سید محمد مجاهد
سید محمد طباطبایی (م ۱۲۴۲ق)، شاگرد علامه بحرالعلوم و استاد شیخ انصارى است. وی در زمان خود علیه استعمار روسیه فتوای جهاد صادر کرد و به همین خاطر به سید محمد مجاهد معروف شد. کتاب مفاتيح الاصول از آثار مهم اوست.
| |
| نام کامل | سید محمد طباطبایى مجاهد |
| زادروز | 1180 قمری |
| زادگاه | کربلا |
| وفات | 1242 قمری |
| مدفن | کربلا |
|
| |
| اساتید |
سید على طباطبایى، علامه بحرالعلوم،... |
| شاگردان |
|
| آثار |
مفاتيح الاصول، مناهل الأحکام،... |
محتویات
خاندان
سید محمد مجاهد بن سید على بن محمدعلى بن ابى المعالى حسنى طباطبایى در سال ۱۱۸۰ هجرى قمرى در کربلای معلى متولد شد. از نظر نسب خانوادگى، هم پدر و هم مادرش از خاندان علم و تقوا هستند. مادرش آمنه بیگم (۱۱۶۰-۱۲۴۳ قمرى)، دختر آقا محمد باقر بن محمد اکمل، معروف به وحید بهبهانى است. او زنى عالمه و بافضیلت بوده که صاحب مستدرکات أعیان الشیعة درباره او مى‌گوید: «من أفقه نساء عصره، متکلمة واعظة أصولیة محققة محدثة جلیلة». (مستدرکات أعیان الشیعة، ج۵، ص۶۲) این بانوى بزرگوار با پسر عمه‌اش سید على طباطبایى (متوفى ۱۲۳۱ قمرى) ازدواج کرد و حاصل این ازدواج دو پسر به نامهاى سید محمد و سید مهدى بود.
سید على صاحب الریاض، از اعاظم فقهاى عصر خود و از اجلاء شاگردان آقا محمدباقر وحید بهبهانى است. او استاد بزرگانى همچون صاحب مفتاح الکرامه، جواد بن محمد حسینى عاملى، صاحب مقابیس و صاحب مطالع است. در أعیان الشیعة درباره او این طور آمده است: «هو المحقق المؤسس الذی ملاء الدنیا ذکره و عم العالم فضله، تخرج علیه علماء أعلام و فقهاء عظام صاروا من أکابر المراجع فی الإسلام». (أعیان الشیعة، ج۸، ص۳۱۴)
سید محمد مجاهد با تنها دختر سید محمدمهدى بحرالعلوم (متوفى ۱۲۰۸ یا ۱۲۱۲ قمرى) ازدواج کرد و از آن دو، سه فرزند به نامهاى سید حسین، سید حسن و سید جعفر باقى ماند. سید حسین بزرگترین فرزند آنان است و در أعیان الشیعة درباره او این طور آمده است: «کان فاضلاً عالماً مجتهداً بصیراً بالقواعد الأصولیة». (أعیان الشیعة، ج۶، ص۱۵۹) در مورد سید حسن نیز، چنین آمده است: «کان عالماً فاضلاً مجتهداً بصیراً قاضیاً رئیساً فی الحائر على مشرفه السلام».
تحصیل و تدریس
سید محمد مجاهد نزد پدر بزرگوارش صاحب ریاض و علامه بحرالعلوم تلمذ نمود و با تلاش پیگیرى که در اصول و فقه داشت، به سرعت به مقامات علمى دست یافت، به حدى که پدرش او را اعلم تشخیص داده و دیگر فتوا نداد و به این علت، سید محمد از کربلا به اصفهان مهاجرت کرد. (أعیان الشیعة، ج۹، ص۴۴۳)
در کتاب فوائد رضویه، علت مهاجرت ایشان را استیلاء جماعتى از وهابیون بر حائر حسینى و کشتار اهالى آن منطقه دانسته است. (الفوائد الرضویة به نقل از روضة البهیة، ص۵۷۹-۵۸۱)
مدت اقامت سید محمد در اصفهان سیزده سال بوده است و در این مدت علماى آن منطقه در مجلس درس او حاضر مى‌شدند و ایشان مرجع علمى فقه و اصول بوده و کتاب مفاتیح الأصول و سایر تألیفاتش را در آنجا نوشته است.
شاگردان
او داراى شاگردان مشهورى نظیر شیخ اعظم مرتضى انصارى (متوفى ۱۲۸۱ قمرى) بوده که مدت چهار سال از محضر پرفیض این عالم ربانى استفاده کرده است. از دیگر شاگردان او شیخ محمد شریف بن حسنعلى مازندرانى، مشهور به شریف العلما (متوفى ۱۲۴۵ قمرى) است. دیگر شاگردان ایشان عبارتند از:
- شیخ میرزا داود بن شیخ اسداللّه بروجردى (متوفى ۱۲۹۸ قمرى)
- شیخ محمدحسین بن معصوم بروجردى (متوفى ۱۲۸۰ قمرى)
- شیخ احمد بن على مختارى گلپایگانى
- آقا احمد بن آقا محمدعلى بن محمدباقر وحید بهبهانى (متوفى ۱۲۴۳ قمرى)
- میرزا حسین لاهیجى نجفى (متوفى ۱۳۰۶ قمرى)
- سید حسین بن سید محمد مجاهد طباطبایى
- ملا حسین واعظ تسترى
- صفرعلى لاهیجى
- شیخ غلامرضا بن محمدعلى آرانى کاشانى
- میرزا محمدحسن بن محمد معصوم رضوى مشهدى، معروف به حاجى مجتهد (متوفى ۱۲۷۸ قمرى)
- سید محمد شفیع جابلقى (متوفى ۱۲۸۰ قمرى)
- حاج ملا محمدصالح برغانى قزوینى
- سید محمدتقى قزوینى
- شیخ عبدالحسین بن شیخ ملا على برغانى قزوینى
- میرزا ابوالحسن بن حسین بن تقى تنکابنى، مشهور به گیلانى
- شیخ ملا صفر على لاهیجانى قزوینى (متوفى ۱۲۷۵ قمرى)
- شیخ میرزا ضیاءالدین بن شیخ اسداللّه بروجردى (متوفى ۱۳۰۰ قمرى)
تألیفات
- مفاتیح الاصول
- الوسائل فی الأصول
- مناهل الأحکام
- إصلاح العمل
- عمدة المقال فی تحقیق أحوال الرجال
- رسالة حجیة الظن
- المصابیح فی شرح المفاتیح للکاشانی
- جامع العبائر
- کتاب فی الأغلاط المشهورة
- المصباح الباهر فی رد الیادری و إثبات نبوة نبینا الطاهر
- رسالة فی الاستصحاب
- الجهادیة
- حاشیه بر معالم
- رسالة فی حجّیة الشهرة
زعامت و مرجعیت
سید محمد پس از ارتحال پدر بزرگوارش در سال ۱۲۳۱ قمرى به کربلا هجرت نموده و مقام افتا و قضاوت و زعامت در دین و دنیاى مردم را به عهده مى‌گیرد. او مرجع عرب و عجم در زمان خود بوده و ریاست شیعیان را در این عصر به عهده داشته است تا این که به علت حمله وهابیون به کاظمین مهاجرت مى‌کند و این شهر محل امنى براى شیعیان مى‌گردد.
از بزرگوارانى که هم دوره ایشان بوده میرزا محمد بن حسین رضوى (متوفى ۱۲۶۶ قمرى) است که با ایشان در درس سید على صاحب الریاض شرکت مى‌کرده‌اند و بین آنها مناظراتى در مسائل حجیت شهرت که سید محمد نوشته و او شرح زده است، وجود داشته که بر صاحب مناهل اعتراضاتى داشته و در زمان خود، ریاست عامه و مرجعیت عمومى را پیدا کرده است.
از منظر بزرگان
- فوائد الرضویة: «السید الأجل الأعظم الأکرم الأفخم البحر الزاخر والسحاب الماطر الفائق على الأوائل والأواخر، صاحب التحقیقات الرشیفة والتألیفات الأنیفة کالمفاتیح والمناهل و غیرهما، نوراللّه روضته و أعلى فی الفردوس منزلته». (الفوائد الرضویة، ص۵۷۹)
- تکملة أمل الآمل: «علامة العلماء الأعلام و سید الفقهاء العظام و أعلم أهل العلم بالأصول و الکلام». (أعیان الشیعة، ج۹، ص۴۴۳ به نقل از تکملة أمل الآمل)
- الروضة البهیة: «کان مفتیاً و حاکماً و قاضیاً و رئیساً فی الدین و الدنیا و مرجعاً للعرب و العجم، انتهت الریاسة الإمامیة فی عصره». (الفوائد الرضویة، ص۵۸۱ به نقل از الروضة البهیة)
- أعیان الشیعة: «المرجع فی علمی الأصول والفقه لکل علمائنا و صنف فیها مفاتیح الأصول و غیره حتى توفی والده فرجع إلى کربلاء، فکان المرجع العام لکلّ الإمامیة فی أطراف الدنیا». (أعیان الشیعة، ص ۴۴۳)
جهاد با روسیه
فتحعلى شاه قاجار در اواخر عمر شریف ایشان از او مى‌خواهد که به عنوان تیمن و تبرک و استفاده از محضر روحانى آن عالم جلیل القدر، در جنگ با روسها که مناطقى از خاک ایران را تصرف کرده بودند، شرکت کند. در آن زمان مردم آنچنان به سید محمد اعتقاد داشتند که نقل شده وقتى در حوض مسجد شاه قزوین وضو گرفت، اهالى آن شهر به عنوان تبرک و شفا آب آن حوض را به خانه‌هایشان بردند.
در این جنگ، علاوه بر ایشان علماى بزرگى همچون ملا احمد نراقی (متوفى ۱۲۴۵ قمرى) شرکت داشتند. از دیگر روحانیونى که در این جنگ حضور داشتند مى‌توان به: سید ابراهیم نواب یزدى بن سید عبدالفتاح بن سلطان العلماء صاحب حاشیه بر معالم، حاج ملا محمدصالح برغانى قزوینى، شیخ ملا صفر على لاهیجانى (متوفى ۱۲۷۵ قمرى)، شیخ میرزا ضیاءالدین بن اسداللّه بروجردى (متوفى ۱۳۰۰ قمرى)، شیخ میرزا داود بن شیخ اسداللّه بروجردى (متوفى ۱۲۹۸ قمرى) و شیخ محمدحسین بن معصوم بروجردى (متوفى ۱۲۸۰ قمرى) اشاره کرد.
متأسفانه در این جنگ نیروهاى ایران به اهداف خود نرسیدند و شکست خوردند و همین موجب شد که اعتقاد و خلوصى که مردم نسبت به سید محمد مجاهد داشتند سست شود و علت شکست را اهلیت نداشتن ایشان براى حضور در جنگ و یا خالص نبودن نیت ایشان یا مستجاب نشدن دعاى ایشان براى پیروزى در جنگ به حساب آورند. فتحعلى شاه نیز پس از این شکست به او بى‌اعتنایى کرد و با او برخورد بدى داشت. محمل شریف ایشان را سنگباران کردند و با عبارت هاى زشت به او ناسزا گفتند و نهایتاً سید محمد با دلى پردرد از سخنان و اعمال ناشایستى که از آن جماعت دید بیمار شد و پس از مدتى کوتاه در قزوین وفات یافت.
وفات
وفات آیت الله سید محمد مجاهد در سال ۱۲۴۲ هجرى قمرى بود و بدن مطهر ایشان را به کربلا معلى منتقل و دفن کردند. قبر آن بزرگوار مشهور و داراى گنبد بزرگى است و محل زیارت مردم است.
منبع
نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.
