جنگ های صدر اسلام

جنگ های صدر اسلام شامل دوران های مختلفی است.

1. جنگ های زمان رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) که خود شامل:
   1. غزوات
   2. سرایا
2. جنگ های زمان خلفای راشدین که شامل:
   1. جنگ های زمان ابوبکر که خود شامل:
      1. جنگ های ارتداد
      2. فتوحات
   2. جنگ های زمان عمر بن خطاب که تنها فتوحات بوده است.
   3. جنگ های زمان عثمان بن عفان که آنها نیز تماماً فتوحات هستند.
   4. جنگ های زمان امیرالمؤمینن علی بن ابی طالب (علیه السلام)

نبردهای زمان رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم)

در زمان رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم) ، نبردهای مسلمانان به دو قسمت تقسیم می شد.

1. جهادهایی که خود رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلم) در آنها شرکت می کردند که به آنها غزوه می گفتند و تعداد آنها را 26 یا 27 عدد نوشته اند.
2. جهادهایی که رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلم) ، یکی از اصحاب خود را فرمانده سپاه می کردند و خود شخصاً در آن ها شرکت نمی کردند، که به آنها سریه می گویند و تعداد آنها به روایت ابن اسحاق 35 سریه است.

غزوات رسول خدا(ص)

نام غزوه	تاریخ وقوع	تعداد نفرات دو سپاه	هدف غزوه	جبهه مقابل	نتیجه غزوه	آیات نازل شده در مورد غزوه	اتفاقات مهم
غزوه ودّان(غزوه ابوإ	صفر سال دوم هجری	ـــــ	اطلاع از وضعیت کاروان قریش	نبردی رخ نداد	بستن پیمان دوستی با قبیله بنی ضمره	ــــــ	جانشین رسول خدا(ص) در مدینه سعد بن عباده بود
غزوه بواط	ربيع الاول سال دوم هجرت‌	دويست نفر	كاروانى از قريش‌	نبردی رخ نداد	نتیجه ای نداشت	ــــ	جانشين رسول خدا در مدينه «سائب بن عثمان بن مظعون» يا «سعد بن معاذ» بود
غزوه عشيره‌	جمادى الاولى سال دوم هجرت‌	صد و پنجاه يا دويست نفر	كاروان قريش كه رهسپار شام بود	نبردی رخ نداد	صلح با قبيله «بنى مدلج»	ــــ	‌دادن لقب ابوتراب به امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(علیه اسلام)
غزوه بدر کبری	رمضان سال سوم هجری	مسلمانان 313 و مشرکان 950 نفر	جلوگیری از بازگشت کاروان قریشیان به سرپرستی ابوسفیان	با مشرکان قریشی	پیروزی مسلمانان	بخش عمده ای از سوره انفال	یاری فرشتگان به سپاه اسلام و کشته شدن بسیاری از سران مشرکان قریشی مانند :ابوجهل،امیة بن خلف،عتبة بن ربیعة و....
غزوه كدر(قرقرة الکدر)	رمضان دوم هجری	دویست نفر	سرکوب جمعی از «بنی سلیم» و «غطفان» بر ضد مسلمانان شوریده بودند	نیردی رخ نداد	گرفتن غنیمت از دشمن	ـــــــ	پانصد شتر هم در این غزوه به دست مسلمانان افتاد که پس از اخراج خمس به هر مردی از اصحاب غزوه دو شتر رسید
غزوه بنى قينقاع	شوّال سال دوّم‌	ــــــــ	سرکوبی بنی قینقاع به دلیل عهد شکنی	يهود بنى قينقاع	از مدينه اخراج شدند و به «أذرعات» شام رفتند و اموالشان پس از إخراج خمس بر مسلمانان قسمت شد.	آيه 58، سوره انفال- آيه‌هاى 12- 13، سوره آل عمران و آيات 51- 56 سوره مائده‌‌	اینان پس از واقعه بدر، از راه نافرمانى و حسد درآمدند و عهد و پيمان خود را نقض كردند.
غزوه سويق‌	ذى الحجّه سال دوّم‌	دويست نفر مسلمان و دويست سوار از قريش‌	مقابله با ابوسفیان که برای انتقام بدر آمده بود	ابوسفیان و مشرکان قریش	فرار ابوسفیان و سپاهیانش	ــــــــ	أبو سفيان و همراهان در حال گريختن، به منظور سبكبارى قسمتى از باروبنه خود را ريخته بودند و از جمله: مقدار زيادى «سويق»
غزوه غطفان‌ یا غزوه ذى أمر	محرّم سال سوّم‌	چهارصد و پنجاه نفر از مسلملنان	مقابله با جمعى از بنى ثعلبه و محارب که در ذى أمرّ فراهم گشته‌ بودند تا در پيرامون مدينه دست به چپاول زنند.	قبیله بنی غطفان	فرار یاغیان	آيه 11 سوره مائده‌	اسلام دعثور بن حارث‌ که قصد ترور رسول خدا(صل الله علیه و آله) را داشت
غزوه بحران‌	ربيع الآخر سال سوّم‌	سيصد مرد از مسلمانان	مقابله با گروه بسيارى از بنى سليم که در ناحيه بحران برای حمله به مدینه جمع شده بودند‌	قبیله بنی سلیم	فراز بنی سلیم و نیردی رخ نداد	ـــــــ	_________
غزوه احد	شوّال سال سوّم‌	از مسلمانان در اول هزار نفر، و در ميدان جنگ هفتصد نفر و از مشرکان سه هزار مرد جنگى‌	دفاع از شهر مدینه در برابر تهاجم قریشیان	قریش	شکست مسلمانان و کشته شدن بیش از هفتاد نفر از صحابه	شصت آیه از سوره آل عمران	دفاع جانانه حضرت علی (ع) از رسول خدا (ص)و اسلام و نزول عبارت لافتی الی علی لا سیف الی ذوالفقار،فرار بسیاری از صحابه و رها کردن رسول خدا(ص) در میدان جنگ،کشته شدن حمزه بن عبدالمطلب سیدالشهدا و مثله کردن بدن او توسط هند جگرخوار مادر معاویه و نافرمانی از دستورات رسول خدا(ص) توسط تیراندازان محافظ دهانه کوه احد
غزوه حمراء الأسد	شوّال سال سوّم‌	بازماندگان غزوه احد	برای دفاع از قریش که قصد بازگشت به مدینه و نابودی کامل اسلام را داشتند	قریش	پشیمان شدن قریش و بازگشت آنها به مکه	برخی از آیات سوره آل عمران	ترفند زیبای رسول خدا(ص) در روشن کردن آتش های بسیار برای نشان دادن عظمت سپاه و فریب دادن قریش ، ممانعت از یاری کسانی که در احد در میان راه بازگشتند در این نبرد
غزوه بنى نضير	ربيع الأوّل سال چهارم‌	ــــــــــ	مقابله با یهودیانی که تصمیم به ترور رسول خدا(ص) داشتند و عهد خود را با ایشان شکستند	یهودیان بنی نضیر	اخراج ایشان از مدینه	سوره حشر	رسول خدا اموال يهوديان «بنى نضير» را بر مهاجرين قسمت كرد و با نظر انصار به ایشان به جز سهل بن حنیف و ابودجانه چيزى نداد
غزوه ذات الرقاع	جمادى الأولى سال چهارم‌	ـــــــــ	مقابله با قبيله «غطفان» كه سپاهيانى براى جنگ با مسلمين فراهم ساخته بودن	قبیله بنی غطفان	نبردی رخ نداد	آيه‌ هاى 101 تا 103 از سوره نساء	نماز خوف در اين غزوه مقرّر شد، جانشینی أبو ذرّ غفارى» در مدينه ‌
غزوه بدر آخره	شعبان سال چهارم‌	هزار و پانصد نفر از مسلمانان	وفا به عهدی که سال گذشته با ابوسفیان بر سر جنگ در این منطقه بسته بودند	قریش	قریشیان و ابوسفیان حاضر به آمدن نشدند و عهد خود را شکستند	آيات 84- 100 سوره نساء	مسلمانان مقدارى كالاى تجارتى به همراه آورده بودند كه در هشت روز اقامت در «بدر» به فروش رسيد
غزوه دومة الجندل‌	ربيع الأوّل سال پنجم‌	هزار مرد مسلمان	تجمع گروهی عظيم در «دومة الجندل» که قصد حمله مدينه را داشتند	ـــــــ	دشمن به طرف مغرب كوچيد و فرار کرد	ــــــــــ	به عقیده مسعودی نخستين جنگ با روميان بود،
غزوه خندق یا احزاب	شوّال سال پنجم‌	از همه قبايل مشرکان ده هزار نفر به فرماندهی ابوسفیان و سپاهيان اسلامى سه هزار مرد جنگی	جمعى از يهوديان‌ رهسپار مكّه شدند و قریش و چند قبیله دیگر را تحریک به حمله به مدینه کردند	قريش‌، بنى سليم‌، بنى أسد بن خزيمة،غطفان و یهودیان بنی قریظه	مشرکان که قادر به عبور از خندق های کنده شده نبودند،پس از مدتی که شهر را محاصره کردند و نفاقی که بین آنها و یهودیان بنی قریظه افتاد بدون کسب نتیجه ای بازگشتند	آيات 214 سوره بقره، 26- 27 سوره آل عمران، 62- 64 سوره نور و 9- 25 سوره أحزاب‌	سلمان فارسی پیشنهاد کندن خندق به مسلمانان داد،کشته شدن عمرو بن عبدود دلاور قریش به دست حضرت علی (علیه السلا) و جمله رسول خدا(ص) در این مورد« لضربة علىّ خير- أو أفضل- من عبادة الثقلين،زخمی شدن سعد بن معاذ رییس قبیله اوس و شهادت او پس از آن
غزوه بنى قريظه‌	ذى‌قعده و ذى حجّه سال پنجم‌	سه هزار نفر از مسلمانان‌	خیانت بنی قریظه که هم پیمان مسلمانان بودند در غزوه خندق و حمله آنان از پشت سر به مسلمانان	یهودیان بنی قریظه	پس از آن که یهودیان از محاصره به تنگ آمدند ،سعد بن معاذ صحابی رسول خدا(ص) را به عنوان حکم برگزیدند و حکم به اعدام مردان آنها و اخراج زنان و فرزندان آنها داد	آیات 26 و 27 سوره احزاب	لغزش أبولبابه‌ و داستان توبه او
غزوه بنى لحيان	جمادى- الأولى سال ششم‌	ـــــــــــــ	خونخواهى شهداى رجيع‌	بنى لحيان‌	دشمن خبر يافته و به كوهها گريخته بود	ــــــــــــــ	ــــــــــــــــــــــــــــــ
غزوه ذى قرد	جمادى الأولى سال ششم‌	ـــــــــ	مقابله با عيينة بن حصن‌ که با سوارانى از غطفان بر شتران ماده شيرده رسول خدا(ص) غارت بردند و مردى از «بنى غفار» را كشتند	بنی غطفان	فرار یاغیان و کشته شدن عده ای از دو طرف در درگیری های به وجود آمده	ـــــــــــــ	پسر ابوذر غفاری کشته شد و زنش را به اسارت بردند که سپس او را برگرداندند
غزوه بنى مصطلق	شعبان سال ششم‌	ـــــــــــــــ	مقابله با قبیله بنی مصطلق که هر که را توانسته بود،برای مقابله با رسول خدا(ص) جمع کرده بود و قصد حمله به مدینه را داشت	بنى المصطلق‌	متفرق شدن قبایل و به اسارت در آمدن مردان و رئیس قبیله بنی المصطلق که با ازدواج رسول خدا(ص) با دختر او همه آنها مسلمان شده و آزاد شدند	سوره منافقون	نزاع بین مهاجرین و انصار توسط هجاه بن‌ مسعود غفارى مزدور «عمر بن خطّاب» با «سنان بن وبر- جهنى» از انصار، آشکار شدن نفاق عبدلله بن ابی و تلاش های او برای برهم زدن رابطه انصار با رسول خدا(ص) و گزارش زید بن ارقم به رسول خدا(ص) در مورد او
غزوه حديبيه	ذى‌قعده سال ششم‌	هزار ششصد یا چهارصد نفر	رسول خدا(ص) قصد حج داشتند ولی مکیان از ورود ایشان به مکه جلوگیری کردن	قریش	بستن صلح حدیبیه با قریش	سوره فتح	بیعت دوباره انصار با رسول خدا که به بیعت رضوان یا بیعت شجره معروف شد بر سر دفاع از رسول خدا(ص)
غزوه خيبر	محرّم سال هفتم‌	یک هزار و چهارصد	به دلیل تحریک ها، آزار و اذیت هایی که یهودیان علیه اسلام انجام می دادند رسول خدا(ص) تصمیم گرفتند تا برای همیشه ریشه آنها را برکنند	یهودیان خیبر	فتح خیبر و قلعه های آن	آیه 15 سوره فتح و آیه 94 سوره نساء	دلاوری های بیشمار امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(علیه السلام) و کندن در قلعه قموص‌ و کشتن مرحب پهلوان یهودیان، ترور رسول خدا(ص) توسط پیرزن یهودی که ناکام ماند،تسلیم شدن اهالی فدک که به موجب آن فدک خالصه رسول خدا(ص) شد و ایشان آن را به حضرت زهرا(س) بخشید
غزوهفتح مكه‌	رمضان سال هشتم‌	ده هزار مسلمان	شکستن یکی از مفاد صلح حدیبیه توسط قریشیان	قریش	فتح مکه و تسلیم شدن قریشیان	آیات 1 تا 3 سوره نصر	اسلام آوردن ظاهری بسیاری از مشرکان مانند ابوسفیان،دادن امان نامه به تمام مردم مکه مگر چند نفر،شکستن بت های مکه و کعبه توسط رسول خدا(ص) و امام علی (ع)،
غزوه حنين	شوّال سال هشتم‌	دوازده هزار سپاهى‌ از مسلمانان	تصمیم به حمله به رسول خدا(ص) توسط قبیله هوازن و ثقیف برای جلوگیری از نشر اسلام بعد از فتح مکه	قبيله هوازن و ثقيف و نصر و جشم	شکست خوردن سپاه کفر و فرار آنها و به اسارت درآمدن خانواده و اموال ایشان	آیات 25 تا 28 سوره توبه	در ابتدا امر به دلیل هجوم ناگهانی هوازن مسلمانان ترسیده و فرار کرده و رسول خدا(ص) را تنها گذاشته و جز حضرت علی(علیه السلام) و عده ای از بنی هاشم سایرین فرار کردند و در ادامه بازگشتند، مسئله مؤلفة القلوبهم و بخشیدن مقدار قابل توجهی غنیمت در این غزوه رخ داد. به تصریح قرآن در این غزوه فرشتگان به سپاه اسلام کمک کردند.
غزوه طائف‌	شوّال سال هشتم‌	دوازده هزار نفر مسلمان	پس از غلبه در نبرد حنین به و تسلیم شدن هوازن رسول خدا(ص) به دنبال هم پیمانان آنها یعنی قبیله ثقیف به طرف طائف حرکت کردند	قبیله ثقیف	به دلیل استحکامات قوی شهر طائف موفق به گشودن این شهر نشدند و با دادن تلفاتی که به دلیل تیراندازی بر سپاه اسلام وارد شده بود به مکه بازگشتند	ـــــــــــــــــ	ــــــــــــــــــــــ
غزوه تبوك‌	رجب سال نهم‌	سی هزار مرد مسلمان	شایع شدن خبری مبنی بر این كه دولت روم سپاه عظيمى فراهم كرده و هرقل جيره يك سال سپاهيان خود را پرداخته و قبائل: «لخم» و «جذام» و «عامله» و «غسّان» را نيز آماده جنگ با مسلمانان ساخته‌	رومیان و قبایل «لخم» ، «جذام» ، «عامله» و «غسّان»	به دلیل کذب بودن خبر سپاهی در کار نبود و مسلمانان تنها به بستن پیمان نامه هایی با قبایل یاد شده بازشگتند	بخش اعظمی از سوره توبه	نفاق بسیاری در این غزوه مشخص شد از جمله کسانی که با بهانه های غیر موجه به همراه سپاه نیامدند، تخریب مسجد ضرار،جانشینی حضرت علی (علیه اسلام) در مدینه و بیان حدیث منزلت توسط رسول خدا(ص) در مورد حضرت علی(علیه اسلام)،سؤقصد به جان رسول خدا(ص) در عقبه و برملا شدن نقشه منافقان توسط ایشان

برخی سریه های مهم زمان رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلم)

نام سریه	تاریخ وقوع	تعداد نفرات در سریه	هدف از سریه	نتیجه سریه	اتفاقات مهم
سريه حمزه بن عبد المطلب	رمضان سال اوّل‌	سى نفر از مهاجرين‌	تعرض به كاروانى از قريش بود كه از شام بر مى‌گشت‌ و نام امن کردن راه تجارت قریشیان	با وصاتت مجدی بن عمرو دو سپاه بدون اینکه درگیر شوند بازگشتند	به نظر واقدی این نخستین سریه در اسلام است .(البته ابن هشام معتقد است که سریه عبیدة بن حارث بن عبدالمطلب نخستین سریه است.)
سريه عبیده بن حارث بن عبدالمطلب	شوّال سال اوّل‌	شصت يا هشتاد نفر	مقابله با دسته‌اى از قريش كه ممكن بود به اطراف مدينه تجاوز كنند	جنگى پيش نيامد	سعد بن أبى وقّاص» تيرى انداخت و نخستين تيرى بود كه در تاريخ اسلام از كمان رها شد.
سريه عبد اللّه بن جحش	رجب سال دوم هجرت‌	هشت نفر (يا يازده نفر) از مهاجرين‌	گرفتن خبر از قریش	پس از برخوردی که بین آنها و یک کاروان از قریش در گرفت یکی از قریشیان کشته، دو نفرشان اسیر و اموالشان غنیمت گرفته شد.	چون این پیکار در ماه حرام رخ داد مورد اعتراض مسلمانان قرار گرفت که آيات 217 و 218 از سوره «بقره» نازل شد و خدا خود جواب مخالفان را داد و گناه اين پيشامد را هم به گردن آنان گذاشت و عبد اللّه و يارانش را اهل ايمان و هجرت و جهاد در راه خدا و اميدوارى به رحمت پروردگارى كه آمرزنده و مهربان است معرّفى كرد.
سريه سالم بن عمير	ماه شوّال سال دوم‌	فقط سالم بن عمیر	کشتن ابو عفک که با اشعار خود شيوه ناسزاگوئى به اسلام و مسلمانان و دشنام دادن به رسول خدا و تحريك دشمنان اسلام‌ را پیش گرفته بود	کشته شدن ابوعفک
سريه محمّد بن مسلمه‌	ربيع الاول سال سوم‌	‌پنج نفر	کشتن كعب بن أشرف كه مردى شاعر و زبان‌آور بود و در اشعار خود رسول خدا را بد مى ‌گفت و دشمنان را بر ضدّ او و مسلمين تحريك مى‌كرد	کشته شدن کعب	«كعب» با گفتن شعر، قريش را بر ضدّ رسول خدا تحريك مى‌كرد و بر سوگ «اصحاب قليب» مى‌نشست و همچنین نام زنان مسلمان را در اشعار خود با بى‌احترامى مى‌برد و مسلمانان را آزار مى‌داد
سريه زيد بن حارثه يا سريه قرده‌	جمادى الآخره سال سوم‌	صد نفر سوار	رسول خدا(ص) او را براى جلوگيرى از كاروان قريش فرستادند	زید بر كاروان دست يافت، اما مردان كاروان گريختند و اموال کاروان به غنیمت گرفته شدند	نخستین سریه ای بود که در آن مقدار قابل توجهی غنیمت به مسلمانان رسید
سریه رجیع	صفر سال چهارم هجرت	شش يا ده نفر	هفت نفر دو طايفه عضل و قاره از رسول خدا(ص) تا معلمانی برای آموزش قرآن و احکام به نزد آنها بفرستد	در میان راه آنها مسلمانان را غافلگیر کردند و عده ای را به شهادت رساندندو عده ای را تسلیم قریش کرده و جایزه گرفتند و قریشیان آنها را به شهادت رساندند	سوره بقره، آيات 204- 207 درباره سريّه رجيع نازل شده است.

منابع

تاريخ پيامبر اسلام‌،محمد ابراهيم آيتى‌، دانشگاه تهران‌،1378