علامه شعرانی

ابوالحسن شعرانی (1320-1393 ق) از دانشمندان كم‌نظیر معاصر و متبحر در علوم مختلف نظیر عرفان، فلسفه، تفسیر، فقه، کلام و ریاضیات است. علامه حسن زاده آملی از شاگردان او، ایشان را ذوالفنون می نامد. از ایشان آثار متعددی در زمینه های مختلف برجای مانده است که غالب آنها شرح، ترجمه یا تصحیح آثار گذشتگان است. او در تهران تدریس می نمود و عالمانی همچون میرزا هاشم آملی، حسن زاده آملی، جوادی آملی و محدث ارموی از شاگردان او هستند.

نام کامل	میرزا ابوالحسن شعرانی
زادروز	1320 قمری
زادگاه	تهران
وفات	1393 قمری
مدفن	قم
اساتید	حبیب الله ذوالفنون، شیخ عبدالکریم حائری، سید ابوتراب خوانساری و ...
شاگردان	آیت الله میرزا هاشم آملی، حسن حسن زاده آملی، عبدالله جوادى آملى، علی اکبر غفاری و ...
آثار	ترجمه نفس المهموم (دمع السجوم)، راه سعادت، نثر طوبی و ...

تولد و تحصیل

میرزا ابوالحسن شعرانی در سال 1320 ق. در تهران و در خانواده‎ای روحانی و دانش پرور، به دنیا آمد و پرورش یافت. سواد قرآنی را نزد پدر عالمش، شیخ محمد تهرانی آموخت و در حقیقت پدرش نخستین معلم او بود. در سالهای بعد او وارد مدرسه مروی تهران شد و ادبیات عرب، فارسی، منطق، فقه، اصول، فلسفه، ریاض، و... را طی سال‌ها آموخت. از معروفترین اساتید او در حوزه علمیه تهران، می‎توان از آیت الله حاج میرزا مهدی آشتیانی نام برد. همچنین حكیم محقق میرزا محمود قمی از اساتید او بود كه مردی زاهد و دانشمند بود.

حبیب الله ذوالفنون نیز استاد ریاضی میرزا ابوالحسن شعرانی در حوزه تهرانی بود. میرزا ابوالحسن شعرانی، در دوره جوانی كه حوزه علمیه قم تازه تأسیس شده بود، سفری به آن دیار كرد و در محضر اساتیدی مانند‌ شیخ عبدالکریم حائری (مؤسس حوزه)، شیخ عبدالنبی نوری به ادامه تحصیل پرداخت.

او پس از سال‌ها تحصیل در حوزه تازه تأسیس قم، به نجف اشرف رفت و مدت‌ها در آنجا موفق به بهره‎گیری از محضر اساتید بزرگ شد. در بین اساتید حوزه علمیه نجف، سید ابوتراب خوانساری (متوفی 1346 ق) بیشتر از دیگران، شعرانی را مجذوب خود كرد. سید ابوتراب خوانساری در بین علماء شخصیت برجسته‎ای داشت و علاوه بر فقه و معارف شیعه، با فقه اهل سنت نیز آشنا بود.

شیخ ابوالحسن شعرانی پس از تكمیل تحصیلات علمی و سیر و سلوك عرفانی و عملی، در اوج استبداد رضاخانی به تهران بازگشت و شروع به تبلیغ و تدریس و تحقیق و ادامه سیر و سلوك كرد. او در مدت عمر پربركت خویش شاگردانی فرزانه و حكیم و فقیه تربیت كرد.

خاندان علم و تقوا

او بازمانده خاندانی از خاندان‌های علم و دانش و تقوا و معنویت بود. برخی از نیاكان او عبارتند از:

1. ملا فتح‌الله كاشانی سلسله نسب میرزا ابوالحسن شعرانی، به دانشمندی بزرگ و قرآن شناسی فرزانه یعنی علامه «ملا فتح الله كاشانی» (م 988 ق) مفسر معروف عصر صفویه می‎رسد. تفسیر «منهج الصادقین» وی به زبان فارسی شهره آفاق است.
2. ابوالحسن مجتهد تهرانی جد اعلای میرزا ابوالحسن شعرانی، شیخ ابوالحسن مجتهد تهرانی (1200ـ1272 ق) است. در تهران و سپس اصفهان به تحصیل پرداخت آن گاه عازم عراق شده و در حوزه‎های علمیه آن دیار نزد بزرگانی چون سید علی طباطبایی (صاحب ریاض) ادامه تحصیل داد و با اجازه اجتهاد به تهران مراجعت كرد.
3. آخوند غلامحسین: پدربزرگ میرزا ابوالحسن شعرانی، آخوند غلامحسین، یكی از علمای متقی و فاضل تهران بود. آخوند در سال 1313 ق. در نجف اشرف به خاك سپرده شد.
4. حاج شیخ محمد تهرانی: پدر میرزا ابوالحسن شعرانی عالمی متقی بود و در سال 1346 ق از دنیا رفت.

شاگردان

علامه شعرانی در تهران کفایه، مکاسب، اسفار ملاصدرا و شفای ابوعلی سینا و هیئت و ریاضیات را تدریس می نمود. برخی از شاگردان او عبارتند از:

• 1. آیت الله میرزا هاشم آملی (1322ـ1413 ق):

از اساتید حوزه علمیه نجف و قم و صاحب آثار متعددی در فقه و اصول

• 2. آیت الله عبدالله جوادی آملی:

از فقها، مفسران و فلاسفه بزرگ معاصر و از اساتید حوزه علمیه قم دارای ده‌ها اثر علمی و فقهی و تفسیری است.

• 3. علامه حسن حسن زاده آملی:

عارف، حکیم و فقیه معاصر که در ادبیات، علوم غریبه، ریاضی، هیئت و طب نیز تبحر دارد و به جهت تسلط به علوم مختلف به علامه ذوالفنون شهرت یافته است. آثار متعددی از ایشان به چاپ رسیده است

ایشان سال‌ها در تهران از محضر علامه شعرانی در زمینه فقه و تفسیر و ریاضی و حكمت و عرفان و... استفاده كرده و بهره‎های فراوان برده است و خاطراتی شیرین و شنیدنی از آن استاد الهی به یاد دارد.

• 4. استاد شیخ محمدحسن احمد فقیه یزدی:

از شاگردان موفق علامه شعرانی و از اساتید حوزه علمیه قم است.

• 5. علی‌اكبر غفاری:

او در زمینه تصحیح، تحقیق و طبع آثار حدیثی شیعه خدمات ارزنده‎ای انجام داده است.

• 6. محدث اُرمُوی (1323ق ـ1358ش):

مدرس، محقق، مصحح و ادیب که بیش از هفتاد اثر گرانقدر را تصحیح یا تألیف كرده است.

آثار

برای علامه شعرانی، حدود 41 اثر در زمینه های مختلف شمرده شده است که غالب آنها شرح، ترجمه یا تصحیح آثار گذشتگان است:

تفسیر و علوم قرآنی

1. حاشیه بر مجمع البیان (در ده جلد)
2. تصحیح كامل تفسیر صافی (در دو جلد)
3. مقدمه و حواشی و تصحیح كامل تفسیر ابوالفتوح رازی (در دوازده جلد)
4. نثر طوبی، دائره المعارف اصطلاحات قرآن، از الف تا حرف صاد
5. تجوید قرآن
6. طبع و چاپ بیش از 60 نسخه قرآن در اندازه‎های مختلف

حدیث و روایت

1. جمع حواشی و تحقیق و تصحیح كتاب وافی اثر مرحوم فیض كاشانی (در سه جلد)
2. تعلیقات بر شرح اصول كافی اثر ملا صالح مازندرانی، (در دوازده جلد)
3. تعلیقات بر وسائل الشیعه (از جلد 16 تا 20)
4. حاشیه بر ارشاد القلوب دیلمی
5. ترجمه و شرح دعای عرفه سیدالشهداء علیه السلام، ضمیمه كتاب فیض الدموع
6. ترجمه و شرح مفصل صحیفه سجادیه
7. تحقیق و تصحیح جامع الرواه
8. رساله در علم درایه

فقه و اصول

1. المدخل الی عذاب المنهل، در اصول
2. شرح كفایه الاصول ـ آخوند خراسانی ـ
3. شرح تبصره علامه حلی
4. حاشیه كبیره بر قواعد
5. رساله در شرح شكوك صلاه در عروه الوثقی
6. فقه فارسی و مختصر برای تدریس در مدارس
7. مناسك حج با حواشی؛ 9 نفر از مراجع تقلید

فلسفه و كلام

1. شرح تجرید در علم كلام
2. حاشیه بر فصل الخطاب محدث نوری
3. كتاب راه سعادت در اثبات نبوت و رد شبهات یهود و نصارا
4. ترجمه كتاب «الامام علی صوت العداله الانسانیه» با نقدِ لغزش‌های نویسنده (جرق جرداق)
5. تعلیقاتی بر كتاب «محمد پیامبر و سیاستمدار» نوشته مونتگمری وات
6. اصطلاحات فلسفی
7. مقدمه و حواشی محققانه بر اسرار الحكم سبزواری

هیئت و نجوم

1. شرح عمل به زیج (جدولی كه از روی آن به حركات سیارات پی می‎برند) مبتنی بر هیئت جدید
2. تعلیقه و مستدرك تشریح الافلاك با اشاره به هیئت جدید
3. هیئت فلاماریون، ترجمه از زبان فرانسه
4. تقاویم (تقویم‎های) شبانه روزی

تاریخ

1. ترجمه «نفس المهموم» اثر حاج شیخ عباس قمی
2. مقدمه، تصحیح و تحقیق كشف الغمه
3. مقدمه و تصحیح منتخب التواریخ
4. مقدمه كتاب وقایع السنین خاتون‌آبادی
5. مقدمه، تصحیح و تعلیقات بر كتاب «روضه‌الشهداء»

فنون دیگر

• 1. تصحیح كامل و مقدمه و حاشیه بر جلد اول و سوم كتاب «نفایس الفنون فی عرابس العیون» اثر محمود آملی از دانشمندان قرن هشتم.

آشنایی با زبان‌های متعدد

علامه شعرانی علاوه بر مهارت كافی در فقه و اصول و تفسیر و حدیث و فلسفه و ریاضی و عرفان و كلام و...، با چندین زبان ـ غیر از فارسی و عربی ـ آشنا بود:

1. فرانسه: شعرانی به زبان فرانسه، كاملاً تسلط داشت و بسیاری از كتب علوم اسلامی ترجمه شده به زبان فرانسه را خود مطالعه و با متن اصلی تطبیق می‎كرد و صحت و سقم ترجمه را تعیین می‎نمود.
2. تركی: زبان تركی را مثل زبان مادری می‎دانست و می‎خواند و می‎نوشت.
3. انگلیسی: وی به زبان انگلیسی نیز به قدر متعارف و لازم آشنایی داشت.
4. عبری: شاید شگفت انگیز باشد كه عالمی دینی با آن همه وسعت اطلاعات و اشتغالات در علوم مختلف، به زبان عبری هم تسلط داشته باشد! ایشان این زبان را از یك روحانی یهودی فراگرفته بود.

توصیف های دیگران از علامه شعرانی

برخی او را خواجه نصیر عصر، و استاد جلال الدین همایی او را شیخ بهایی عصر لقب داده‌اند.

علامه حسن زاده آملی درباره تبحر و گستردگی معلومات استادش، علامه شعرانی می گوید: «آقای شعرانی ذوالفنون بودند. بنده هیچیک از اساتیدم را به تبحر در منقول مثل ایشان ندیدم. یکی از کتابهای دوره شفا، علم موسیقی است. مرحوم آقای شعرانی، موسیقی هم می دانست. فرانسه را به اندازه عربی می‌دانست و مسلط بود. جناب علامه شعرانی در ادبیات، قلم توانایی داشت. فارسی را خیلی سنگین و قوی و فصیح می‌نوشت. در ریاضیات عالیه. در نجوم: من بارها این مطلب را به عرض رسانده‌ام در میان علمای روحانی ما، در عصر خودم بنده کسی را به تبحر در ریاضیات از ایشان بهتر و برتر ندیدم».

وفات

علامه میرزا ابوالحسن شعرانی در اواخر عمر دچار ضعف و بیماری قلب و ریه شد و زیر نظر پزشك بود. وقتی بیماری‎اش شدت یافت برای معالجه به آلمان برده شد و در بیمارستانی در شهر هامبورگ بستری گردید. اما معالجات سودی نبخشید و ایشان دقایقی بعد از نیمه شبِ یكشنبه، هفتم شوال 1393 (12/8/1352) وفات یافتند.

جنازه‎ ایشان به تهران منتقل شده و در جنب حرم حضرت عبدالعظیم حسنی، در مقبره خانوادگی زمردی در بازار روبروی باغ طوطی به خاك سپرده شد.

منابع

• جمعي از پژوهشگران حوزه علميه قم، شرح حال علامه شعرانى در مجموعه گلشن ابرار، جلد2، صفحه749.
• حسن زاده آملی، حسن؛ «جلوه هایی از حیات علمی علامه شعرانی (قده)»، نور علم، شماره 50 و 51
• مطلبی، سید ابوالحسن، نجوم امت - حضرت آیت الله علامه میرزا ابوالحسن شعرانی، نور علم، فروردين و تير 1372، شماره 50 و 51، ص 74 تا 106.