محمدتقی مصباح یزدی
 | |
| نام کامل | محمدتقی مصباح یزدی |
| زادروز | ۱۳۱۳ شمسی |
| زادگاه | یزد |
| وفات | ۱۳۹۹ شمسی |
| مدفن | قم، حرم حضرت معصومه |
|
| |
| اساتید |
آیت الله بروجردی، امام خمینی، علامه طباطبائی، آیت الله بهجت،... |
| شاگردان |
غلامرضا فیاضی، مرتضی آقا تهرانی، محمود رجبی، محسن غرویان،... |
| آثار |
آموزش فلسفه، اخلاق در قرآن، نظریه سیاسی اسلام، آموزش عقاید، قرآن‌شناسی،... |
آیت الله محمدتقی مصباح یزدی (۱۳۹۹-۱۳۱۳ ش)، فقیه و حکیم مجاهد شیعه و از شاگردان امام خمینی و آیت الله بهجت بود. ایشان عضویت در مجلس خبرگان رهبری، عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ریاست شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت و ریاست مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی را در کارنامه خود دارد. کتاب‌های «آموزش فلسفه»، «اخلاق در قرآن» و «نظریه سیاسی اسلام» از جمله آثار اوست.
محتویات
ولادت
محمدتقی مصباح یزدی در یازدهم بهمن ماه سال ۱۳۱۳ شمسی، (برابر با هفدهم ربیع الاول ۱۳۵۳ ق) قمری در خانواده‌ای مذهبی در شهر یزد به جهان چشم گشود.
تحصیلات و استادان
آیت الله مصباح یزدی پس از گذراندن تحصیلات دوران ابتدائی به مدرسه شفیعیة یزد رفت و مقدمات و سطوح متوسطه را در مدت چهار سال فراگرفت. وی نقش مرحوم «حاج شیخ محمدعلی نحوی» در حوزه یزد را که وقت بسیاری برای تدریس خصوصی به ایشان و سپس مباحثه با شاگرد خود صرف می‌کرد، در پیشرفت خود بسزا می‌داند.
محمدتقی مصباح سپس به همراه اعضای خانواده، در اواخر سال ۱۳۳۰ رهسپار نجف شد. اما پس از شش ماه آنان مجبور به بازگشت به ایران شدند.
ایشان پس از آن راهی قم شد و در مدرسه فیضیه، حجره گرفته در در دروس «مکاسب»، «کفایه» و «منظومه» شرکت کند. هنوز کفایه و مکاسب را به پایان نبرده بود که گه‌گاه برای کسب آمادگی، در درس «امام خمینی» حاضر می‌شد و شخصیت امام تأثیر شگرفی در زندگی ایشان گذاشت.
در کنار درس امام در درس فقه «آیت الله العظمی بروجردی» نیز شرکت می‌جست و در همین سال‌ها، با شخصیت «علامه طباطبایی» انس فراوانی پیدا کرده بود و در مجالس درس تفسیر و فلسفه ایشان حضور می‌یافت.
از دیگر کسانی که ایشان سال‌های متمادی را به تحصیل نزد او گذراند، «آیت الله العظمی بهجت» بود که در طول ۱۵ سال از درس فقه و اخلاق ایشان نیز بهره برد. وی در طول این سال‌ها، بنا به گفته هم دوره‌ای‌ها، با دقت فراوان و با جهد و تلاش شایان به تحصیل علوم می‌پرداخت و همزمان به تهذیب نفس و ایجاد سجایای اخلاقی اهتمام ویژه نشان می‌داد.
استاد مصباح، علوم گوناگون اسلامی را در محضر استادان بزرگ حوزه آموختند و در فقه و اصول، در سن بیست و هفت سالگی به درجه اجتهاد رسیدند.
فعالیت‌های علمی و فرهنگی
الف. تخصص و آموخته‌ها:
آیت الله مصباح در علم تفسیر نیز با بهره از دیدگاه‌ها و سفارش‌های خصوصی علامه طباطبایی، توانستند روش صحیح تعمق و تفکر در قرآن را بیاموزند تا آنجا که علامه کار بازخوانی «تفسیر المیزان» پیش از چاپ را به او سپردند.
استاد خود نیز ضمن برگزاری دروس تفسیر موضوعی قرآن، کتاب‌هایی در این زمینه نگاشته‌اند که بدان اشاره خواهد شد. آیت الله مصباح یزدی در فلسفه، «اسفار» و «شفا» را نزد علامه فراگرفتند و خود، سال‌ها به تدریس فلسفه اسلامی و غرب در حوزه‌های علمیه پرداختند؛ به گونه‌ای که یکی از برجسته‌ترین استادان فلسفه به شمار می‌رفتند و کتاب «آموزش فلسفه» ایشان، در مراکز مختلف فرهنگی تدریس می‌شود.
ایشان در بسیاری از مسائل فلسفه ـ به گفته اهل فن ـ نوآوری‌هایی نیز انجام داده‌اند و شاگردان بسیاری را تربیت نموده‌اند. استاد ضمن تحصیل دروس حوزه در کلاس‌های فیزیک، شیمی و... شرکت نموده، زبان‌های خارجی فرانسه و انگلیسی را نیز تا حدی آموخته بودند.
ب. تدریس و شاگردان:
ایشان تدریس منظم خود را در مدرسه علمیه حقانی آغاز کرد. در آغاز به تدریس مباحث قرآنی، تفسیر و مباحث اخلاقی و تربیتی پرداخت از جمله، کتاب «فلسفتنا» نوشته «شهید سید محمدباقر صدر» را برای اولین بار در حوزه تدریس کرد. در مؤسسه «در راه حق» نیز به تدریس «فلسفتنا»، «اقتصادنا» نوشته شهید صدر و «نهایة الحکمه»، نوشته علامه طباطبایی مشغول بود. درس «اسفار اربعه» و «شفا» نیز از دروسی بود که استاد، به علاقه‌مندان به فلسفه می‌آموخت.
از شاگردان معروف درس ایشان می‌توان «استاد غلامرضا فیاضی»، «استاد محمود رجبی»، «دکتر مرتضی آقا تهرانی»، «دکتر عباسعلی شاملی»، «دکتر احمد رهنمایی» و «استاد محسن غرویان» و بسیاری دیگر را نام برد.
ج. تألیفات و آثار:
استاد مصباح یزدی، کتب فراوانی در زمینه‌های گوناگون اسلامی، نگاشته است که بخشی از آن‌ها مربوط به پیش از انقلاب و برخی مربوط به بعد از انقلاب می‌باشد. نظر به گستردگی و فراوانی کتاب‌های ایشان به چند کتاب مهم ایشان اشاره می‌کنیم:
- خداشناسی؛
- کیهان‌شناسی؛
- انسان‌شناسی؛
- راه و راهنماشناسی؛
- قرآن‌شناسی؛
- اخلاق در قرآن؛
- جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن؛
- حقوق و سیاست در قرآن؛
- شرح نهایة الحکمه؛
- شرح جلد اول اسفار الاربعه؛
- شرح جلد هشتم اسفار الاربعه؛
- دروس فلسفه اخلاق؛
- خودشناسی برای خودسازی؛
- بر درگاه دوست؛
- نقدی فشرده بر اصول مارکسیسم؛
- آموزش عقاید؛
- قرآن در آیینه نهج البلاغه؛
- نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه؛
- نظریه سیاسی اسلام.
هم‌‌اکنون برخی کتاب‌ها و آثار استاد در مراکز مختلف فرهنگی تدریس می‌شود و بخشی از آثار ایشان نیز در حال تدوین و چاپ است. ویژگی بارز آثار ایشان، عمق، سادگی و روانی، جذابیت و به روز بودن آن است که تحسین بسیاری از مردم و استادان را در پی داشته است.
د. خدمات فرهنگی:
آیت الله مصباح، در زمینه علمی و فرهنگی از دیرباز، خدمات شایانی را ارزانی داشته‌اند و هر دوره ـ بنا به مقتضیات آن دوره ـ حرکت فرهنگی متناسبی را آغاز نموده‌اند. جدیت ایشان و نیز نظم و واقع‌بینی ممتاز ایشان، باعث می‌شد که اغلب حرکت‌های فرهنگی ایشان، نتایج مثبتی را به همراه آورد.
استاد مصباح، از ابتدای ورود خود به حوزه علمیه قم، متوجه کاستی‌های موجود در این حوزه شده بودند و آن گونه که خود نقل می‌کنند، در انتظار فرصتی بودند تا بتوانند برای آن، راه حلی مناسب پیدا کنند. ایشان نارسایی‌های موجود را در سه حوزه نظام آموزشی، مسائل اخلاقی و روند تبلیغی بازشناخته و آن‌ها را در نامه‌ای تنظیم کرده بودند. این نامه که آیت الله مشکینی آن را با خطی خوش باز نوشته بود، امضای دویست تن از بزرگان حوزه، از جمله «آیت الله حاج آقا مرتضی حائری» و «مرحوم آیت الله فکور» را به همراه داشت. ایشان این نامه را به محضر حضرت آیت الله العظمی بروجردی تقدیم داشتند و آیت الله بروجردی نیز نامه را مورد عنایت قرار داده، محتوای آن را تأیید نمودند و در جمع علمای تراز اول حوزه که به مناسبت عید نوروز خدمت ایشان شرفیاب شده بودند، مطرح کردند و درخواست کردند نسبت به تشکیل درس اخلاق در حوزه و جبران کاستی‌های حوزه تدابیری اندیشیده شود.
آرمان‌های اصلاحی حوزه، مدرسه‌ای جدید را می‌طلبید که با یک برنامه‌‌ریزی ویژه بتواند طلاب کوشا و بااستعداد را در مدتی کوتاهتر و با کیفیتی بهتر به جامعه ارزانی دارد. این مهم، با همت شهید آیت الله بهشتی و مرحوم آیت الله ربانی شیرازی میسر شد و مدرسه‌ای با نام «حقانی» تأسیس شد. مرحوم آیت الله قدوسی نیز به ریاست این مدرسه منصوب گردید. شهید قدوسی نیز از استاد مصباح برای تدریس دعوت به عمل آورد و استاد نیز به تدریس فلسفه، تفسیر و اخلاق پرداخت. پس از چهار سال به درخواست شهید قدوسی مبنی بر شورایی شدن اداره مدرسه، استاد به عضویت هیأت مدیره آن مدرسه درمی‌آیند. ثمره این تلاش جمعی، تربیت طلابی فرهیخته بود که هم اکنون در نهادهای گوناگون نظام جمهوری اسلامی به فعالیت می‌پردازند.
پذیرفتن بخش آموزش مؤسسه "در راه حق" نیز از فعالیت‌های مثبت و از خدمات شایان استاد مصباح یزدی بود. ایشان به سبب نفوذ عقاید ماتریالیستی و مارکسیستی فرهنگ غرب در ذهن جوانان و با التفات به خلاء موجود در حوزه در زمینه این مباحث، تصمیم به ساماندهی بخش آموزش مؤسسه در راه حق که آیت الله خرازی مؤسس آن بود گرفتند. بخش آموزش این مؤسسه، طلاب را بدین شرط می‌پذیرفت که دست کم دو سال درس خارج را گذرانده باشند و پس از گذراندن مصاحبه علمی که آقایان مظاهری، یزدی و استاد مصباح انجام می‌دادند، آن‌ها را می‌پذیرفت.
استاد مصباح، با مشاهده توطئه‌های اعتقادی دشمنان در آغاز انقلاب، بر آن شدند که برای حفظ و نگهداری از نهال نوپای انقلاب، گروهی از طلاب را به اقصی نقاط کشور گسیل دارند و خود نیز درس رسمی حوزه را تعطیل کردند تا برای پاسداری از دستاوردهای انقلاب، بتواند در مراکز گوناگون به سخنرانی و پاسخ به شبهات بپردازند. همچنین نظر به ضرورت امور دانشگاه‌ها در آن سال‌های حساس، استاد مصباح در طرحی، تأسیس مرکزی به نام «دفتر همکاری حوزه و دانشگاه» را پیش نهادند که به تصویب ستاد انقلاب فرهنگی رسید و ثمرات آن تا هم‌‌اکنون، در میان دانشگاه‌ها آشکار است.
دیگر از خدمات آیت الله مصباح یزدی، تأسیس «بنیاد فرهنگی باقرالعلوم» بود که فارغ التحصیلان مؤسسه "در راه حق" را برای گذراندن دوره‌های تخصصی علوم انسانی به خود فرامی‌خواند. این مرکز در یازده رشته به خدمات می‌پرداخت که عبارت بودند از: علوم قرآنی، اقتصاد، تاریخ، کلام و دین‌‌شناسی، روان‌شناسی، علوم تربیتی، مدیریت، علوم سیاسی، فلسفه، حقوق و جامعه‌شناسی.
با توسعه مؤسسه "در راه حق" و بنیاد "باقرالعلوم" و نیز گسترش روزافزون طلاب، نیاز به فضایی گسترده‌تر با امکانات بیشتر محسوس بود، تا این که با تدبیر استاد مصباح و عنایت ویژه حضرت امام خمینی و آیت الله خامنه‌ای، «مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی» بنا شد. این مؤسسه هم‌‌اکنون نزدیک به هزار نفر از طلاب فاضل را تحت پوشش خود قرار داده است و آنان را با علوم روز آشنا می‌سازد.
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
الف) مبارزه با استبداد:
استاد مصباح، در دوره رژیم ستمشاهی، مبارزات گسترده‌ای را بر ضد آن رژیم و عوامل آن انجام داده‌اند که بخش شایان توجهی از زندگی ایشان را دربر می‌گیرد. در ماجرای «انجمن‌های ایالتی و ولایتی» و «نهضت روحانیت» به رهبری امام خمینی مشارکت فعالی داشتند.
ایشان در ماجرای دستگیری و حبس امام راحل در زندان قیطریه، نامه مفصلی خدمت ایشان ارسال داشتند که در آن، ضمن تأیید و تشویق امام برای ادامه نهضت و گزارش اوضاع پس از دستگیری ایشان، آزادی ایشان از زندان را پیش‌‌بینی کردند. این نامه موجب خرسندی امام شد و ایشان از طریق آقای حاج حسن صانعی، از استاد مصباح تشکر کردند.
رفت و آمدهای ایشان به مدرسه حجتیه باعث شد که با «آیت الله بهشتی» «دکتر باهنر»، «آیت الله خامنه‌ای» و «هاشمی رفسنجانی» نیز دوستی دامنه‌‌داری پیدا کند که زمینه‌‌ساز مبارزات ایشان بر ضد رژیم طاغوت شد.
از ابتکارات شهید بهشتی در پیش از انقلاب، برقراری جلسات بحث درباره «حکومت اسلامی» بود. شهید بهشتی که به هوشمندی و آینده‌‌نگری مشهور بود، بدین می‌اندیشید که پس از پیروزی انقلاب، مبنای انقلاب چه خواهد بود؛ و اگر قرار بود مبنا حکومت اسلامی باشد، آیا طرحی مدون و جامع از آن وجود خواهد داشت یا خیر... بدین منظور جلساتی را با حضور آقایان مشکینی، ربانی شیرازی، باهنر، مفتح، مکارم، سبحانی، استاد مصباح که دبیری این جلسات به عهده داشت، برقرار نمود و آنان برای آن که رژیم به ماهیت آن پی نبرد و در صدد به تعطیلی کشاندن آن برنیاید، نام آن را مباحث «ولایت» نهادند.
دیگر از فعالیت‌های ایشان در مبارزه با استبداد، همکاری با نشریه مخفی «بعثت» و سپس تأسیس نشریه انقلابی «انتقام» بود. نشریه انتقام با انگیزه مبارزه با دستگاه طاغوت و گسترش اندیشه‌های امام خمینی و حمایت از روحانیت با همکاری برخی از علاقه‌مندان به امام و با مدیریت استاد مصباح چاپ می‌شد. آنان از ابتدا عهد بسته بودند که در هیچ شرایطی دوستان خود را معرفی نکنند. این نشریه که مفاد آن گاه با واسطه‌هایی از رادیوهای خارجی پخش می‌شد، بارقه امیدی در سرزمین دل شیفتگان امام ایجاد کرده بود که آن‌ها را به مبارزه تشویق می‌کرد و از سوی دیگر، رعب و خشم رژیم شاه را افزون ساخته بود.
برخی دیگر از فعالیت‌های استاد مصباح بر ضد رژیم پهلوی به اختصار ذکر می‌شود:
- تنظیم شکوائیه به زبان انگلیسی و ارسال آن به سازمان ملل و کمیسیون حقوق بشر؛
- ایراد سلسله سخنرانی‌های «حکومت اسلامی» در کتابخانه مسجد خیابان ایرانشهر تهران؛
- مشارکت در تدوین اساسنامه اولین تشکل سازمان یافته مبارزاتی روحانیت، موسوم به تشکل یازده نفری؛
- چاپ مخفیانه اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های امام؛
- مشارکت در تهیه ده‌ها نامه و اعلامیه در محکومیت رژیم شاه و حمایت از امام.
ب) مبارزه با جریان‌های انحرافی:
تاریخ زندگی استاد مصباح، بیانگر حساسیت ایشان در برابر جریان‌های انحرافی بوده است. هرگاه جریانی سعی در تحریف اسلام یا انقلاب اسلامی داشته است، ایشان چون رزمنده‌ای دلیر به میدان آمده از مبانی اسلام و انقلاب دفاع کرده است. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، بیشتر مبارزان بر این باور بودند که در آغاز باید مبارزات سیاسی را پیش برد و بعد از پیروزی انقلاب به پالایش فرهنگی جامعه برآمد. اما در این میان بزرگانی چون آیت الله مطهری و استاد مصباح یزدی، معتقد بودند که ریشه انحراف را در همان دوره مبارزه باید خشکانید و اسلام ناب و راستین را به ایرانیان و جهانیان شناساند.
ایشان پیش از انقلاب اسلامی، خطر نفوذ مارکسیسم را گوشزد کرده، خود با تدوین کتاب‌ها و جزوات و تشکیل کلاس‌های نقد مبانی مارکسیسم، به گفتار خود جامه عمل می‌پوشاندند. همچنین با پرده‌‌برداری از سخنان برخی روشنفکران و نیز نقد تز «اسلام منهای روحانیت» پرده از افکار شوم دشمنان اسلام و انقلاب برمی‌داشتند. حساسیت و قاطعیت ایشان در برخورد با این مسائل، چنان بود که گاه برخی از دوستان انقلاب نیز بر ایشان خرده می‌گرفتند و ایشان را به نرمش در برابر مسائل پیش آمده سفارش می‌کردند؛ اما استاد با عزمی پولادین، از مبانی دین مقدس اسلام و از اصول آن از جمله توحید، معاد و نبوت که در آن روز مورد هجمه التقاط گرایان بود، دفاع می‌کردند و در این راه از سخنرانی، مناظره، نگاشتن کتاب و مقاله و دیگر ابزارهای تبلیغی بهره می‌بردند و از توهین و تهمت و تهاجم احدی نمی‌هراسیدند.
پس از انقلاب نیز جامعه ما شاهد تلاش آیت الله مصباح یزدی، برای حفظ دستاوردهای انقلاب و مبارزه با جریان‌های انحرافی و پاسخ‌گویی به شبهات بود که به تحریف مبانی اسلامیت و جمهوریت نظام می‌پرداختند. بی‌‌سبب نیست که مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه‌ای درباره ایشان می‌فرمایند: «اگر خدای متعال به نسل کنونی ما، این توفیق را نداد که از شخصیت‌هایی مانند علامه طباطبایی و شهید مرتضی مطهری استفاده کند، اما به لطف خدا، این شخصیت عزیز و عظیم‌‌القدر، خلاء آن عزیزان را در زمان ما پر کرده است».
وفات
مرحوم آیت الله مصباح یزدی سرانجام در ۱۲ دی ماه ۱۳۹۹ شمسی در سن ۸۶ سالگی در تهران دار فانی را وداع گفت. آیت‌الله خامنه‌ای در پیامی درگذشت آیت‌الله مصباح را خسارتی برای حوزه علمیه و حوزه معارف اسلامی خواندند و او را فقیه و حکیم مجاهد، متفکری برجسته، مدیری شایسته، دارای زبان گویا در اظهار حق و استقامتی در صراط مستقیم توصیف نمودند.
منابع
آرشیو عکس و تصویر
محمدتقی مصباح یزدی در جوانی
از راست: سید محسن خرازی، احمد احمدی و محمدتقی مصباح یزدی در منزل رسول جعفریان سال 60
از راست: ناشناس، صادق خرازی، محمدتقی مصباح یزدی و ناشناس
از راست: آنتونی پرویس، پرویز مروج، محمدتقی مصباح یزدی و ناشناس
از راست: محمدصادق (محی‌الدین) حائری شیرازی و محمدتقی مصباح یزدی
محمدتقی مصباح یزدی در ایام حج
از راست: محمدتقی مصباح یزدی و سید علی حسینی خامنه ای
از راست: شیخ عیسی قاسم و محمدتقی مصباح یزدی
از راست: محمدتقی مصباح یزدی، ناصر مکارم شیرازی، حسین وحید خراسانی و ناشناس
محمدتقی مصباح یزدی
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
