ابن صوریا
«عبدالله بن صوريا» معروف به «ابن صور اسرائيلى»، از قبيله بنی ثعلبه و از دانشمندان بزرگ يهود در عصر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله است.[۱]
در منابع موجود، روایات متفاوت و گاه متناقضى آمده که شناخت ابن صوریا و اظهارنظر قاطع درباره وى را مشکل مى‌سازد. اختلاف روایات شأن نزول درباره این شخصیّت فراوان است و شاید بتوان آیات مربوط را به طور کلّى به دو دسته تقسیم کرد که در یک دسته، از او چهره‌اى مثبت و در دسته دیگر، چهره‌اى منفى ارائه مى‌شود.
این دو دسته آیات یا درباره وى یا حوادثى است که او در آن‌ها نقش داشته است:
1. ابن حجر به نقل از مکّى درباره عبدالله‌بن صوریا خبر مى‌دهد که وى پس از پذیرش اسلام، مرتد مى‌شود .(1) طبرى در نقلى، شأن نزول آیه «یاأیُّها الرَّسولُ لا یَحزُنکَ الّذینَ یُسارِعونَ فِى‌الکُفرِ ...» ( مائده، 41 ) را عبدالله‌بن‌صوریا مى‌داند که بعد از پذیرش اسلام، مرتد شد.(2)
2. مفسّران، شأن نزول آیات 97ـ99 بقره را درباره محاجّه او با پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله دانسته‌اند. ابن‌صوریا و یهودیان با آگاهى از نزول وحى بر پیامبر به وسیله جبرئیل گفتند: جبرئیل دشمن ما است؛ زیرا همواره جنگ و سختى بر ما نازل مى‌کند. در این هنگام، آیه «قُل مَن کان عَدوًّا لِجبریل ...» (بقره، 97) و دو آیه بعدى آن نازل شد و خداوند او و یهودیان هم‌طرازش را دشمن جبرئیل، خدا و پیامبرش خواند.(3)
3. برخى از مفسّران، در تفسیر آیه «وَ قالوا کُونوا هُودًا أو نَصارى تَهتَدوا ...» (بقره، 135) مى‌نویسند: روزى عبداللّه‌بن‌صوریا به پیامبر گفت: هدایت، همان چیزى است که ما برآنیم؛ پس از ما پیروى کن و هدایت شو و نصارا نیز مانند همین سخن را به پیامبر گفتند.(4)
4. در شأن نزول آیه «و أنِ احکُم بَینَهُم بِما أَنزلَ اللّهُ و لا تَتَّبِع أَهواءَهُم وَ احذَرهُم أَن یَفتِنُوکَ عَن بَعضِ ما أَنزلَ اللّهُ إلیکَ ...» (مائده، 49) که خطاب به پیامبر مى‌گوید: درباره یهودیان به آن‌چه خدا فرود آورده، داورى کن و از هواهایشان پیروى مکن، گفته‌اند: از جمله آنان، ابن‌صوریا بود.(5)
5. طبرسى در تفسیر آیه «لَن یَضُرّوکُم إلاّ أذىً ...» (آل‌عمران، 111) و آیه پس از آن که درباره یهودیان و اذیّت و آزار آنان برضدّ مسلمانان است، از قول مقاتل مى‌نویسد: بزرگان یهود، از جمله عبدالله‌بن‌صوریا، دیگر یهودیان تازه مسلمان، مانند عبدالله بن سلام را به جهت اسلامشان سرزنش مى‌کردند که این آیات نازل شد.(6)
6. قرطبى در شأن نزول آیه «یاأیّها الّذین أُوتوا الکِتابَ ءَامِنوا بِما نَزَّلنا مُصدِّقًا لِما مَعَکم ...» (نساء، 47) مى‌نویسد: رسول خدا صلى‌الله‌علیه‌و‌آله به رؤسا و بزرگان احبار یهود، مانند عبدالله بن‌صوریا و کعب‌بن‌اسید فرمود: اى یهود! از خدا بترسید و اسلام آورید. به خدا سوگند! مى‌دانید که آن‌چه شما را بدان مى‌خوانم، حقّ است. آن‌ها سخن حضرت را انکار و آن‌چه را مى‌دانستند، مخفى کرده و بر کفر خود افزودند (7) که این آیه درباره‌شان نازل شد.
7. طبرسى در شأن نزول آیه «إنَّ الّذین یَکتُمونَ ما أنزَلنا مِنَ البَیِّناتِ ...» (بقره، 159) مى‌نویسد: این آیه در حقّ یهود، از جمله ابن‌صوریا و نصارا است که امر پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله و نبوّتش را انکار کردند؛ در حالى‌که نشانه‌هایش را در تورات و انجیل به طور قطع مى‌دیدند.(8)
8. ابوالفتوح رازى از قول ضحّاک نقل مى‌کند که: مقصود خداوند از آیه «الّذین ءاتَیناهم الکِتابَ یَتلونَه حَقَّ تِلاوَتِه أُولائک یُؤمِنونَ بِه» (بقره، 121) که در باره مؤمنان به کتاب آسمانى است، جهودانى هستند که به پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله ایمان آوردند و از جمله آن‌ها عبداللّه‌بن‌صوریا است.(9)
9. در آیه «لَیسوا سَواءً مِن أهلِ‌الکِتبِ أُمَّةٌ قائِمةٌ یَتلونَ ءایاتِ اللّهِ ءاناءَ الَّیلِ وَ هُم یَسجُدونَ» از برخى اهل‌کتاب یاد مى‌شود که به طاعت خدا ایستاده‌اند و آیات خدا را در دل شب تلاوت مى‌کنند و سجده به جا مى‌آورند. (آل‌عمران، 113) برخى از مفسّران در زمره امّة قائمة از ابن‌صوریا، عبداللّه بن سلام، اَسد و اُسید پسران شعبه و یارانشان نام برده‌اند.(10)
10. ابوالفتوح نقل مى‌کند: مقصود از احبار در آیه ذیل، ابن صوریا است: «إنّا أَنزلنا التَّوراةَ فیها هُدىً و نُورٌ یَحکُمُ بِها النّبیّون الّذین أَسلَموا لِلّذین هادُوا و الرّبّانیّونَ و الأحبارُ بِما استُحفِظوا مِن کِتابِ اللّهِ و کانوا عَلیهِ شُهَداء ... = ما به راستى تورات را که در آن هدایت و روشنایى است، نازل کردیم. پیامبرانى که تسلیم [ فرمان خدا ] بودند به موجب آن [ براى یهود ] داورى مى‌کردند و [ نیز ] خداشناسان و دانشمندان که به حفظ کتاب خدا مأمور بودند و بر آن گواه بودند ...». (مائده، 44)(11)
11. هنگامى که یهودیان از حکم سنگسار دو یهودى خیبر ناخشنود بودند، پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله ابن‌صوریا را سوگند داد تا حکم زناکاران محصنه را در تورات بازگوید و او تأیید کرد که حکم آنان سنگسار است.(12) پیامبر دستور داد دو زناکار را حاضر و در مقابل مسجد سنگسار کنند.(13) در این هنگام، خداوند آیات 41ـ51 مائده را نازل فرمود. طبق نظر مفسّران، ابن صوریا پس از این ماجرا مورد سرزنش یهودیان قرار گرفت که آیه 23 آل‌عمران در حمایت از او نازل شد: «أَلَم تَرَ إلى الّذینَ أُوتوا نَصیبًا مِنَ الکِتابِ یُدعَونَ إلى کِتابِ اللّهِ لِیَحکُمَ بَینَهم ثُمّ یَتولّى فَریقٌ مِنهُم وَ هُم مُعرِضونَ».(14)
1. الاصابه، ج 4، ص 115.
2. جامع‌البيان، مج 4، ج 6 ، ص 315.
3. مجمع‌البيان، ج 1، ص 325.
4. جامع‌البيان، مج 1، ج 1، ص 784.
5. اسباب‌النزول، واحدى، ص 162.
6. مجمع‌البيان، ج 2، ص 813 .
7. قرطبى، ج 5 ، ص 158.
8. مجمع‌البيان، ج 1، ص 441.
9. روض الجنان، ج 2، ص 135.
10. غررالتبيان، ص 228.
11. روض‌الجنان، ج 6 ، ص 390؛ التعريف، ص 97.
12. جامع‌البيان، مج 4، ج 6 ، ص 318.
13. مجمع‌البيان، ج 3، ص 299.
14. همان، ج 2، ص 722.
15. الميزان، ج 5 ، ص 284؛ جامع‌البيان، مج 4، ج 6 ، ص 220.
16. الدرّالمنثور، ج 1، ص 199.
برخى مفسّران
- آيه 97 سوره بقره(2) را درباره محاجّه وى با رسول خدا صلى الله عليه و آله،[۲]
- آيه 159 سوره بقره(2)[۳] و 47 سوره نساء(4) را به جهت انكار نبوت پيامبر از سوى وى.[۴]
- آيه 111 سوره آل عمران(3) را به دليل سرزنش او از تازه مسلمانان[۵]
- و 41 سوره مائده(5) را درباره مرتد شدن او دانسته‌اند.[۶]
همچنین بر اساس اخبارى،
- آيات 135 سوره بقره(2)،[۷]
- 23 سوره آل عمران(3)،[۸]
- 44 و 49 سوره مائده(5)[۹]
نيز در شأن او نازل شده است.
پانویس
- ↑ الاصابه، ج4، ص115؛ البداية‌و‌النهاية، ج3، ص186.
- ↑ مجمع‌البيان، ج1ـ2، ص325.
- ↑ مجمع‌البيان، ج1ـ2، ص441.
- ↑ تفسير‌قرطبى، ج1، ص158.
- ↑ مجمع‌البيان، ج1ـ2، ص813.
- ↑ جامع‌البيان، مج4، ج6، ص315.
- ↑ جامع‌البيان، مج1، ج1، ص784.
- ↑ مجمع‌البيان، ج1ـ2، ص723.
- ↑ روض‌الجنان، ج6، ص390؛ اسباب‌النّزول، واحدى، ص162.
منابع
فرهنگ قرآن، ج2.
