آیه 164 سوره آل عمران
| <<163 | آیه 164 سوره آل عمران | 165>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
خدا بر اهل ایمان منّت گذاشت که رسولی از خودشان در میان آنان برانگیخت که بر آنها آیات او را تلاوت می‌کند و آنان را پاک می‌گرداند و به آنها علم کتاب (احکام شریعت) و حقایق حکمت می‌آموزد، و همانا پیش از آن در گمراهی آشکار بودند.
یقیناً خدا بر مؤمنان منّت نهاد که در میان آنان پیامبری از خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنان می خواند و [از آلودگی های فکری و روحی] پاکشان می کند، و کتاب و حکمت به آنان می آموزد، و به راستی که آنان پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند.
به يقين، خدا بر مؤمنان منت نهاد [كه] پيامبرى از خودشان در ميان آنان برانگيخت، تا آيات خود را بر ايشان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت به آنان بياموزد، قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند.
خدا بر مؤمنان انعام فرمود، آنگاه كه از خودشان به ميان خودشان پيامبرى مبعوث كرد تا آياتش را بر آنها بخواند و پاكشان سازد و كتاب و حكمتشان بياموزد، هر چند از آن پيش در گمراهى آشكارى بودند.
خداوند بر مؤمنان منت نهاد [= نعمت بزرگی بخشید] هنگامی که در میان آنها، پیامبری از خودشان برانگیخت؛ که آیات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد؛ هر چند پیش از آن، در گمراهی آشکاری بودند.
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
من: منّت در اينجا به معنى نعمت است و آن در اصل به معناى قطع است (قاموس قرآن).
يزكيهم: تزكيه: پاك كردن است.[۱]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«164» لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ
همانا خداوند بر مؤمنان منّت گذاشت كه در ميان آنها پيامبرى از خودشان برانگيخت، تا آيات او را بر آنها تلاوت كند و ايشان را پاك كرده و رشد دهد و به آنان كتاب و حكمت بياموزد، هر چند كه پيش از آن، قطعاً آنها در گمراهى آشكار بودند.
نکته ها
«مَنّ»، به معناى سنگى است كه براى وزن كردن اجسام بكار مى‌رود و اعطاكردن هر نعمت سنگين و گرانبهايى را منّت گويند. امّا سنگين و بزرگ جلوه دادنِ كارهاى كوچك، ناپسند است. بنابراين بخشيدن نعمت بزرگ، نيكو ولى بزرگ‌نمايى جلوه دادن نعمت‌هاى
جلد 1 - صفحه 642
كوچك، ناپسند است. «1»
بعثت انبيا از ميان مردم داراى بركاتى است:
الف: مردم سابقه او را مى‌شناسند و به او اعتماد مى‌كنند.
ب: الگوى مردم در اجراى دستورات و فرامين الهى هستند.
ج: درد آشنا و شريك غم و شادى مردمند.
د: در دسترس مردم هستند.
همچنان كه حضرت على عليه السلام در نهج البلاغه استفاده مى‌شود، در دوره جاهليّت مردم نه فرهنگ سالم داشتند و نه از بهداشت بهره‌مند بودند.
برادر ايشان، جعفر طيّار نيز در هجرت به حبشه، در برابر نجاشى اوضاع دوره جاهلى را چنين ترسيم مى‌كند: «كنّا أهل الجاهليّة نعبد الاصنام و نأكل الميتة و نأتى الفواحش و نقطع الارحام و نُسى‌ء الجوار يأكل القوى منا الضعيف حتّى بعث اللّه رسولا ...» ما بت‌پرستانى بوديم كه در آن روزها مردارخوار و اهل فحشا و فساد بوديم، با بستگان قطع رابطه و با همسايگان بدرفتارى مى‌كرديم، قدرتمندان ما حقوق ناتوانان را پايمال مى‌كردند تا اينكه خداوند پيامبرش را مبعوث كرد .... «2»
پیام ها
1- بعثت انبيا، از بزرگ‌ترين هديه‌هاى آسمانى و نعمت الهى است. «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ»
2- گرچه بعثت براى همه‌ى مردم است، ولى تنها مؤمنان شكرگزار اين نعمت هستند و از نور هدايت بهره مى‌گيرند. «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ»
3- انبيا، از ميان مردم و مردمى بودند. «مِنْ أَنْفُسِهِمْ»
4- تلاوت آيات قرآن، وسيله‌ى تزكيه و تعليم است. «يَتْلُوا ... يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ» 5- تزكيه بر تعليم مقدّم است. «يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ»
6- تزكيه و تعليم سرلوحه برنامه‌هاى انبياست. «يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ»
«1». تفسير نمونه.
«2». كامل التاريخ، ج 2، ص 80.
جلد 1 - صفحه 643
7- رشد و خودسازى بايد در سايه‌ى مكتب انبيا و آيات الهى باشد. «يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ» (رياضت‌ها و رهبانيّت‌هايى كه سرچشمه‌اش آيات الهى و معلّمش انبيا نباشند، خود يك انحراف است).
8- براى شناخت بهتر نعمت بعثت انبيا، به تاريخِ مردمان قبل از آنان بايد مراجعه كرد. «إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ»
9- در محيطهاى گناه‌آلود وگمراه نيز مى‌توان كار كرد. «يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ ... وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ»
10- در مكتب انبيا، پرورش روحى و آموزش فكرى، در كنار بينش و بصيرت مطرح است. «يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ (164)
بعد از آن ذكر نعمت اعظم را كه بعث حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم است بيان فرمايد:
لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ: هر آينه به تحقيق منت گذارد خداوند بر مؤمنان، إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا: زمانى كه برانگيخت در ميان ايشان پيغمبرى، مِنْ أَنْفُسِهِمْ: از جنس خود ايشان يعنى بشر، تا آدميان مستأنس شوند به او و از كلام او به آسانى بهره‌ور شوند. گرچه بعث پيغمبر عام است به تمام مكلفين، لكن تخصيص به مؤمنان به سبب قبول ايمان و تصديق به او، هدايت و سعادت و نجات را دريابند. شأن پيغمبر آنكه: يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ: مى‌خواند بر ايشان آيات خدا را كه قرآن باشد، يا اعلام فرمايد به آنها شواهد توحيد را، وَ يُزَكِّيهِمْ:
و پاك مى‌گرداند ايشان را از اخلاق رذيله يا از ادناس مقتضيات طبيعت به افاضات رشحات احكام شريعت، و اصلاح فرمايد باطن و ظاهر ايشان را، وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ: و تعليم فرمايد ايشان را كتاب قرآن، وَ الْحِكْمَةَ: و معارف شرعيه و عقليه را كه مانع شود از جهل و فعل قبيح كه تعبير از آن به سنت نبويه
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 293
است. وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ: و بدرستى كه شأن اينست كه بودند همه مردمان پيش از بعثت حضرت ختمى مرتبت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ: هر آينه در گمراهى آشكارا كه به كلى اخلاق انسانيت از ميان رفته و رويه سبعيت و وحشيت فرا گرفته، در چنين جاهليتى، اين وجود مقدس را خداى تعالى مبعوث فرمود.
تبصره: آيه شريفه را دلالاتى است: 1- لزوم سپاسدارى و حق شناسى نسبت به بعث پيغمبرى كه موجب حيات بشر باشد. 2- خصوص بشريت او به واسطه جنسيت و مؤانست و رسيدن به كمال آدميّت. 3- شأن آن حضرت به تلاوت فرامين الهى بر ايشان و تزكيه اخلاق آنان از رذائل و آنچه موجب پستى مقام انسانيت و تعليم كتاب قرآن و معارف الهيه و آنچه مانع از قبايح باشد.
4- ظهور اين نور هدايت الهيه در تراكم ظلمات شيطانيه و طرق ضالّه مضله، چنانچه حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در نهج البلاغه اشاره فرمايد: بعثه و النّاس ضلّال فى حيرة و حاطبون فى فتنة قد استهوتهم الاهواء و استزلّتهم الكبرياء و استخفّتهم الجاهليّة الجهلاء، حيارى فى زلزال من الامر و بلاء من الجهل فبالغ صلّى اللّه عليه و آله فى النّصيحة و مضى على الطّريقة و دعا الى الحكمة و الموعظة الحسنة «1». مبعوث فرمود حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را، و آنكه مردمان گمراه بودند در سرگردانى، و خبط كننده بودند و به سر در مى‌آمدند در فتنه و بلا به سبب نرفتن به طريق مستقيم. بتحقيق از راه برده بود آنها را آرزوها، و لغزانيده بود ايشان را تكبر. و سبك و بى‌آرام كرده بود ايشان را جاهليت جهلاء، در حالى كه حيران بودند در تزلزل در كار خود و در غم و غصه و بدى احوال از نادانى. پس مبالغه فرمود حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در نصيحت كردن و گذراندن بر طريقه حضرت عزّت، و خواند مردمان را به حكمت و موعظه حسنه تا آنها را از غرقاب هلاكت كفر به ساحت نجات اسلام
«1» نهج البلاغه، خطبه 95 (صبحى الصالح)
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 294
رسانيد:
از ظلمات ضلال راه كه بردى برون
گر نشدى نور تو پرتو شمع روان
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ (164)
ترجمه
هر آينه بتحقيق منت گذارد خدا بر گروندگان چون برانگيخت در ايشان پيغمبرى را از خودشان كه ميخواند بر آنها آيات او را و پاك ميكند آنان را و ميآموزدشان كتاب و حكمت را و اگرچه بودند از پيش هر آينه در گمراهى آشكار.
تفسير
خداوند انعام فرمود بمؤمنين كه پيغمبرى از بشر فرستاد در بين آنها كه عربى و هم زبان با آنها بود تا بفهمند سخنان او را و مفتخر باشند بمبعوث شدن چنين پيغمبرى كه اشرف مخلوقات است از بين آنها كه اخسّ خلق بودند قبل از اسلام و بيمن قدوم او اعز خلق شدند در مدت كمى كه ظاهرا باحكام او عمل مينمودند ولى بتدريج از حقائق اسلام دور افتادند كه اينك نزديك است بحال اول برگردند و اين نبى اكرم بطورى تلاوت قرآن ميفرمود براى آنها كه بمجرد شنيدن صوت آنحضرت مجذوب ميشدند و بعد از توجه بفصاحت و بلاغت و علو معانى آن و اخبار از مغيبات و كشف حقائق ايمان ميآوردند و از رجس كفر و عقايد باطله پاك مى‌شدند و هر جا شبهه يا اجمال يا ابهامى در آيات بود به بيان شافى وافى كافى حل و تعيين ميفرمودند و سنت سنيه را كه مراد از حكمت است هر مقدار محل حاجت عامه بود ابلاغ فرموده بقيه را در نزد اهل بيت عصمت و طهارت خود بوديعت نهاده كه در موقع لزوم و حاجت بيان فرمايند و بواسطه عمل بآن مؤمنين از لوث معاصى پاك و بزيور صلاح و تقوى و عبادات و اطاعات آراسته شوند اگرچه قبل از بعثت آنحضرت
جلد 1 صفحه 527
مردم در ضلالت شرك و بت پرستى و جهل و اخلاق رذيله بودند و بطورى اينعقايد و اعمال آنها را از انظار بزرگان دنيا انداخته بود كه ابدا مورد اعتناء ملل دنيا نبودند و واضح بود بر همه عالم گمراهى و توحش آنان.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
لَقَد مَنَّ اللّه‌ُ عَلَي المُؤمِنِين‌َ إِذ بَعَثَ فِيهِم رَسُولاً مِن أَنفُسِهِم يَتلُوا عَلَيهِم آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِم وَ يُعَلِّمُهُمُ الكِتاب‌َ وَ الحِكمَةَ وَ إِن كانُوا مِن قَبل‌ُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ (164)
هر آينه بتحقيق منت گذارد خداوند بر مؤمنين زماني که فرستاد در ميان آنها پيغمبري از خود آنها تلاوت فرمايد بر آنها آيات الهي را و تزكيه نمايد از آنها ارجاس و اخلاق سيّئه را و تعليم فرمايد بآنها كتاب و حكم و مصالح را و اگر چه بودند قبل از بعثت در گمراهي آشكارا.
لَقَد مَنَّ اللّه‌ُ منّت اظهار بزرگي نعمت است و اظهار احتياج منعم اليه است بنعمت و قدرداني او و نگاهداري پاس نعمت منعم را و اينکه از مخلوق نسبت بمخلوق
جلد 4 - صفحه 418
قبيح است زيرا اولا منافي با اخلاص و قربت است و ثانيا بنده مستقل در انعام نيست تفضّل و توفيقي است خدا باو عنايت فرموده و ثالثا از خود او نيست از خداوند است و رابعا موجب تحقير و كوچكي و شرمندگي طرف ميشود، لكن از جانب خدا بجا و بموقع است بايد بنده قدردان نعمت خدا باشد و در پيشگاه احديت حقير و ناچيز باشد و شدّت احتياج بنعم او دارد و خداوند مستقل‌ّ در انعام است و از خود او است و بالجمله منّت نظير تكبّر است که از بنده بسيار قبيح است و خاص پروردگار است، و اينكه در بعض السنه است که خداوند براي نعم خود منّت بر بندگان نميگذارد غلط است يكي از صفات ربوبي (هو المنّان بالعطية) است و آيات شريفه دال بر آن است قُل لا تَمُنُّوا عَلَي‌َّ إِسلامَكُم بَل‌ِ اللّه‌ُ يَمُن‌ُّ عَلَيكُم أَن هَداكُم لِلإِيمان‌ِ إِن كُنتُم صادِقِين‌َ حجرات آيه 17 قال‌َ أَنَا يُوسُف‌ُ وَ هذا أَخِي قَد مَنَّ اللّه‌ُ عَلَينا يوسف آيه 90 لَو لا أَن مَنَّ اللّه‌ُ عَلَينا لَخَسَف‌َ بِنا قصص آيه 82، الي غير ذلک من الآيات.
علي المؤمنين وجه اختصاص بمؤمنين با اينكه حضرت مبعوث بر كافّه جن‌ّ و انس است براي اينست که مؤمنين از بعثت او بهره برداري كردند و هدايت شدند، و اما كفار و مشركين حجت بر آنها تمام تر شد و عذاب شديدتر و ضلالت آنها زيادتر گرديد پس بر آنها نقمت است چنانچه در زيارت امير المؤمنين عليه السّلام است
(السلام علي حجّة اللّه البالغة و نعمته السابغة و نقمته الدامغة).
إِذ بَعَثَ فِيهِم رَسُولًا مِن أَنفُسِهِم بعث قريب المعني است با ارسال و بفارسي بر انگيختن، و حقيقت بعث از حال ضعف و سستي و خمود بحال قوّت و علوّ است مثلا از حال نوم بيقظه مثل مَن بَعَثَنا مِن مَرقَدِنا يس آيه 52، يا از حال موت بحيوة ثُم‌َّ إِنَّكُم يَوم‌َ القِيامَةِ تُبعَثُون‌َ مؤمنين آيه 16، يا از حال نزول بمقام
جلد 4 - صفحه 419
ارتفاع مثل عَسي أَن يَبعَثَك‌َ رَبُّك‌َ مَقاماً مَحمُوداً اسري آيه 79.
و در اينکه مقام بعث بمقام نبوت و رسالت و ولايت كليه و سائر شئونات نبويه است، در ميان آنها رسولي که از نوع خود آنها باشد، از ملك يا جن يا سائر مخلوقات نباشد تا بتوانند با او تماس بگيرند و معاشرت كنند، بلكه بلسان قوم خود تا زودتر بتوانند استفاده كنند وَ ما أَرسَلنا مِن رَسُول‌ٍ إِلّا بِلِسان‌ِ قَومِه‌ِ لِيُبَيِّن‌َ لَهُم ابراهيم آيه 4.
يَتلُوا عَلَيهِم آياتِهِ تلاوت بمعني قرائت است، لكن تلو يكديگر يعني آية بعد آيه که يكي تابع ديگري است، و آيات آيات قرآني است که هر آيه يك معجزه است، و از اينکه جهة تعبير بآيات كرده‌اند.
وَ يُزَكِّيهِم تزكيه بمعني رفع كسافت و رجاست و پليدي و خباثت و نجاست است، و حضرتش مبعوث شد براي رفع رجس كفر و شرك و اخلاق رذيله و افعال سيّئه که در دوره جاهليت سر تا سر عالم را گرفته بود بالاخص در جزيرة العرب.
وَ يُعَلِّمُهُمُ الكِتاب‌َ و كتاب قرآن است، و تعليم غير از تلاوت است، تلاوت مجرد قرائت است، و تعليم بيان مفاد آيات و تفسير و تأويل آن است.
و الحكمة بيان احكام و اخلاق و عقائد و مواعظ و نصايح آن است.
وَ إِن كانُوا مِن قَبل‌ُ يعني قبل از اسلام و بعثت حضرت رسالت لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ ضلالت گمراهي و راه نجاتي نداشتن است و اينکه دو قسم است.
يكي گمراهي مخفي که نميداند گمراه شده و يكي آشكارا که متحيّر شود و راه نجات نداشته باشد.
420
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 164)- بزرگترین نعمت خداوند! در این آیه، سخن از بزرگترین نعمت الهی یعنی نعمت «بعثت پیامبر اسلام» به میان آمده است و در حقیقت، پاسخی است به سؤالاتی که در ذهن بعضی از تازه مسلمانان، بعد از جنگ احد خطور می‌کرد، که چرا ما این همه گرفتار مشکلات و مصائب شویم؟ قرآن به آنها می‌گوید: «خداوند بر مؤمنان منت گذارد (نعمت بزرگی بخشید) هنگامی که در میان آنها پیامبری برانگیخت» (لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا).
سپس می‌فرماید: یکی از مزایای این پیامبر این است که: «او از جنس خود آنها و از نوع بشر است» (مِنْ أَنْفُسِهِمْ).
سپس می‌گوید: این پیامبر سه برنامه مهم را در باره آنها اجرا می‌کند نخست این که «آیات پروردگار را بر آنها بخواند و (دیگر این که) آنان را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکار بودند» (یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ).
تعلیم، یعنی وارد ساختن حقایق دین در درون جان آنها و به دنبال آن تزکیه نفوس و تربیت ملکات اخلاقی و انسانی و از آنجا که هدف اصلی و نهایی تربیت است در آیه، قبل از تعلیم ذکر شده، در حالی که از نظر ترتیب طبیعی، تعلیم بر
ج1، ص346
تربیت مقدم است.
مردم دنیا بویژه مردم جزیرة العرب در زمان بعثت پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله در ضلالت و گمراهی روشنی بودند، سیه روزی و بدبختی، جهل و نادانی، و آلودگیهای گوناگون معنوی در آن عصر، تمام نقاط جهان را فرا گرفته بود، و این وضع نابسامان بر کسی پوشیده نبود.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
