احرام

«اِحرام» در اصطلاح فقهی، از ارکان حج و عُمره است و ترک عمدی آن موجب باطل شدن مناسک می‌شود. از واجبات احرام، نیّت، پوشیدن لباس احرام و تلبیه بوده و در مقابل، برخی کارها بر شخص مُحرِم، ممنوع و حرام می‌باشد. احرام در مکان‌های خاصی به نام میقات صورت می‌گیرد.

مفهوم احرام

واژه «اِحرام» از ریشه «ح ر م» به معنای منع‌کردن و بازداشتن است. معنای دیگر این واژه، درآمدن به حریمی است که هتک حرمت آن روا نیست؛ مانند ورود به حَرَم یا ماه حرام یا بستن عهد و پیمانی خاص.

احرام در اصطلاح، عمل نخست و از ارکان حج و عمره است که در آن فرد لباس احرام پوشیده و پس از نیت، لبیک می‌گوید. اِحرام را از آن رو به این نام می‌نامند که احرام‌گزار برخی کارهایی را که پیشتر بر وی حلال بوده یا کارهایی را که با اعمال حج و عُمره ناسازگار است، بر خود حرام می‌شمرد. به فرد در حالت احرام «مُحْرِم» می‌گویند.

آیه ۱۹۷ سوره بقره، حکمت احرام و ترک مُحَرَّمات احرام را، تقوا بر‌شمرده است. در حدیثی، سبب تشریع احرام، ورود حاجیان به حَرَم مکی بیان شده است. بر پایه حدیثی دیگر، حکمت وجوب احرام پیش از ورود به حرم الهی، ایجاد حالت خضوع و خشوع، کناره‌گیری از کارها و لذت‌های دنیایی، و صبر در برابر سختی‌ها است.

زمان و مکان احرام

برای احرام در هریک از اقسام احرام در حج و عُمره، زمانی خاص مقرر شده است:

• احرام عمره مفرده: به فتوای فقیهان، در عمره مفرده واجب، احرام باید در زمان به جا آوردن عمره صورت گیرد؛ اما احرامِ عمره مستحب، وقت خاصی ندارد و در هر زمان، جز فاصله میان عُمره تَمَتُّع و حج تَمَتُّع به نظر فقیهان شیعه، می‌توان آن را انجام داد.
• احرام عمره تمتع: به اتفاق فقیهان شیعه و بیشتر فقیهان اهل سنت، زمان احرام عمره تمتع، ماه‌های حج (شوّال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه) است که تا وقت امکان انجام اعمال عمره پیش از نیم‌روز عرفه، ادامه دارد. از این رو، در صورت احرام بستن پیش از ماه‌های حج، عمره تمتع صحیح نیست.
• احرام حج: به نظر فقیهان شیعه و برخی فقیهان اهل سنت، احرام حج باید در ماه‌های حج انجام شود. بهترین زمان احرام، روز ترویه پیش از نماز ظهر یا پس از نماز ظهر و عصر است. اندکی از فقیهان شیعه، احرام در روز ترویه را واجب شمرده‌اند.

همچنین مکان احرام بسته به اینکه برای انجام حج باشد یا عمره، متفاوت است:

• احرام عمره مفرده و عمره تمتع: احرام عُمره تمتع یا عمره مفرده در مکان‌هایی ویژه صورت می‌گیرد که به آنها میقات می‌گویند. این مکان‌ها با توجه به نوع مناسک و نیز موطن حج‌گزار و مسیر حرکت او به سوی حرم مکی، تفاوت دارند. به نظر فقیهان شیعه و برخی از فقیهان اهل سنت، پیش از میقات نمی‌توان مُحرم شد.
• احرام حج: احرام برای حج در روز ترویه و در مکه انجام می‌شود.

احکام احرام

احکام احرام در ضمن سه بخش بیان می‌شود:

الف. بخش اول: مقدمات احرام: که مقصود از آن، اعمالی است که پیش از اِحرام انجام آن مستحب است، مانند: تمیزکردن بدن، غسل و مُحرم شدن بعد از نماز واجب.

ب. بخش دوم: کیفیت اِحرام، که بر دو قسم است:

• واجبات احرام مانند:‌ نیت، پوشیدن لباس احرام، تلبیه.
• مستحبات احرام مانند: غسل کردن پیش از احرام، به زبان آوردن عملی که قصد انجام آن را دارد، آشکار و بلند گفتن تلبیه، تکرار تلبیه، مُحرم شدن در جامه‌ای از جنس پنبه به رنگ سفید، دعا هنگام احرام، صلوات بر پیامبر(ص).

ج. بخش سوم: اعمالی که در احرام انجام نمی‌شود. این اعمال بر دو قسم می‌باشد:

• اعمال مکروه مانند: اِحرام با جامه رنگی (یا با جامه کثیف)، استفاده از حنا بری زینت،‌ ورود به حمام و دلّاکی بدن، استفاده از گیاهان خوشبو، خواستگاری و لبیک گفتن در پاسخ افراد.
• اعمال حرام مانند: هر گونه استمتاع از زنان، عقد ازدواج، پوشیدن کفش و جوراب توسط مرد، شکار حیوان، استفاده از عطر، نگاه در آینه، قطع درخت و گیاه، کشیدن دندان، کوتاه کردن مو و ناخن، سرمه کشیدن، فسوق (به معنای دروغ گفتن، نسبت دادن دروغ به خدا و رسول، ناسزا)، جدال (گفتن لا والله، بلی والله)، خارج کردن خون از بدن، حمل سلاح و.... انجام آگاهانه هر یک از محرمات احرام، کفاره دارد، اما اگر این کار از روی سهو یا خطا و یا فراموشی انجام گیرد، کفاره ندارد، جز در شکار کردن که هر چند با سهو یا فراموشی انجام شود، کفاره دارد.

خروج از احرام

زمان خروج از احرام و حلال شدن آنچه با احرام حرام شده بود (تحللّ)، بسته به اینکه عمره باشد یا حج و اینکه عمره از چه قسمی باشد متفاوت است:

• عمره مفرده: به فتوای فقیهان شیعه در عمره مفرده، پس از حَلق یا تقصیر، محرم از احرام بیرون می‌آید و جز کامیابی جنسی، ‌همه محرمات بر او حلال می‌شوند. پس از گزاردن طواف نساء و نماز طواف، کامیابی جنسی از همسر نیز بر او حلال می‌شود.
• عمره تَمَتُّع: به نظر فقیهان شیعه در عمره تمتع، پس از تقصیر و به نظر فقیهان اهل‌سنت پس از تقصیر یا حلق، احرام پایان می‌یابد و همه محرمات آن حلال می‌شوند.
• حج: به فتوای بیشتر فقهای شیعه پس از حلق و قربانی در روز عید قربان، همه محرمات جز استعمال بوی خوش و کامیابی جنسی بر حاجی حلال می‌شود. پس از طواف حج، نماز طواف و سعی، بهره گرفتن از بوی خوش نیز بر او حلال می‌شود و با انجام دادن طواف نساء، به طور کامل از احرام بیرون می‌آید.

منابع

• "احرام"، ویکی حج.
• "احرام"، محمدرضا ارائی، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: ۱۹ فروردین ۱۳۹۲.