ابن شهر آشوب
«محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی» معروف به «ابن شهر آشوب» (۴۸۹-۵۸۸ ق)، مفسر، محدث، رجالی، متکلم، فقیه و ادیب بزرگ شیعه در قرن شش قمری است. ابن شهر آشوب از عالمان بزرگی چون شیخ طبرسی و قطب‌الدین راوندی بهره برد و خود از اساتید ابن ادریس حلى و ابن بطریق حلى بود. «متشابه القرآن و مختلفه» و «مناقب آل ابی‌طالب» از مهمترین آثار او هستند.
| |
| نام کامل | محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی |
| زادروز | ۴۸۹ قمری |
| زادگاه | مازندران |
| وفات | ۵۸۸ قمری |
| مدفن | حلب، سوریه |
|
| |
| اساتید |
جارالله زمخشری، فضل بن حسن طبرسی، ابوالحسن بیهقى، خطیب خوارزمى، قطب‌الدین راوندی، فتال نیشابوری، ابوالفتوح رازی،... |
| شاگردان |
ابن ادریس حلى، ابن بطریق حلى، ابن ابى طى حلبى، ابن زهرة حلبى،... |
| آثار |
متشابه القرآن و مختلفه، مناقب آل ابی‌طالب، معالم العلماء، مثالب النواصب، امثال فی الامثال، المنهاج الجدیده، انساب آل ابی‌طالب، بیان التنزیل،... |
زندگی‌نامه
رشیدالدین ابوجعفر محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی در سال ۴۸۹ قمری در سارى مازندران متولد شد. نیاى وى شهرآشوب از شاگردان شیخ طوسى بود و ابن شهرآشوب به واسطه‌ى پدر خود از او روایت مى‌کرد. او در هشت سالگى قرآن را حفظ مى‌خواند.
ابن شهر آشوب به دنبال درگیری با حکمران مازندران، آن دیار را ترک کرده و رهسپار بغداد شد. به دلیل اینکه بلاغتش در خطبه مورد پسند مقتفى، خلیفه‌ى عباسى، واقع شد و مواعظش در وى مؤثر افتاد، منصب تدریس در بغداد و لقب رشیدالدین گرفت. شهرت و مقبولیت وى چندان بود که على‌رغم اعتقادات شیعى، مورد احترام و قبول اهل تسنن نیز بود و وى را از محدثین ثقه مى‌دانند.
او پس از مدتی اقامت در بغداد، آن شهر را ترک کرده، به موصل و سپس به حلب رفت، که در آن زمان در پرتو حمایت حمدانیها پیشرفته‌ترین مرکز علمى تشیع و پناهگاه شیعیان بود.
ابن شهر آشوب در حلب درگذشت و در جبل الجوشن در نزدیکی محلی مشهور به مشهد الحسین (علیه السلام) به خاک سپرده شد.
استادان و شاگردان
ابن شهر آشوب سفرهایى به نواحى مختلف ایران، عراق و شام داشته، و از عالمان بزرگى از شیعه و اهل سنت دانش آموخته است؛ از جمله آنان مى‌توان از احمد غزالى، جارالله زمخشری، فضل بن حسن طبرسی، ابوالحسن بیهقى، خطیب خوارزمى، قطب‌الدین راوندی، شیخ شهر آشوب (جدش)، شیخ علی (پدرش)، فتال نیشابوری، ابوالفتوح رازی، قاضی ناصح‌الدین آمدی، قطب‌الدین راوندی نام برد.
از شاگردان و راویان ابن شهر آشوب نیز مى‌توان ابن ادریس حلى، ابن بطریق حلى، ابن ابى طى حلبى و ابن زهرة حلبى را یاد کرد.
آثار و تألیفات
تبحر ابن‌شهر‌آشوب در علوم قرآنی و حدیث و رجال از آثار بازماندۀ وی به خوبی آشکار است. گرچه ابن‌شهر‌آشوب کتابی شناخته شده در فقه و اصول نداشته، لیکن در این دو رشته دارای اطلاع وسیعی بوده است، چنانکه شاگردانش وی را اغلب با لقب «فقیه» یاد می‌کرده‌اند.
ابن‌شهر‌آشوب در شعر نیز دستی داشت و این مطالب از توجه به گزیده‌های شعر موجود در کتاب مناقب و نیز از خاتمۀ معالم العلماء در ذکر شعرای اهل بیت برمی‌آید. وی خود نیز شعر می‌سروده و اشعاری از وی در فضائل ائمه به طور پراکنده در کتاب مناقب آمده است. از حیث توثیق رجالی تا سدۀ ۱۱ ق. دربارۀ وی سکوت شده و در این سده میرداماد اجتهاداً وی را توثیق کرد و پس از آن در کتب رجالی مکرراً به توثیق وی پرداخته شده است.
برخی از آثار ابن‌شهر‌آشوب عبارت است از:
- متشابه القرآن و مختلفه
- مناقب آل ابی‌طالب
- معالم العلماء: که تلخیصى است از فهرست شیخ طوسى و زیاداتى بدان افزوده شده است.
- مثالب النواصب
- مائده الفائده
- امثال فی الامثال
- الاوصاف
- المنهاج الجدیده
- انساب آل ابی‌طالب
- نخب الاخبار الخصائص الفاطمیه
- بیان التنزیل
- الموالید
- المحزون المکنون فی عیون القرآن
- الطرائف فی الحدود والحقائق
- الحاوی
- الفصول فی النحو.
منابع
- "ابن شهر آشوب"، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، سایت اندیشه قم.
- "ابن شهر آشوب"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- "ابن شهر آشوب"، دانشنامه ایران، ج۱.
