ابوبکر بن ابی شیبه
ابوبكر بن ابى شيبه (۱۵۹-۲۳۵ ق)، محدّث، حافظ، فقیه، مفسّر و موّرخ. از راويان حديث شيعه به شمار آمده، كتاب هايى نيز داشته، از جمله: كتاب الصلاة، الفرائض، الاوائل.
بعضى از علماى اهل سنت او را مورد وثوق شمرده اند.
اِبْنِ اَبی شَیبه، ابوبكر عبدالله بن محمد بن ابراهیم (ابوشیبه) بن عثمان عیسی كوفی
اصلِ ابن ابی شیبه از واسط، و نیایش ابوشیبه ابراهیم، قاضی آن شهر بود.[۱] برادرش عثمان بن ابی شیبه از محدّثان صاحب تصنیف بوده و خاندانش نیز اهل علم بوده‌اند.[۲] عبدالله احتمالاً در كوفه زاده شد. در همان شهر مقدمات را فراگرفت. سپس به بصره سفر كرد و از مشایخ آن شهر استفاده برد (ابن سعد،۶ / ۴۱۳). پس از آن به بغداد رفت و در آنجا حدیث و فقه را در سطح عالی آموخت و حدیث گفت و حدود ۴۰ سال در آن شهر زیست.[۳] گفته شده كه وی در حجاز نیز حدیث آموخته است (ذهبی، همانجا).
استادان ابن ابی شیبه در حدیث عبارتند از: قاضی شریك بن عبدالله، علی بن مسهر، ابواسامه، سفیان عیینه، جعفر بن عون، ابوالاحوص سلام بن سلیم، عمرو بن عبید، عبدالله بن مبارك، حفص بن غیاث، عباد بن عوام، عبدالله بن ادریس، عبدالله بن نمیر، ابوخالد احمر، حسین بن علی جعفی، محمد بن بشر عبدی، عبدالرّحمن محاربی، محمد بن فضیل، ابونعیم، یحیی بن سعید قطان، عبدالرحمن بن مهدی، جریر بن عبدالحمید، ابوبكر بن عیاش، ابن ابی زائده، عبدالاعلی بن عبدالاعلی، مروان بن معاویه، معتمر ابن سلیمان، یزید بن مقدام بن شریح، یزید بن هارون، عبدالسلام بن حرب، عبدالعزیز بن عبدالصمد عمی، علی بن هاشم برید، عمر بن عبید طنافسی، هشیم بن بشیر، وكیع بن جراح، عبدالرّحیم بن سلیمان و اسماعیل بن علیه.[۴]
ابن‌ابی شیبه از فقیهان و محدّثان بنامی است كه رجال‌شناسان برای او در دانش حدیث و پرورش محدّثان نقش عمده‌ای قائلند، خطیب بغدادی (م ۴۶۳ق) كه به روزگار او نزدیك است، آورده است كه حدیث به ۴ تن پایان یافته است: احمد بن حنبل، یحیی بن معین، علی مدینی و ابوبكر ابی شیبه (۱۰ / ۶۹). ابوزرعه شاگرد او، ادعا كرده است كه در حفظ حدیث از ابن ابی شیبه فرادست‌تر ندیده است. آورده‌اند كه وی در مسجد «رصافه» می‌نشست و حدیث می‌گفت و ۰۰۰‘۳۰ نفر به سخن او گوش می‌دادند (همو، ۶۷). ذهبی (م ۷۴۵ق) او را دانشمندی بی‌نظیر و ثقه و نحریر دانسته است (تذكرة، ۲ / ۴۳۲).
بسیاری از محدّثان و فقیهان بنام سدۀ ۳ قمری از ابن‌ابی‌شیبه حدیث نقل كرده‌اند. از آن جمله محمد بن اسماعیل بخاری، مسلم بن حجاج نیشابوری، احمد بن حنبل و فرزند او عبدالله، عباس بن محمد دوری، یعقوب بن شیبه، محمد بن عبدالله منادی، محمد بن ابراهیم مربّع، ابراهیم حربی، محمد بن اسحاق صاغاتی، حسن بن علی معمری، محمد بن كامل، موسی بن اسحاق انصاری، محمد بن محمد باغندی، ابو زرعه، ابو داوود سجستانی، ابن ماجه، ابوبكر بن ابی‌عاصم، بقی بن مخلد، جعفر فریابی، زكریا ساجی، عثمان بن فرزاد، ابوحاتم محمد بن عثمان بن ابی شیبه، هیثم بن خلف دوری، عبدان اهوازی، ابوالقاسم عبدالله محمد بغوی، یوسف بن یعقوب نیشابوری، محمد بن سعد كاتب، محمد بن یحیی، محمد بن وضاح، حسن بن سفیان، ابویعلی موصلی، احمد بن حسن صوفی، حامد بن شعیب، صالح بن محمد جزره و عبید بن غنام.[۵]
ابن‌ابی شیبه در كلام نیز دستی داشت و به دستور متوكل با بینش اهل حدیث با نحله های فكری دیگر مانند معتزلیان و جهمیان ستیزه می‌كرد.[۶]
تقریباً تمام رجال‌شناسان اهل سنّت ابن ابی شیبه را «موثق» دانسته‌اند. ذهبی، افزون بر توثیق او، وی را راست گفتار نیز دانسته (تذكرة، ۲ / ۴۳۳)، و شاگردش ابن حنبل او را «كثیر الخطا» خوانده است (خطیب بغدادی، ۱۰ / ۶۸).
ابن ابی شیبه از پژوهندگان و نویسندگان بنام روزگار خود نیز هست. آثار متعدّدی در حدیث، فقه، كلام، تاریخ و تفسیر به ابن شیبه نسبت داده شده است. بعضی از این آثار در دست است. كتاب المصّنف از آثار مشهور اوست. در این كتاب برخی از احادیث نبوی و نیز فتاوای تابعان به ترتیب ابواب فقهی گرد آمده است (حاجی خلیفه، ۲ / ۱۷۱۲. در گذشته نیز برخی احتمال داده‌اند كه این كتاب همان است كه به «المسند» نیز معروف شده است (حاجی خلیفه، ۲ / ۱۷۱۱).
كتاب دیگر او الایمان است كه در ۱۳۸۵ق. در دمشق چاپ شده است.
آثار دیگر او عبارتند از: السنن در فقه؛ التفسیر؛ التاریخ كه به گفتۀ سزگین نسخۀ خطی آن در كتابخانۀ برلین موجود است؛ الفتن؛ الصفین؛ الجمل؛ الفتوح؛ المسند در حدیث؛ الاحكام؛ ثواب القرآن؛ الرد علی من رد علی ابی حنیفه.[۷]
منابع
- "ابن ابی شیبه"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- فرهنگ معارف و معاریف، سيد مصطفى حسينى دشتى.
