ام فروه
ام فروه، همسر امام باقر و مادر امام صادق علیهم السلام، دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بود. نام وی فاطمه یا قریبه و ام فروة کنیه اش بود.
فاطمه دختر قاسم بن محمد بن ابى‌بكر و فرزند اسماء دختر عبدالرحمن بن ابى‌بكر كه با كنيه ام‌فروه شهرت داشته، مادر امام صادق علیه‌السلام و همسر بافضيلت امام باقر علیه‌السلام بوده است.
ام‌فروه، مادر امام صادق علیه‌السلام اضافه بر مقام بلند عرفان و تقوى و ارزش‌هاى عميق اخلاقى و انسانى، آن طور كه كلينى و مامقانى و برقى نوشته‌اند: وى به عنوان بانوى صحابى و راوى حديث هم، از فرزند عالي‌مقام خويش، امام ششم معرفى شده است.
اين بانوى بلندمقام، مادر امام و همسر امام است و آن طور كه از مسعودى روايت شده، وى از تمام بانوان عصر خويش در مقام تقوى و پرهيزكارى سرآمد و ممتاز بوده است. امام صادق علیه السلام درباره مادرش فرموده است: مادرم مؤمن، متقی و نیکوکار بود و خدا نیکوکاران را دوست دارد.[۱]
از نظر اصالت خانوادگى نيز، پدر او قاسم بن محمد هم پسرخاله و هم از اصحاب معتبر و مورد اعتماد على بن الحسين، امام زين العابدين علیه‌السلام مى‌باشد. امام صادق علیه‌السلام درباره عظمت ايمان و مقام معنوى مادر خويش ام‌فروه فرموده است: كانت امى ممن آمنت واتقت، واحصنت والله يحب المحسنين؛ مادر من، از جمله بانوانى است كه باايمان بوده پاكى و پرهيزگارى داشته درستى و نيكوكارى شيوه او بوده و خداوند متعال هم نيكوكاران را بسيار دوست مى‌دارد.
همچنين امام صادق علیه‌السلام از مادر خود روايت مى‌كند كه وى از همسر خود امام باقر علیه‌السلام بازگو كرده كه آن حضرت فرموده است: من در هر شبانه‌روز هزار بار براى شيعيان گناهكار خود دعا مى‌كنم و از درگاه الهى براى آنان درخواست آمرزش مى‌نمايم زيرا ما در برابر مصايب و مشكلاتى كه مشاهده مى‌كنيم صبر و شكيبايى را پيشه مى‌سازيم در حالى كه عالم و آگاه به اجر و پاداش الهى هستيم. اما شيعيان ما چنين علم و دانشى را ندارند و فقط به خاطر پيروى و اطاعت از ما براى حفظ عقيده و ديندارى خود، هر گونه سختى و مشقتى را تحمل مى‌نمايند!
كلينى از عبدالاعلى روايت كرده: من ام‌فروه را در طواف خانه كعبه در حالى كه چادر ساده‌اى به تن پيچيده بود، مشاهده كردم وى در حالى كه طواف خود را انجام مى‌داد، با دست چپ هم حجرالاسود را لمس كرد اما اين عمل مورد انتقاد و اعتراض مردى واقع شد و او رفتار ام‌فروه را مغاير با سنت و احكام طواف تشخيص داد اما ام‌فروه در حالى كه از لحن اعتراض‌آميز آن مرد فهميده بود وى از پيروان اهل بيت علیه‌السلام نيست، پاسخ داد: انا لاغنيا عن علمك؛ ما خانواده‌اى هستيم كه از علم و دانش تو بى‌نياز مى‌باشيم.
خلاصه، ام‌فروه مادر امام صادق علیه‌السلام كه به عالم آل محمد صلی الله علیه و آله معروف بوده و همسر او باقرالعلوم نام داشته و پدر شوهر او هم يكى از دانشمندان و فقها هفتگانه مدينه بوده است و در خانواده علم و دانش و بينش و فضيلت مى‌زيسته، مى‌بايست هم از علم و دانش ديگران بى‌نياز باشد و لمس حجرالاسود در حال طواف را خلاف و باطل كننده طواف نداند.
آرى، از تعريفى كه امام صادق علیه‌السلام از مادر خود انجام داده، چنان كه مامقانى هم مى‌گويد: دلالت روشنى بر وثاقت و اعتبار حديث ام‌فروه دارد، زيرا آن امام مادر خود را با خصلت تقوى و پرهيزگارى و حسن عمل مورد ستايش قرار داده است.
درباره پدر ام‌فروه، يعنى قاسم بن محمد هم گفته‌اند: وى يكى از فقهاى هفتگانه مدينه بوده، از سادات تابعين محسوب مى‌گرديده كسى به مقام او نمى‌رسيده، حتى مالك بن انس هم او را مورد ستايش قرار داده و بالاخره محمد بن قاسم پدر ام‌فروه در سال 101 هجرى در هفتاد و دو سالگى از دنيا رفته است.
پانویس
- ↑ شهیدی، سیدجعفر، 1384، ص5.
منابع
- احمد صادقى اردستانى، زنان دانشمند و راوى حديث.
- امّ فروه مادر امام صادق علیه السلام، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: 9 اردیبهشت 1393.
