الصحابه: فاذا دعا احدنا قال: اختمه بامین، فان آمین مثل الطابع على الصحیفه.
قال ابوزهیر: الا اخبرکم عن ذلک، خرجنا مع رسول الله صلى الله علیه و آله ذات مره، فاذا رجل قد الح فى المساله، فقال النبى صلى الله علیه و آله: قد اوجب ان ختمه، فقال رجل من القوم: باى شىء یختمه؟ فقال: بامین، فانه ان ختم بامین قد اوجب اى: اوجب اجابه الدعاء.
و فى النهایه لابن الاثیر: فیه آمین خاتم رب العالمین، اى: انه طابع الله على عباده، لان الافات و البلایا تدفع به، فکان کخاتم الکتاب الذى یصونه و یمنع من فساده و اظهار ما فیه انتهى.
و الظاهر ان معنى الحدیث غیر ما ذکره، بل المراد بکون آمین خاتم رب العالمین ان ختم الدعاء به یوجب اجابته، کما مر فى الحدیث السابق، کما ان خاتم الملک على منشوره یوجب امضاءه و انفاذه، و الله اعلم.
هذا آخر الروضه السابعه عشره من ریاض السالکین فى شرح صحیفه سیدالعابدین، و قد وفق الله لانهائها آخر یوم الاثنین لثلاث بقین من ذى القعده الحرام عام مائه و الف، ولله الحمد.
