میرزا باقر قاضی طباطبایی

«آیت‌اللّه میرزا باقر قاضی طباطبایی» (۱۳۶۶-۱۲۸۵ ق) فقیه اصولی و عالم مجاهد شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان میرزای شیرازی و ملاحسینقلی همدانی بود. وی فعالیتهای سیاسی خود را از دوران مشروطه آغاز کرد و نیز با سیاستهای ضد دینی حکومت رضاخان به مخالفت پرداخت. شهید آیت‌اللّه سید محمدعلی قاضی طباطبایی از فرزندان اوست.

نام کامل	میرزا باقر قاضی طباطبایی
زادروز	۱۲۸۵ قمری
زادگاه	تبریز
وفات	۱۳۶۶ قمری
مدفن	قم
اساتید	میرزای شیرازی، ملاحسینقلی همدانی، میرزا حبیب‌اللّه رشتی، آخوند خراسانی، محمدفاضل شربیانی،...
آثار	رساله در اخلاق و تهذیب نفس، رساله در قدرت و علم الهی، حاشیه بر ریاض المسائل، حاشیه بر رسائل، الخیارات و اقسامها، الدرر الغرویه فی الفوائد العلمیه،...

تحصیل و استادان

سید باقر قاضی طباطبایی تبریزی در محرم سال ۱۲۸۵ قمری در شهر تبریز متولد شد. وی از کودکی به علوم دینی علاقه داشت و تحصیلات مقدماتی و سطح را در تبریز از محضر اساتید معروف آن زمان، از جمله میرزا فتاح سرابی تبریزی، میرزا محمدعلی قراجه داغی و آیت الله سید علی یزدی فرا گرفت.

میرزا باقر قاضی در ۲۸ سالگی راهی عتبات عالیات گردید. وی ابتدا در حوزه درسی میرزای بزرگ، سید محمدحسن شیرازی در سامرا حضور یافت و از محضر علمی آن مرجع بزرگ شیعه بهره برد. سپس عازم نجف اشرف گردید و سال ها از محضر اساتید فرزانه در فقه و اصول و اخلاق و عرفان استفاده کرد. پس از شش سال اقامت در نجف، به خاطر پیش آمدی به تبریز مراجعت کرد و بعد از یک توقف سه ساله دوباره توفیق تشرف به عتبات شامل حالش گردید و در محفل علمی و نورانی اعاظم حوزه نجف حضور یافت.

دیگر اساتید بزرگ او عبارتند از: ملاحسینقلی همدانی، میرزا حبیب اللّه رشتی، ملا محمدکاظم خراسانی و محمدفاضل شربیانی.

فعالیتهای اجتماعی و سیاسی

آیت اللّه قاضی طباطبایی پس از حدود ۱۳ سال اقامت در نجف اشرف و دریافت اجازه اجتهاد از اساتید بزرگوار خود، در سال ۱۳۲۴ قمری به زادگاهش تبریز مراجعت کرد. ایشان در طول اقامت خود در تبریز به تدریس و تربیت طلاب پرداخت و خدمات دینی و اجتماعی فراوانی انجام داد. کتابخانه آیت الله قاضی که هم اکنون در اختیار نوادگان آن مرحوم است، یکی از گنجینه های نفیس در ایران به حساب می آید که مورد مراجعه علما و محققین بود.

این عالم ربانی در کنار رسیدگی به امور مذهبی و تربیت طلاب، به امور سیاسی نیز اهمیت می داد. ایشان از عالمان طراز اول منطقه بود و در مسایل سیاسی منطقه و مبارزه با ظلم، نقش آفرین بود. وی فعالیت های سیاسی خود را از دوران مشروطیت آغاز کرد و با آغاز حکومت قلدر مآبانه رضاخان نیز ادامه داد.

با شروع حکومت رضاخان و اجرای سیاست های ضددینی اربابانش، عالمان آذربایجان به مخالفت پرداختند که در نتیجه به تبعید شخصیت های مهم روحانی از منطقه انجامید و آیت اللّه قاضی به تهران تبعید گردید. هنگامی که ایشان در تبعید به سر می برد، به دستور شهردار وقت تبریز، خانه اش تخریب و ویران گردید! در آن هنگام که آیت اللّه قاضی در تهران بود، وزیر دربار پهلوی، «تیمورتاش» به دیدن ایشان رفت و اصرار داشت تا ایشان را به دیدار رضاخان ببرد، اما ایشان هرگز حاضر به این دیدار نشده و می فرمود: «این بدبخت واقعاً استقلال ندارد؛ هر چه ارباب هایش دستور دهند عملی خواهد کرد. حالا چه فایده دارد من ملاقات کنم و نصایحی بکنم...».

از دیگر فعالیت های مبارزاتی ایشان، برخورد با فرقه دموکرات بود که نقشه تجزیه آذربایجان را بر سر داشتند.

آثار و تألیفات

مرحوم قاضی در عرصه تحقیق و نگارش نیز بسیار موفق بود و هرگز فعالیت های سیاسی و اجتماعی، او را از پژوهش و تحقیق باز نداشت. ایشان در زمینه های فقه، اصول، تفسیر، کلام و اخلاق آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت، که متأسفانه به زیور چاپ آراسته نگردید. برخی آثار او عبارت است از:

1. رساله در اخلاق و تهذیب نفس،
2. رساله در قدرت و علم الهی،
3. حاشیه بر «ریاض المسائل»،
4. حاشیه بر «رسائل» شیخ انصاری،
5. الخیارات و اقسامها،
6. الدرر الغرویه فی الفوائد العلمیه،
7. حاشیه بر فُصول الاصول.

خصوصیات اخلاقی

میرزا باقر قاضی طباطبایی، جامع علم و تقوا و مورد تأیید و تکریم علما و عموم مردم بود. ایشان از تربیت یافتگان مکتب استاد اخلاق، آخوند ملاحسینقلی همدانی قدس سره بود و مراتب والایی از خودسازی و تهذیب نفس را طی کرده بود. تواضع، تقوا، مردم داری و حلم و بزرگواری از خصوصیات بارز آن عالم ربانی بود.

محمدعلی مدرس تبریزی صاحب «ریحانة الادب» که معاصر مرحوم قاضی بود، نوشته است: «حاج میرزا باقر قاضی... از اکابر علمای امامیه عصر حاضر ما می باشد که مراتب سامیه علمیه را با محاسن اخلاق توأم داشت. در اخلاق فاضله کم نظیر و گوی سبقت از دیگران ربوده بود. در نزد عموم طبقات مردم، بسیار محترم و در حدود چهل سال با کمال احترام و عزت و ورع و تقوا و شهامت، مشغول انجام همه گونه وظایف علمیه دینیه و تدریس و رفع مکروهات ملهوفین بود. تا آخرین لحظه زندگانی خویش، حبه و دیناری از وجوهات شرعیه صرف نکرد و با آن همه مراتب سامیه، بسیار حلیم و متواضع بود. از خودستایی، امتناع أکید داشت و اصلاً حرفی راجع به فضل و کمال و تألیفات خود، به زبان نمی آورد.»

وفات

مرحوم میرزا باقر قاضی طباطبایی، سرانجام پس از یک عمر تحصیل و تهذیب و تبلیغ و بیان احکام دین، در ۱۰ رجب سال ۱۳۶۶ قمری در ۸۱ سالگی دعوت حق را لبیک گفت و به دیار باقی شتافت. پیکر مطهر آن عالم ربانی پس از تشییع باشکوه به قم انتقال یافت و در جوار مرقد مطهر حضرت معصومه (علیهاالسلام) در قبرستان بیات (مقابل پل آهنچی)، به خاک سپرده شد.

از یادگارهای ایشان، فرزند شهیدش آیت اللّه مجاهد سید محمدعلی قاضی طباطبایی است که در سال ۱۳۵۸ شمسی به عنوان اولین شهید محراب بعد از پیروزی انقلاب اسلامی توسط منافقان کوردل در تبریز ترور شد و به شهادت رسید.

منابع

• "میرزا باقر قاضی طباطبایی"، مجله افق حوزه، ۹ تیرماه ۱۳۸۹، شماره ۲۷۵.
• "آیت الله میرزا باقر قاضی طباطبایی"، ستارگان حرم، جلد ۲۲.