موطأ مالک بن انس (کتاب)

نویسنده	مالک بن انس
موضوع	احادیث اهل سنت/ فقه مالكي
زبان	عربی
تعداد جلد	2
مصحح	محمد فواد عبدالباقی

یکی از منابع اولیه حدیثی اهل سنت است. مؤلف این کتاب مالک ابن انس یکی از فقهای چهارگانه اهل سنت و رئیس مذهب مالکی است.

مؤلف کتاب

مالك بن انس در سال 93 هجري در مدينه به دنيا آمد و در سال 179 هجري در همين شهر چشم از جهان فرو بست او در مدينه از حضور اساتيد و مشايخ حديثي ناموري كه جزء بزرگان تابعان بودند، همچون: ربيعه الرأي، ابن شهاب زهري، زيد بن اسلم، يحيي بن سعيد انصاري و.... بهره جست. او هم چنين مدتي از محضر امام صادق عليه السلام بهره گرفت و پيوسته آن حضرت را به كثرت عبادت مي ستود. مالك يكي از ائمه چهارگانه فقه اهل سنت و بنيان گذار فقه مالكي است. تكيه بر سنت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و تا حدود زيادي پرهيز از رأي و قياس از ويژگي هاي فقه اوست.

معرفی کتاب موطأ

مالك كتاب موطّا را در پاسخ به درخواست منصور عباسي نگاشت. شافعي چنين نقل مي كند: منصور در سال 148 هجري به مدينه آمد و مالك بن انس را طلبيد و به او گفت: مردم در عراق دچار اختلاف شده اند از تو مي خواهيم كه كتابي براي مردم فراهم آوري تا باعث اجتماع و اتحاد مردم شود. مالك در پاسخ منصورـ خليفه عباسي ـ اقدام به تدوين موطّا نمود

او از ميان صد هزار حديث ده هزار روايت را انتخاب كرد و براي تنقيح روايات، پيوسته به آنها مراجعه مي كرد و با محك قرآن و حديث مي سنجيد تا آن كه بالاخره شمار روايات به سه هزار روايت، تقليل يافت. از نگاه برخي از محقّقان اگر مالك فرصتي ديگر مي يافت، در پي مراجعه مكرر همه روايات كتابش را حذف مي كرد6

مالك، پس از نگاشتن كتاب خود آن را بر فقهاي مدينه عرضه كرد و به خاطر كوشش زيادي كه در تنقيح و پيراسته ساختن كتاب خود به عمل آورد، نام آن را موطّا گذاشت كه به معناي كتاب منقّح و آماده است

مالك خود گفته است: پس از تأليف كتاب آن را بر هفتاد تن از فقهاي مدينه عرضه كردم و چون همگي در محتواي كتاب با من موافقت داشتند آن را موطّا (به معناي موافقت شده) ناميدم كتاب موطّا، كهن ترين كتاب روايي تدوين يافته اهل سنت است كه در سده دوم نگاشته شده و به دست ما رسيده است. ابوريه به نقل از ابهري آورده است كه مالك در اين كتاب 1720 روايت آورده كه از آن ميان 600 حديث مسند، 222 حديث مرسل، 613 حديث موقوف (= گفتار صحابه) و 285 روايت گفتار تابعان (= مقطوع) است. با توجه به قدمت اين كتاب و پديده استنساخ، نسخه هاي موطّا دچار اختلاف شده است كه شمار آن را تا سي نسخه گفته اند بنا به نقل سيوطي كه خود از شارحان موطّا است، مشهورترين نسخ موطّا چهارده نسخه است كه از ميان آنها معروف ترين نسخه ها، عبارتند از:

1. نسخه يحيي بن يحيي ؛
2. نسخه محمد بن حسن شيباني
3. نسخه ابومصعب زهري
4. نسخه ابن وهب

و از ميان آنها نسخه يحيي بن يحيي ليثي (م 234)را صحيح ترين نسخه دانسته اند

كتاب موطّا به خاطر جايگاه علمي و فقهي مالك در ميان اهل سنت ـ و نيز دقت مؤلّف در نگارش ـ از احترام ويژه اي برخوردار است. شافعي معتقد است: صحيح ترين كتاب ها در زمين پس از قرآن، موطّا مالك است . و دهلوي كتاب موطّا و صحيح بخاري و مسلم را در بالاترين سطح اعتبار مي شناسد

شروح کتاب موطأ

عالمان اهل سنت بر موطّا مالك شرح هايي نگاشته اند كه از جمله آنها مي توان به شروح ذيل اشاره كرد:

دو شرح مطول و مختصر جلال الدين سيوطي بر موطّا به نام هاي:

1. كشف المغطأ في شرح الموطّأ
2. تنوير الحوالك في شرح موطّأ مالك و شرح عبد الباقي زرقاني از عالمان مصري در سده يازدهم.

كتاب موطّا مالك به خاطرِ آوردن روايات مرسل، و نيز جانبداري از مكتب نقل گرايان در برابر مكتب عقل گرايانِ عراق و.... مورد نقد قرار گرفته است

منابع

علي نصيري- آشنايي با علوم حديث، ص 137- 139