حسین بن سعید اهوازی

ولادت

ابومحمد، حسین بن سعید بن حماد بن مهران اهوازی، یكی از شخصیت های بزرگ شیعه در قرن سوم هجری، در كوفه، شهر روات بزرگ شیعه، به دنیا آمد. او اصالتاً ایرانی بود. رشد او در خاندانی صورت گرفت كه ارادتمند و علاقه مند به اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و از موالی امام زین العابدین علیه السلام بشمار می آمدند.

او یكی از یاران امام رضا و امام جواد و امام هادی علیهم السلام می باشد. وی از راویان بزرگ حدیث و از مشایخ جلیل القدر روایتی بشمار می آید. روایات وی از اعتبار و شهرت خاصی در میان فقهای شیعه برخوردار است و در بسیاری از مجموعه های بزرگ روایی مانند: اصول كافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب الأحكام، الاستبصار، محاسن، وسائل الشیعة و بحارالأنوار از وی روایت نقل شده و به احادیث او استناد می گردد.

حسین بن سعید اهوازی محدث بزرگوار و فقیه و دانشمند عالیقدر آوازه شیعه است. در کتب رجال حدیث جامعه شیعه، حسین بن سعید به عنوان یکی از مفاخر رجال حدیث و شاگردان موثق و مورد احترام سه تن از ائمه اطهار علیهم السلام، نام بردار است، و همه جا به نیکی و عظمت و عدالت و وثاقت و تالیفات نیکو شناخته شده است.

معمولاً در کتب رجال از وی و برادر بزرگش «حسن» به خصوص هنگام نام بردن از تالیفات حسین، یک جا نام می برند، و می نویسند: «حسن و حسین بن سعید اهوازی» سی کتاب مشهور به «حسین» را کار هر دو برادر می دانند، با این فرق که «حسن» تالیفات بیشتری داشته است. ولی چون نام «حسین» بیشتر بر سر زبان و قلم فقها و محدثین بوده و هست، و سی کتاب معروف دو برادر به نام «کتب حسین بن سعید» شهرت دارد.

ابن ندیم(385) در کتاب مشهور خود «فهرست» ضمن شمارش مؤلفان شیعه از هر دو برادر نام برده و می نویسد: «حسن و حسین اهوازی، فرزندان سعید، از مردم کوفه، و موالی علی بن الحسین علیه السلام و هر دو برادر از اصحاب امام رضا علیه السلام بوده اند دانش این دو برادر در زمان خود از هر دانشمند دیگری در فقه و آثار و مناقب و سایر علوم وسیع تر بود این دو پسران سعید بن حماد بن سعید می باشند که با ابوجعفر ابن الرضا (امام محمدتقی علیه السلام) نیز مصاحبت داشتند حسین مؤلف این کتاب هاست». سپس 12 کتاب او را نام می برد.

آیت الله خوئی می نویسد: «حسین بن سعید» در اسناد بسیاری از روایات که بالغ بر 5026 مورد می گردد، واقع شده است. از تعداد روایات نقل شده از حسین بن سعید، به خوبی می توانیم پی به کوشش این محدث بردبار استاد دیده و سرد و گرم زمانه چشیده و شهرها و کشورها گشته به خوبی پی ببریم، و شخصیت دینی و علمی او را در عصری که می زیسته است یعنی نیمه اول سده سوم هجری در میان انبوه محدثان و فقهای خاصه و عامه، چنان که می باید درک کنیم.

استادان او

حسین بن سعید اهوازی، این ثقه جلیل القدر و پرکار گذشته از شاگردی و افتخار مصاحبت سه امام معصوم یعنی حضرت رضا، امام جواد و امام هادی علیهم السلام، نزد بسیاری از شاگردان بزرگ امام رضا و حضرت موسی بن جعفر و امام صادق علیهم السلام نیز شرایط شاگردی و کسب فقه و حدیث و تفسیر قرآن و اخلاق و معالم حلال و حرام، به جای آورده است.

از جمله استادان او عبارتند از: حریز بن عبدالله، عثمان بن عیسی، فضاله بن ایوب، نضر بن سوید، ابوالجهم ثویر بن ابی فاخته، ابوعلی بن راشد، ابوعلی خزّاز ابوالفضیل، ابومحمد انصاری، عبدالرحمن ابن ابی نجران، ابان بن عثمان، ابراهیم بن ابی البلاد، ابراهیم بن ابی محمود خراسانی، ابراهیم بن سفیان، ابراهیم بن عبدالحمید، ابراهیم بن اسحاق.

شاگردان او

حسین بن سعید اهوازی چندان که در شهرها و کشورها به دنبال مشایخ حدیث و استادان اخبار و روایت و ضبط و ثبت آثار آنان و تالیف و تصنیف اندوخته های علمی خویش بوده، کمتر توفیق یافته که معلومات خود را به شاگردان بسیار منتقل سازد. به همین جهت می بینیم افراد اندکی از وی اخذ حدیث کرده اند. البته این بدان معنی نیست که او معلومات خود را ناگفته گذاشته است. زیرا افرادی را که در زیر نام می بریم و همگی از اعاظم محدثان و فقها و علمای شیعه بوده اند، و از شاگردان او بشمار می روند مجموع روایات و کتب او را یا با قرائت بر وی یا با اجازه از او نقل کرده و دانش او را به یادگار گذارده اند و اینان:

احمد بن محمدبن عیسی، حسین بن حسن بن ابان قمی، فرات بن ابراهیم، محمد بن خالد برقی، عبدالرحمن بن ابی نجران، احمد بن حسین سعید (پسرش) ابراهیم بن هاشم قمی، احمد بن محمد بن خالد برقی، بکر بن صالح، سهل بن زیاد آدمی رازی، علی بن حکم، علی بن مهزیار، محمد بن علی بن محبوب، محمد بن عیسی عبیدی، علی بن ابی حاتم قزوینی، ابراهیم بن مهزیار اهوازی، ابومحمد بن ابی جهم، احمد بن قتیبه، احمد بن محمد بن سکن قرشی، احمد بن محمد دینوری، سلیمان بن سفیان معروف بن ابوداود مسترق، محمد بن جعفر بن بطه قمی، و محمد بن حسین بن ابی الخطاب، جمعا 23 نفر و شاید بیش از اینان.

تألیفات حسین بن سعید

به طوری که از شیخ و نجاشی نقل کردیم حسین بن سعید دارای سی کتاب معروف بوده است که برادرش حسن بن سعید هم در روایت آن شرکت داشته است. سی کتاب حسین بن سعید که بیشتر کتاب های فقهی است چنان متقن و مستند و با دقت نظر و اطلاع وسیع و اعتماد و اطمینان تصنیف شده بود، و مورد توجه معاصران و دانشمندان قرار داشت، که در پختگی و خوبی نمونه بود و ضرب المثل شد.

چنان که فهرست شیخ و رجال نجاشی نوشته اند در همان اوقات که این سی کتاب تدوین گردید، سایر دانشمندان نیز در همان زمینه ها سی کتاب نوشتند، بعدها نیز دیگر محدثین بزرگ به تقلید از وی نیز سی کتاب تصنیف کردند.

این معنی به خوبی شخصیت حسین بن سعید و نفاست و محتوای کتب او را روشن می سازد، و ما را از توضیح بیشتر بی نیاز می گرداند، و اینک فهرست سی کتاب مشهور حسین بن سعید: کتاب وضو، کتاب صلوة، کتاب زکات، کتاب صوم، کتاب حج، کتاب نکاح، کتاب طلاق، کتاب عتق و تدبیر و مکاتبه، کتاب ایمان (قسم ها) و نذور (نذرها)، کتاب تجارات و اجارات، کتاب خمس، کتاب شهادات، کتاب صید و ذبائح، کتاب مکاسب، کتاب اشربه (نوشیدنی ها)، کتاب زیارات، کتاب تقیه، کتاب رد بر غلات، کتاب مناقب، کتاب مثالب، کتاب زهد، کتاب مروت، کتاب حقوق مؤمنین و فضیلت آن ها، کتاب تفسیر قرآن، کتاب وصایا، کتاب فرایض، کتاب حدود، کتاب دیات، کتاب ملاحم، و کتاب دعا.

فهرست دو کتاب حسین بن سعید

از سی کتاب حسین بن سعید تاکنون دو کتب آن چاپ و منتشر شده است. نخست کتاب «المؤمن» او که با ترجمه اردو در هند چاپ شده و دیگر کتاب «[الزهد|الزهد للحسین بن سعید]» که اخیرا در قم انتشار یافته است. نسخه خطی کتاب «الصوم» او نیز در کتابخانه مرحوم آیت الله حکیم در نجف اشرف موجود است.

منابع

• علي دواني،"الحسین بن سعید الاهوازی" تلخيص از كتاب مفاخر اسلام، جلد 1، صفحه 39.

پیوندها

• زندگینامه

• زندگینامه (ترجمه 1)

• زندگینامه (ترجمه 2)

• کتاب الزهد