قطع رحم

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

قَطع رَحِم

بی شك، قطع رحم از گناهان كبيره است و موجب عذاب آخرت می شود و در قرآن مجيد از آن شديدا نهی شده است.

قطع رحم عبارت است از آزردن و رنجاندن خويشان و بستگان و نزديكان، و ياری نكردن و غمخواری ننمودن با آنان در مال و آسايش و خيرات دنيوی در حالی كه به آن محتاج باشند. و سبب و باعث آن يا عداوت است يا بخل و خسيس بودن بنابراين قطع رحم از رذائل قوه غضب يا شهوت است، و شكّی نيست كه از بزرگترين مهلكات و تباه كننده دين و دنيای آدمی است.

1 ـ رحِم يعنی چه؟

خويشاوندی بر دو گونه است:

الف: نسبی: خويشاوندی نسبی پيوندی است كه از طريق وحدت خون و رحم پيدا می شود مانند پدر، مادر، برادر، خواهر، عمو، عمه، دايی، خاله، جدّ و جدّه و فرزندان آنها كه اينها را خويشاوندان نسبی و ارحام می نامند و هر يك را به تنهايی رحم می گويند.

ب: سببی: و خويشاوندی سببی از طريق ازدواج و زناشويی به وجود می آيد مانند خويشاوندی ميان زن و شوهر و خويشان دو طرف.

رحِم كيست؟

مراد از رحمی كه بريدن از او حرام و صله با او واجب است، و اگر چيزی به وی بخشيدی باز پس گرفتن آن روا نباشد كسی است كه خويش نسبی است، هر چند نسبت دوری داشته باشد و نكاح با او جايز باشد (يعنی محرم نباشد) و مراد از قطع رحم اين است كه او را به گفتار يا كردار بيازاری و با او رفتار ناشايست كنی يا او را نياز شديد به چيزی باشد و تو علاوه بر قدر حاجت ضروری خود قدرت بر رفع احتياج او داشته باشی، از مسكن و لباس و خوراك و از دادن آن به او خودداری و امتناع كنی يا دفع ظلم از او برای تو ميسّر باشد و نكنی يا به سبب كينه و حسد از او دوری و كناره كنی و هنگام بيماری عيادتش نكنی و چون از سفر آيد به ديدنش نروی. همه اينها و امثال اينها قطع رحم است و اضداد آنها، از دفع اذيت و ياری نمودن به مال و كمك كردن با زبان و دست و پا و مقام و امثال اين ها، صله رحم است.

ظاهرا بين قطع و صله رحم حالت واسطه ای وجود دارد زيرا هر احسانی، ولو خويشاوند وی بدان محتاج نيست و خود او به آن نيازمند است، صله ناميده می شود و حال آن كه عدم اين احسان قطع رحم نيست.

از او صلّی اللّه عليه و آله درباره ايمان پرسيدند، فرمود: الصَّبْرُ و َالسَّمَاحَةُ؛ صبر است و گذشت. (بحارالانوار، ج36، ص358)

شهيد ثانی رحمه الله علیه می فرمايد: رحم، بنا به روايات، عبارت از نزديكانی است كه معروف به اصل و نسب انسان باشند اگر چه به علت كثرت نسل از انسان دور شده باشد و ازدواج با او جايز باشد.

نكته لازم:

شايد برخی تصور كنند كه اين همه اصرار و تأكيد در باره صله رحم مخصوص كسانی است كه تمكّن مالی دارند و از ثروت زيادی برخوردارند و می توانند به نزديكان خود كمك كنند، امّا آن هايی كه از نظر مالی در مضيقه اند و توان رسيدگی و مساعدت به ديگران را ندارند صله رحم برايشان لازم نيست. اما اين تصور و برداشت نادرست است، زيرا اگر كسی بخواهد صله رحم كند لزومی ندارد كه پول و ثروت زيادی داشته باشد تا بتواند وظيفه اش را انجام دهد بلكه چون هدف از صله رحم برقرار كردن ارتباط و پيوند خويشاوندی است دين مقدّس اسلام می فرمايد اين وظيفه را حتی با دادن يك جرعه آب و آزار نرساندن به آنان و نيز سلام كردن به يكديگر می توانيد انجام دهيد و از اجر و پاداشی كه خدا برای صله رحم مقرر فرموده است بهره ببريد.

رسول گرامی اسلام صلّی اللّه عليه و آله و سلم فرمود: سِبْطُ الطَّبْرِسِيِّ فِي مِشْكَاةِ الْأَنْوَارِ، نَقْلًا مِنَ الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ صِلْ رَحِمَكَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ و َأَفْضَلُ مَا تُوصَلُ بِهِ الْأَرْحَامُ كَفُّ الْأَذَی عَنْهَا؛ صله رحم كن گرچه با جرعه ای آب باشد و بهترين راه برای خدمت خويشان و نزديكان اين است كه آنان را اذيت نكنی و به آنها آزار نرسانی. (مستدرك الوسائل، ج15، ص255)

و نيز فرمود: بَلُّوْا أَرْحَامَكُمْ وَلَوْ بِالسَّلامِ؛ بين خود و خويشانتان تجديد محبت كنيد اگر چه با سلام كردن باشد. (بحارالانوار، ج71، ص109)

اميرمؤمنان عليه السلام در اين باره فرمود: عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ عليه السلام صِلُوا أَرْحَامَكُمْ وَ لَوْ بِالتَّسْلِيمِ...؛ صله ارحام كنيد: با ارحام خود بپيونديد گرچه با سلام كردن باشد... (كافی، ج2، ص155)

و امام صادق عليه السّلام فرمود: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِاللَّهِ عليه السلام يَقُولُ إِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ وَ الْبِرَّ لَيُهَوِّنَانِ الْحِسَابَ وَ يَعْصِمَانِ مِنَ الذُّنُوبِ فَصِلُوا أَرْحَامَكُمْ وَ بَرُّوا بِإِخْوَانِكُمْ و َلَوْ بِحُسْنِ السَّلَامِ وَرَدِّ الْجَوَابِ؛ صله رحم و احسان حساب را آسان می كنند و از گناهان نگه می دارند پس صله رحم كنيد و به برادران خود نيكی نمائيد اگر چه با خوب سلام كردن و جواب سلام دادن باشد. (كافی، ج2، ص157)

2 ـ آثار سوء قطع رحم از نگاه قرآن

خدای سبحان می فرمايد: «وَالَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَآ أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ أُوْلَئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ»؛ و كسانی كه پيمان خدا را بعد از استوار كردن آن بشكنند و آنچه را خدا به پيوستن آن فرمان داده بگسلند و در زمين فساد كنند برای آنها لعنت و بدی سرای آخرت خواهد بود. (سوره رعد، 25)

الف) قطع رحم مستوجب لعن خدا است:

قرآن مجيد كسانی را كه قطع رحم می كنند سزاوار لعن خدا می داند و می فرمايد: «فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِن تَوَلَّيْتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ × أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ»؛ اگر رويگردان شويد آيا جز اين انتظار می رود كه در زمين فساد كنيد و قطع رحم نماييد؟ آنها كسانی هستند كه خداوند از رحمت خويش دورشان ساخته است... (سوره محمد، 22 ـ 23)

و در مورد ديگر می فرمايد: «وَالَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَآ أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ أُوْلَئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ»؛ آنان كه پس از پيمان بستن، عهد خدا شكستند و هم آنچه را كه خدا امر به پيوند آن كرده مانند رحم بگسستند و در روی زمين فتنه و فساد برانگيختند لعن خدا برايشان باد و بد جايگاهی برای آنان مقرر شده است. (سوره رعد، 25)

ب) قاطع رحم جزء فاسقان و زيانكاران است:

در جای ديگر خداوند متعال كسانی را كه عهد او را می شكنند و قطع رحم می كنند زيانكار می شمارد: «الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ أُولَـئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ»؛ فاسقان آن ها هستند كه پيمان خدا را پس از بستن می شكنند و رشته ای را كه خداوند امر به پيوند آن كرده می گسلند و در زمين فساد می كنند. اين ها زيانكارانند. (سوره بقره، 27)

3 ـ آثار سوء قطع رحم از منظر روايات

در روايات نيز نسبت به قطع رحم بيانات تند و تهديد آميزی وارد شده است.

الف) قطع رحم در رديف شرك به خدا:

مردی از رسول خدا صلّی اللّه عليه و آله و سلم سؤال كرد: ... قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ فَأَيُّ الْأَعْمَالِ أَبْغَضُ إِلَی اللَّهِ قَالَ الشِّرْكُ بِاللَّهِ قَالَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ قَطِيعَةُ الرَّحِم...؛ مبغوض ترين عمل در پيشگاه خداوند كدام است؟ فرمود: شرك به خدا. گفت: پس از شرك به خدا؟ فرمود: قطع رحم... (كافی، ج5، ص58)

ب) قطع رحم و دوری از رحمت خدا:

در روايت ديگری آمده است كسی كه قطع رحم كند مورد لعن خدا قرار می گيرد و از رحمت پروردگار دور می شود.

حضرت سجّاد عليه السلام به فرزندش امام محمّد باقر عليه السلام در ضمن وصايای خود فرمود: ... و َإِيَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْقَاطِعِ لِرَحِمِهِ فَإِنِّي وَ جَدْتُهُ مَلْعُوناً فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِي ثَلَاثَةِ مَوَاضِع قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَكُمْ أُولئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ وَقَالَ الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثاقِهِ وَ يَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدّارِ وَ قَالَ فِي الْبَقَرَةِ الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثاقِهِ وَ يَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولئِكَهُمُ الْخاسِرُونَ؛ ... فرزندم از دوستی با افرادی كه پيوند خويشاوندی را قطع نموده و نسبت به ارحام خود بد رفتاری می كنند برحذر باش، كه من آن ها را در سه جای از قرآن ملعون يافتم سپس آيات 24 و 25 سوره محمد صلّی اللّه عليه و آله و سلم و آيه 25 سوره رعد و آيه 27 سوره بقره را تلاوت فرمود. (كافی، ج2، ص376)

ج) قاطع رحم از بهشت محروم است:

رسول خدا صلّی اللّه عليه و آله و سلم فرمود: فِي مَعَانِي الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ يَحْيَی بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ صَاعِدٍ عَنْ زَهْرِ بْنِ كُمَيْلٍ عَنِ الْعَمْرِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ فُضَيْلِ بْنِ مَيْسَرَةَ عَنِ ابْنِ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي مُوسَی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله عليه و آله قَالَ ثَلَاثَةٌ لَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ مُدْمِنُ سِحْرٍ وَ قَاطِعُ رَحِمٍ؛ سه گروهند كه داخل بهشت نمی شوند: شراب خواران، ساحران، و قطع كنندگان رحم. (وسائل الشيعه، ج15، ص346)

خلاصه اين كه هر كس مدّعی تخلّق به اخلاق حسنه است بايد اين مسئله مهمی را كه اسلام به آن توجّه فراوان مبذول داشته است جدّی بگيرد كه ترك آن موجب فنا و نابودی است.

حذيفة بن منصور می گويد كه امام صادق عليه السلام فرمود: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ عليه السلام اتَّقُوا الْحَالِقَةَ فَإِنَّهَا تُمِيتُ الرِّجَالَ قُلْتُ وَ مَا الْحَالِقَةُ قَالَ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ؛ از حالقه بپرهيزيد زيرا مردان را می ميراند و به نابودی می كشاند. عرض كردم حالقه چيست؟ فرمود: قطع رحم است. (كافی، ج2، ص346)

و رسول خدا صلی اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: ...فَقَالَ الرَّجُلُ فَأَخْبِرْنِي أَيُّ الْأَعْمَالِ أَبْغَضُ إِلَی اللَّهِ قَالَ الشِّرْكُ بِاللَّهِ قَالَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ ثُمَّ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ قَالَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ الْأَمْرُ بِالْمُنْكَرِ وَالنَّهْيُ عَنِ الْمَعْرُوفِ؛ دشمن ترين اعمال در نزد خدا شرك به خدا است، و بعد از آن قطع رحم، و سپس امر به منكر و نهی از معروف است. (وسائل الشيعة، ج16، ص121)

و فرمود: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله عليه وآله لَا تَقْطَعْ رَحِمَكَ و َإِنْ قَطَعَتْكَ؛ قطع رحم خود مكن اگر چه او از تو قطع كند. (كافی، ج2، ص347)

و از آن حضرت روايت است كه: عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله عليه وآله عَنْ جَبْرَئِيل عَنِ اللَّهِ تَعَالَی قَال أَنَا الرَّحْمَنُ شَقَقْتُ الرَّحِمَ مِنِ اسْمِي فَمَنْ وَصَلَهَا وَصَلْتُهُ وَ مَنْ قَطَعَهَا قَطَعْتُهُ؛ من رحمان هستم و اين رحم است و نام آن را از نام خود مشتق كرده ام، هر كه خويشی پيوسته دارد با او پيوندم و هر كه بريده دارد از او ببرم. (مستدرك الوسائل، ج15، ص237)

و فرمود: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِيرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ قَالَ أَبُو ذَرٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله عليه وآله يَقُولُ حَافَتَا الصِّرَاطِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ الرَّحِمُ وَالْأَمَانَةُ فَإِذَا مَرَّ الْوَصُولُ لِلرَّحِمِ الْمُؤَدِّي لِلْأَمَانَةِ نَفَذَ إِلَی الْجَنَّةِ وَ إِذَا مَرَّ الْخَائِنُ لِلْأَمَانَةِ الْقَطُوعُ لِلرَّحِمِ لَمْ يَنْفَعْهُ مَعَهُمَا عَمَلٌ و َتَكَفَّأَ بِهِ الصِّرَاطُ فِي النَّارِ؛ رحم و امانت روز قيامت در دو طرف صراطند، چون صله رحم كننده و امانت گزار بر صراط بگذرد به بهشت در آيد، و چون خائن امانت و قاطع رحم بگذرد هيچ عملی با اين دو گناه به او سود نبخشد و صراط او را در آتش سرنگون كند. (كافی، ج2، ص152)

و اميرمؤمنان عليه السّلام در خطبه ای فرمود: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام فِي خُطْبَتِهِ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِي تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ فَقَامَ إِلَيْهِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْكَوَّاءِ الْيَشْكُرِيُّ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَوَ تَكُونُ ذُنُوبٌ تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ فَقَالَ نَعَمْ وَيْلَكَ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ إِنَّ أَهْلَ الْبَيْتِ لَيَجْتَمِعُونَ وَيَتَوَاسَوْنَ وَهُمْ فَجَرَةٌ فَيَرْزُقُهُمُ اللَّهُ وَإِنَّ أَهْلَ الْبَيْتِ لَيَتَفَرَّقُونَ وَيَقْطَعُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَيَحْرِمُهُمُ اللَّهُ وَهُمْ أَتْقِيَاءُ؛ از گناهانی كه در نابودی گنه كار شتاب كنند به خدا پناه می برم، عبداللّه بن كوّاء يشكری عرض كرد: يا اميرالمؤمنين آيا گناهانی هست كه در فنای آدمی شتاب كنند؟ فرمود: آری وای بر تو آن قطع رحم است، خانواده ای هستند كه گرد هم می آيند و ياری هم می كنند و با اين كه اهل گناهند خداوند به آن ها روزی می دهد، و خانواده ای از هم جدا می شوند و از يكديگر می برند پس خداوند آن ها را محروم می كند با اين كه اهل تقوا هستند. (كافی، ج2، ص347)

و فرمود: عَنْهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام إِذَا قَطَّعُوا الْأَرْحَامَ جُعِلَتِ الْأَمْوَالُ فِي أَيْدِي الْأَشْرَارِ؛ هرگاه مردم قطع رحم كنند، اموال و ثروت ها در دست اشرار قرار گيرد. (كافی، ج2، ص348)

امام باقر عليه السّلام فرمود: عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ فِي كِتَابِ عَلِيٍّ عليه السلام ثَلَاثُ خِصَالٍ لَا يَمُوتُ صَاحِبُهُنَّ أَبَداً حَتَّی يَرَی وَبَالَهُنَّ الْبَغْيُ وَقَطِيعَةُ الرَّحِمِ وَالْيَمِينُ الْكَاذِبَةُ يُبَارِزُ اللَّهَ بِهَا وَإِنَّ أَعْجَلَ الطَّاعَةِ ثَوَاباً لَصِلَةُ الرَّحِم وَإِنَّ الْقَوْمَ لَيَكُونُونَ فُجَّاراً فَيَتَوَاصَلُونَ فَتَنْمِي أَمْوَالُهُمْ وَيُثْرُونَ وَإِنَّ الْيَمِينَ الْكَاذِبَةَ وَقَطِيعَةَ الرَّحِمِ لَتَذَرَانِ الدِّيَارَ بَلَاقِعَ مِنْ أَهْلِهَا وَ تَنْقُلُ الرَّحِمَ و َإِنَّ نَقْلَ الرَّحِمِ انْقِطَاعُ النَّسْلِ؛ در كتاب علی عليه السّلام است كه: سه خصلت است كه صاحب آن ها نمی ميرد تا وبال آن ها را ببيند: ستم، و قطع رحم، و قسم دروغ كه به وسيله آن با خدا می جنگند و ثواب هيچ طاعتی زودتر از صله رحم به صاحب آن نمی رسد. براستی گاهی مردمی فاجر و گناهكار باشند كه به سبب صله رحم و نيكی كردن با هم اموالشان زياد شود و ثروتمند گردند، و قسم دروغ و قطع رحم خانه ها را ويران و از اهلش خالی می كند. و خويشاوندی را از جای بر كند، و از جای بر كنده شدن خويشی همان انقطاع نسل است. (كافی، ج2، ص347)