احمد بن علی نجاشی
«احمد بن علی نجاشی» از اساتید و بنیان‌گذاران «علم رجال» است كه در اواخر قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم می‌زیست.
محتویات
ولادت و خاندان
احمد بن علی نجاشی در سال 372 هجرى در شهر كوفه به دنيا آمد. پدر او نيز از محدثين و بزرگان شيعه است. برای احمد نجاشی دو كنیه «ابوالحسین» و «ابوالعباس» در منابع شهرت دارد.[۱]
نجاشى اهل كوفه و اسدى است و چنان كه خود ذكر كرده نسبش به عدنان مى‌رسد. خاندان او «آل ابى السمال»، از بزرگان كوفه بوده‌اند و از گذشته همواره مورد تكريم و احترام مردم قرار داشته‌اند. یكی از نیاكان نجاشی به نام «عبدالله» والی اهواز بود و به نجاشی شهرت داشت، بدین سبب او نیز به لقب «نجاشی» مشهور گشت. عبدالله نجاشی نامه اى به امام صادق عليه السلام نوشت و امام عليه السلام در جواب، «رساله اهوازيه» را براى او نوشته است.
سفرها
احمد بن على نجاشى بيشتر عمر خويش را در بغداد گذراند و تنها در چند مورد مسافرت نموده و از بغداد خارج شد كه بيشتر براى زيارت عتبات عاليات بوده است.
از جمله سفرهاى او مى‌توان به سفر او در سال 400 هجرى به نجف اشرف اشاره نمود، كه مدتى نيز در جوار اميرالمؤمنين عليه السلام باقى ماند. سفرى نيز به سامراء داشته و به زيارت عسكريين عليهما السلام مشرف شده است. البته چند بار هم به وطن اصلى خويش، كوفه، مراجعت نموده و در آنجا حديث شنيده و اجازه گرفته يا اجازه داده است.
اساتيد و مشايخ
نجاشى از تعداد زيادى از بزرگان روايت شنيده و روايت نقل كرده است. از جمله اساتيد او مى‌توان به افراد زیر اشاره نمود:
- پدرش، على بن احمد نجاشى
- شيخ مفيد (م 413 هجرى)؛ نجاشی در محضر «شیخ مفید» که در زمان خود زعامت شیعیان به او منتهی گردید، سالیان متمادی از اندوخته‌های علمی‌اش بهره برد. بیشتر كتاب‌های جعفر بن محمد قولویه ـ استاد شیخ مفید ـ و شماری دیگر را نزد او خوانده است.[۲]
- سید مرتضی؛ پس از درگذشت شیخ مفید، زعامت و پیشوایی شیعیان به سید مرتضی منتقل شد؛ نجاشی سالیان دراز در درس سید مرتضی حاضر شد و از دانش او نیز بهره برد. او گرچه از سید مرتضی در كتاب ارزشمندش روایتی نقل نمی‌كند، ولی به فرموده محقق خوانساری، در نزد سید مرتضی بیشترین درس را خوانده است.[۳] خود نجاشی نقل می کند هنگامی که سید مرتضی در ربیع الاول سال 436 ق. در شهر بغداد وفات نمود، وی بدن مطهر استادش را با كمك ابوالعلی محمد بن حسن جعفری و سلار بن عبدالعزیز، غسل داده است.[۴]
- احمد بن عبدالواحد بزاز، معروف به ابن حاشر (م 423 هجرى)
- احمد بن على سيرافى
- حسين بن عبيدالله بن غضائرى، و فرزندش احمد بن حسين غضائرى
- هارون بن موسی تلعکبری و فرزندش ابوجعفر بن هارون
- احمد بن محمد بن عمران، معروف به ابن جُندى
شاگردان
از جمله شاگردان مشهور نجاشی می توان افراد زیر را نام برد:
- شيخ الطائفة، شيخ طوسى
- شيخ ابوالحسن صهرشتى
- سيد عمادالدين بن معبد حسنى مروزى
آثار و تألیفات
فهرست اسماء مصنفی الشیعه؛ معروف به «رجال نجاشی» از گرانبهاترین آثار شیعی در علم رجال است كه در بین چهار كتاب اصلی علم رجال درخشندگی خاصی دارد.
نجاشی این گنجینه و اثر ماندگارش را در زمان حیات استادش سید مرتضی رحمه الله علیه و پس از تألیف كتاب‌های شیخ طوسی در این زمینه، نوشته است. گویا سید مرتضی در یكی از جلسات درس، از سخن آن دسته از مخالفان كه شیعه را به نداشتن آثار و سابقه علمی سرزنش می‌كردند و مورد استفاده قرار می‌دادند، اظهار ناراحتی می‌كند و همین مسأله سبب می‌شود كه نجاشی با تصمیم و اراده جدی دست به تحقیق زند و دانشوران شیعی و آثار ارزشمند آنان را معرفی كند.
بنابراین كتاب وی حاوی نام 1270 فرزانه از محدثان و علمای شیعی است كه در بیشتر موارد، سلسله سند از نجاشی تا راوی و شخصیتی كه به معرفی و آثار او پرداخته، ذكر شده است. آن طور كه از سخن خود نجاشی برمی‌آید نام این كتاب «فهرس اسماء مصنفی الشیعه» است كه در آن به شناساندن آثار، كنیه، القاب، نیاكان و محل سكونت و زندگی علمای بزرگ پرداخته است. از این رو نام این مجموعه گرانسنگ «فهرست» معروف به «رجال النجاشی» است كه بر روی جلدهای چاپ شده آن مزین است. نجاشی این كتاب را در دو جزء تهیه و تنظیم كرده و به همان ترتیبی كه خود صورت داده است بارها منتشر شده است.[۵]
دیگر آثار
نجاشی غیر از اثر مشهورش كتاب‌های دیگری به رشته تحریر درآورد ولی متأسفانه نشر نگردیده و در دسترس نیست حتی به نسخه‌های خطی آن‌ها نیز تا به حال آگاهی نیافته‌اند. نجاشی آن جا كه شرح حالش را یادآور شده آثار زیر را از نوشته‌های خویش شمرده است:
- «الجمعه»: این كتاب درباره وظایف و اعمال عبادی در روز جمعه است.
- «الكوفه»: در معرفی آثار و اماكن تاریخی شهر كوفه و نیز فضیلت آن‌ها است.
- «انساب بنی نضر بن قُعین»: در این كتاب خاندان بنی نضر بن قعین را معرفی می‌كند.
- «مختصر الانوار و مواضع النجوم».[۶]
وفات
احمد بن على نجاشى، پس از 78 سال زندگى پربركت، در سال 450 هجرى (ده سال قبل از شيخ طوسى) در مطيرآباد، از نواحى سامراء دار فانى را وداع گفت. اولين كسيكه به تاريخ و محل وفات او اشاره كرده علامه حلى (متوفى 726 هجرى) در «خلاصه» است و قبل از او هيچ اشاره‌اى در منابع شيعه و سنى به تاريخ وفات نجاشى ديده نمى‌شود.
پانویس
- ↑ بنابر تحقیقی که در کتاب "بازشناسی منابع اصلی رجال شيعه" تالیف محمدکاظم رحمان ستایش و محمدرضا جدیدی نژاد شده است، هر دو کنیه برای او صحت دارد. رجوع شود به اینجا
- ↑ رجال النجاشی، ج 1، ص 121 و 153 و 154 و 306.
- ↑ روضات الجنات، محمدباقر خوانساری، اسماعیلیان، قم، ج1، ص63.
- ↑ رجال النجاشی، ج2، ص 104، خلاصه، ص46.
- ↑ این اثر ماندگار تاكنون بارها چاپ شده كه جدیدترین چاپ آن با تحقیق محمدجواد نائینی، زیر نظر استاد جعفر سبحانی، در سال 1408 ق در بیروت به زیور طبع آراسته گردیده است.
- ↑ همان، ج 1، ص 254.
منابع
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الاحادیث[لوح فشرده]، بخش کتابشناسی
- محمد کاظم رحمان ستایش و محمدرضا جدیدی نژاد، بازشناسی منابع اصلی رجال شيعه
- تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد 1، زندگی نامه "نجاشی" از محمدحسن اماني
پیوندها
