القمقام الزخار و الصمصام البتار (کتاب)
«القمقام الزخّار و الصمصام البتّار»، ترجمه عربی کتاب «قمقام زخّار و صمصام بتّار» تألیف فرهاد میرزا فرزند عباس میرزا نوه فتحعلی شاه قاجار، از مقاتل ارزشمند فارسی است. این کتاب از این نظر که تعمق در منابع اخبار مرویه درباره مقتل سیدالشهداء (علیه السلام) نموده و از کتب معتبره اتخاذ سند کرده است، داراى ارزش و اعتباری است که بسیاری از علماى بزرگ بر آن اعتماد کرده اند.
محتوای کتاب
کتاب مشتمل بر مقدمه‌ای در ذکر شرح حال نویسنده و آثار او به قلم عمادزاده، مقدمه مترجم و متن اثر در ضمن عناوین متعدد با لفظ ذکر است. از آنجا که محتوای کتاب درباره نسخه اصلی گزارش شده است، در این نوشتار تنها مطالبی درباره تعریب این اثر بیان می‌شود. تعریب و تحقیق کتاب توسط نویسنده و مترجم توانای معاصر محمد شعاع فاخر انجام پذیرفته است.
مترجم در مقدمه چنین نوشته که با عشق و علاقه نسبت به نظم و نثر فارسی رشد یافته است. وجود آثار ارزشمند فارسی در کتابخانه پدر و مطالعه این آثار توسط پدرش و ترجمه‌های دقیقش از اشعار فارسی، او را به ترجمه علاقه‌مند می‌کند. وی سپس تصریح می‌کند که این آروزی تمام عمرش بوده که برخی از گنجینه‌های علمی و ادبی را از لغت فارسی به عربی ترجمه کند. پس از آن با ابا زینب صاحب انتشارات شریف رضی در قم آشنا می‌شود و کتاب‌هایی را ترجمه می‌کند. پس از آن با کتاب فرهاد میرزا آشنا می‌شود. او از این شخصیت ابراز شگفتی می‌کند و معتقد است که وی در کتاب قمقام زخار، با تیزهوشی و اخلاص تاریخ امام حسین(ع) را به‌تفصیل شگفتی‌برانگیزی، بدون مطالب بی‌ارزش و مبتذل نوشته است.[۱]
مترجم در مقدمه درباره ترجمه این اثر به دو نکته اشاره کرده است:
- آمیختگی نثر فارسی با لغت عربی از عناصر اساسی زیبایی در عبارات کتاب است. در زبان فارسی جمله‌های زیادی وجود دارد که عربی خالص است، بلکه گاهی نویسنده زبانی را که کتاب را به آن نوشته رها کرده و بدون مقدمه و نیازی به آن به عربی منتقل شده است و هنگامی که نص عربی را نقل می‌کند در اکثر اوقات بدون ترجمه آن را رها می‌کند. این موضوع دلالت بر ولایت عظیم زبان قرآن دارد؛ همچنان‌که دلالت بر شیوع لغت عربی بین علما و خردمندان آن زمان دارد.[۲]
- نویسنده تنها به نام کتاب اشاره کرده و جزء و صفحه و زمان و مکان چاپ را که امروزه رایج است، ذکر نکرده است. مترجم، می‌نویسد: از آنجا که بیشتر مصادری که به آن استناد شده بارها چاپ شده، لذا لازم بود که از نص اصلی که مؤلف از آن نقل کرده تحقیق کنم و جز در مواردی که مصادر اصلی یافت نشد به اندازه مویی کوتاهی نکردم. وی همچنین هدایت خداوند و عنایت اهل‌بیت(ع) را چنین توصیف می‌کند: از باب نمونه به موردی اشاره می‌کنم که نویسنده متنی را از کتابی نقل کرده بود که فهرست موضوعی نداشت. نمی‌دانستم این متن در کجای کتاب قرار دارد. در کارم حیران بودم و از اینکه ترجمه به‌خاطر تحقیق از این نص معطل بماند می‌ترسیدم. این کار نیازمند این بود که تمام کتاب یا بیشتر آن را بخوانم، اما به لطف خدا با گشودن کتاب از وسطش مثل اینکه کسی مرا به‌سوی آن هل داد و متن در صفحه اول از سمت راست درخشید.[۳]
با مطالعه و مقایسه اجمالی متن فارسی و ترجمه عربی می‌توان به‌درستی اذعان نمود که ترجمه عربی مشتمل بر تحقیقات و ارجاعات و توضیحات مفیدی است که در نسخه اصلی نیامده است.[۴]
فهارس آیات، احادیث، آثار، اعلام، قبائل و طوائف، اماکن و بقاع، وقایع و ایام، کتب، اشعار و موضوعات در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
منبع
ویکی نور
