مجدالدین ابن اثیر
مجدالدین ابوالسعادات مبارک بن محمد بن محمد بن عبدالکریم بن عبدالواحد شیبانى جزرى، معروف به مجدالدین ابن اثیر (544-606 ق) یکى از سه فرزند عالم محمد شیبانى جزرى،[۱] رجالى، مفسر، مُحدِّث و فقيه شافعى در عراق و نویسنده کتاب النهایة فى غریب الحدیث و الاثر است.
محتویات
زندگی نامه
ابن اثیر در سال 544 هـ.ق در جزیره ابن عمر (اكنون شهر مرزي ميان سوريه و تركيه) تولد و رشد یافت و پس از بیست سالگى به شهر موصل رفته و در آن دیار جایگاه رفیعى یافت و کتاب هاى خود را در همانجا تألیف نمود و از این طریق شهرت پیدا کرد. او در موصل به خدمت امیر مجاهدالدین درآمد و پس از او در خدمت عزالدین محمود و نورالدین ارسلانى بود. او قبل از اقامت در موصل به قصد تحصیل دانش حدیثى به بغداد نیز مسافرت کرده و در موصل درگذشت.
ویژگی های ابن اثیر
مجدالدین در فقه و حدیث متخصص بود و به ادبیات عرب و علوم قرآن تسلط کافى داشت. مذهب او شافعى بود و علماى اهل سنت او را از محاسن روزگار دانسته و او را در دیندارى به عنوان ضرب المثل ذکر کرده و گفته اند که بر طریق مستقیم ملازمت داشت و این سخن به معناى این است که در مذهبش پیرو عقاید اهل سنت بود و از عقاید شیعه پیروى نکرده است. او به گفته برادرش عزالدین ابن اثیر در اصولَیْن (یعنى اصول فقه و علم کلام) متبحر بود.
اساتید ابن اثیر
اساتید مهم وى عبارت بودند از: یحیى بن سعدون قرطبى (م 567 ق)، سعید بن دهّان، عبدالله بن احمد بن محمد طوسى، خطیب شهر موصل، ابوالفرج عبدالمنعم حّرانى (م 596 ق) و عبدالوهاب بن سکینه صوفى شافعى (م 607 ق).
مهمترین شاگردان او نیز عبارت بودند از: فرزند خودش ابوالفتح محمد شهاب الدین (م 596 ق)، فخرالدین بن بخارى (م 646 ق) و تاج الدین عبدالمحسن بن محمد حامض.
مجدالدین در دستگاه سلجوقیان
مجدالدين آن زمان كه در موصل مى‌زيست، به اتابكان زنگى موصل كه از سوي سلجوقيان فرمانرواي آنجا بودند، نزديك شد و به وسيله چند تن از حاكمان زنگى به مقام مشاور ويژه و نيز منشى خاص دست يافت. وي مدتى خزانه‌دار سيف‌الدين غازي بن مَودود بن زنگى (د576ق/1180م) بود و پس از آن مدتى نيز توسط سيف‌الدين به سرپرستى ديوان جزيرة ابن عُمَر گمارده شد، آنگاه به موصل بازگشت و مقام نيابت ديوان را از سوي وزير جلال‌الدين ابوالحسن على بن منصور اصفهانى عهده‌دار شد و پس از آن نزد مجاهدالدين قايْماز (د595ق/ 1199م) راه يافت و در آنجا به مقام بلندي رسيد.
هنگامى كه در 589ق/1193م مجاهدالدين دستگير و زندانى شد و عزّالدّين مسعود جانشين وي گرديد، وي در خدمت مسعود درآمد و پس از درگذشت او به جانشين وي نورالدين ارسلان شاه پيوست و در فرمانروايى نورالدين ارسلان شاه پيوست و در فرمانروايى نورالدين قدرتى عظيم يافت.
آثار ابن اثیر
از مهمترین کتابهاى او مى توان به این موارد اشاره کرد:
- النهایة فى غریب الحدیث والاثر
- الانصاف فى الجمع بین الکشف و الکشاف که کتابى در مقام محاکمه و قضاوت درباره مطالب دو کتاب تفسیرى مهم اهل سنت، یعنى تفسیر «الکشف و البیان» معروف به تفسیر ثعلبى و تفسیر «الکشاف» معروف به تفسیر زمخشرى معتزلى مى باشد.
- جامع الاصول الستة فى احادیث الرسول. این کتاب در واقع بازنویسى و تدوین جدیدى از کتابهاى شش گانه مهم اهل سنت در زمینه حدیث است که او همه احادیث صحاح سته را غیر از کتاب سنن ابن ماجه در آن گردآورى کرده است. او این کتاب را بر اساس کتاب رزین بن معاویة اندلسى تدوین کرده و زیاداتى را نیز بر آن افزوده است.
- المختار فى مناقب الاخیار
- تجرید اسماء الصحابة
- مثال الطالب فى شرح طوال الغرائب. او این کتاب را پس از تألیف کتابش النهایة فى غریب الحدیث تألیف کرده و در آن به شرح احادیث طولانى و متوسط پرداخته است که در آنها الفاظ و تعابیر غریب زیادى بکار رفته است.
- کتاب تفسیر قرآن که در چهار مجلد بوده است.
پانویس
- ↑ این سه برادر در علوم اسلامى به ویژه در ادبیات عرب، تاریخ اسلام و صحابه شناسى و حدیث شناسى نقش و تأثیر بسزایى داشتند.
منابع
- دائره المعارف بزرگ اسلامی؛ مدخ "ابن اثير، ابوالسعادات" از حسن يوسفى اشكوري، در دسترس در کتابخانه فقاهت، بازیابی: 2 آذر 1392.
- مجدالدین بن اثیر، سایت اطلاع رسانی راموزی، بازیابی: 2 آذر 1392.
