عمرو بن حمق

عَمرو بن حَمِق خُزاعی از اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بود و در خدمت حضرت امیرالمومنین عليه السلام به مقام عالى رسيد. در زمان خلافت امیرالمونین علیه السلام در كوفه سُكنى داشت و در جميع جنگ های آن حضرت از جنگ جمل و جنگ نهروان و جنگ صفين همراه بود. او یکی از شخصيت هاى بزرگ اسلامى است كه توسط معاويه به شهادت رسيده است.

مقام و مرتبه عمرو بن حمق

مطابق نقل محدثان و مورخان روزى با مقدارى شير رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم را سيراب كرد، آن حضرت در حق وى چنين دعا كرد: اللهم متعه بشبابه خدايا او را از جوانى اش بهره مند ساز! به بركت اين دعا، هشتاد سال بر او گذشت ولى سپيدى در سر و رويش ديده نشد.

وى از شيعيان خاص اميرمؤمنان عليه السلام، امام كاظم عليه السلام هنگامى كه حواريون و ياران ويژه اميرمؤمنان عليه السلام را برمى شمارد، از عمرو بن حمق نيز نام مى برد.

اميرمؤمنان عليه السلام در جنگ صفين پس از اعلام آمادگى و وفادارى خالصانه عمرو، به وى فرمود: ليت أن فيى جندى مائة مثلك؛ كاش در ميان لشكريانم يكصد نفر همانند عمرو بن حمق تو بودند.

شهادت عمرو بن حمق

پس از شهادت حضرت امام علی علیه السلام و امام حسن مجتبی علیه السلام، معاویه دستور داد که یاران و شیعیان خاص آن بزرگواران را تعقیب کنند.

عمر و بن حمق به سبب عشق و ارادت به على عليه السلام مورد بغض ‍ معاويه قرار داشت، تا آن كه معاويه در زمان خلافت وى را در مورد تعقيب قرار داد. عمرو از شهر خويش گريخت ولى معاويه با وقاحت تمام همسرش آمنه را به مدت دو سال در زندان دمشق حبس كرد، تا آن كه عمال معاويه عمرو را در منطقه موصل دستگير كردند و پس از به شهادت رساندن عمرو، سر وي را به سوي معاويه گسيل داشتند.

به دستور معاويه سر بريده عمرو براى همسرش در زندان فرستاد شد. ماموران سنگدل حاكم شام، سر آن شهيد را به دامن آمنه انداختند و آمنه نيز كلماتى آتشين و با حزن و اندوه در فراق شوهرش بيان كرد.

در برخی منابع آمده، او را در غار بر اثر نیش ماری مرده یافتند و بعد سرش را جدا کردند، اما عده ای معتقدند که این مطلب گویا برای پاک کردن جنایت صحابه کشی از دامن معاویه باشد.

ابن سعد در طبقات به نقل از شعبى از بزرگان تابعين مى نويسد: نخستين سرى كه در اسلام شهر به شهر گردانده شد، سر عمرو بن حمق خزاعى بود!

سخن امام حسین علیه السلام در مورد او

امام حسین علیه السلام در زمان امامت خود در جواب در نامه ای اعتراض آمیز به معاویه ضمن بیان حقایق زیادی از جنایات معاویه در حق شیعیان امام علی علیه السلام به او چنین نوشت. (آیا تو قاتل «عمرو بن حمق خزاعی» نیستی؟ او که از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله بود و عبادت، او را ضعیف کرده و چهره او را تغییر داده و جسم او را لاغر کرده بود؟ با آن که به او امان داده و چنان با قسم های شدید، عهد و پیمان بسته بودی که اگر به پرنده ای می دادند، از فراز ابرها به زیر می آمد. تو او را کشتی و بر خدا بی پروا شدی و عهد و پیمان او را سبک شمردی. ای عمرو، خدایت رحمت کند. آنچه در راه عقیده ات بر عهده تو بود، ادا کردی و از آن پاسداری نمودی.)

روایت حدیث عمرو بن حمق

عمروبن حمق درعصر «ممنوعیت حدیث» می زیست ولی همواره احادیث پیامبرصلی الله علیه وآله را آشکارا باز می گفت و مردم را با کلام و زندگی آن حضرت آشنا می کرد. او از صحابه ای است که امیرالمؤمنین علیه السلام را به عنوان نخستین ایمان آورنده یاد کرده و از روایان مشهور حدیث غدیر است.

نمونه ای از روایات او:

عن رفاعة قال: حدثنی اخی، عمروبن حمق قال سمعت رسول الله صلی الله علیه وآله یقول: «مامن رجل امن رجلا علی دمه فقتله فانابریی ء من القاتل و ان کان المقتول کافرا»؛ رفاعه گفت: برادرم، عمرو بن حمق برایم از زبان مبارک پیغمبرصلی الله علیه وآله چنین گفت:«از مردانگی به دور است که فردی، مردی را درپناه خود گیرد (به او امان دهد.) و زنده بودنش را تعهد کند، آن گاه او را بکشد. من از چنین کشنده ای بیزارم، هرچند مقتول کافر باشد.»

رفاعة بن شداد، راوی دوم حدیث، پرورش یافته مکتب امیرالمؤمنین صلی الله علیه وآله است و ازعمرو بن حمق استفاده علمی فراوانی برده و تا واپسین لحظات عمر همراه او بوده است.

منابع

• حاج شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، قسمت اول، باب سوم: در تاريخ حضرت علي عليه السلام.
• عاشورا (ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها)، سعيد داودى، مهدى رستم نژاد، عنوان "شهادت عمرو بن حمق" در دسترس در سایت غدیر، بازیابی: 19 بهمن 1391.
• عمرو بن حمق، سایت اعلام طهور، بازیابی: 19 بهمن 1391.
• عمروبن حمق خزاعی فدایی امامت، فرهنگ كوثر، شهریور 1379، شماره 42.
• صنعتگر، خلیل، حمدانیان؛ اولین مدافعان قدس، قم، نورالسجاد، ۱۳۸۰ش