آیه 98 سوره اعراف: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز (ویرایش مهدی موسوی (بحث) به آخرین تغییری که Quran انجام داده بود واگردانده شد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۵۰: | سطر ۵۰: | ||
{{ نمایش فشرده تفسیر| | {{ نمایش فشرده تفسیر| | ||
| + | أَ فَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرى أَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنا بَياتاً وَ هُمْ نائِمُونَ «97» | ||
| + | |||
| + | آيا اهل آبادى‌ها (خود را در امان مى‌بينند و) ايمن هستند از اينكه قهر و عذاب ما شامگاهان در حالى كه خفته‌اند به آنان برسد؟ | ||
| + | |||
أَ وَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُرى أَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنا ضُحًى وَ هُمْ يَلْعَبُونَ «98» | أَ وَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُرى أَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنا ضُحًى وَ هُمْ يَلْعَبُونَ «98» | ||
| سطر ۵۵: | سطر ۵۹: | ||
تفسير نور(10جلدى)، ج3، ص: 125 | تفسير نور(10جلدى)، ج3، ص: 125 | ||
| + | |||
| + | أَ فَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّهِ فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ «99» | ||
| + | |||
| + | پس آيا از مكر خدا (و عذاب ناگهانى او) ايمن شدند؟ با آنكه جز افراد زيانكار، كسى احساس ايمنى از مكر خدا نمى‌كند. | ||
| + | |||
| + | ===نکته ها=== | ||
| + | |||
| + | «مكر»، گرچه در فارسى به معناى نيرنگ و حيله است، امّا در لغت عرب، به معناى تدبير و چاره‌انديشى براى بازگرداندن از هدف است، چه حقّ باشد چه باطل. مكر خدا، تدبير الهى است كه نقشه‌ى كفّار را بر هم مى‌زند. | ||
| + | |||
| + | پيامبر و امامان معصوم عليهم السلام نيز خود را در امان نمى‌دانستند و همواره مراقب اعمال خود بوده‌اند تا مبادا از آنان لغزشى سربزند، لذا پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ» «1» | ||
| + | |||
| + | راوى مى‌گويد پشت سر امام صادق عليه السلام نماز مى‌خواندم كه حضرت در نماز فرمود: «الّلهم لا تؤمنّى مَكرك»، خداوندا! مرا از مكر خودت غافل و ايمن نگردان. آنگاه حضرت فرمود: | ||
| + | |||
| + | «فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ» «2» | ||
| + | |||
| + | حضرت على عليه السلام مى‌فرمايد: حتّى بر نيكوكاران اين امّت از كيفر الهى ايمن مباش، زيرا خداوند مى‌فرمايد: «فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ». «3» | ||
| + | |||
| + | در حقيقت ايمن نبودن از مكر الهى، به معنى توجّه مسئوليّت‌ها و تكاليف و ترس از كوتاهى در انجام وظايف است. | ||
| + | |||
| + | ===پیام ها=== | ||
| + | |||
| + | 1- براى احساس مسئوليّت، احتمال خطر كافى است. أَ فَأَمِنَ ... | ||
| + | |||
| + | 2- به نظام آرام موجود مغرور نشويم و هرگز خود را مصون ندانيم. أَ فَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرى ... آرى، عذاب‌ها مخصوص اقوام پيشين نيست، قانون الهى شامل | ||
| + | |||
| + | «1». انعام، 15. | ||
| + | |||
| + | «2». تفسير نمونه. | ||
| + | |||
| + | «3». نهج‌البلاغه، حكمت 377. | ||
| + | |||
| + | جلد 3 - صفحه 126 | ||
| + | |||
| + | همه‌ى اقوام در هر زمانى مى‌شود. | ||
| + | |||
| + | 3- اگر خداوند اراده كند، مى‌تواند قهر خويش را در زمانى نازل كند كه هيچ راه چاره‌اى نباشد و شبانه همه را نابود كند. «بَياتاً وَ هُمْ نائِمُونَ» | ||
| + | |||
| + | 4- هدف از اسباب توجّه و غفلت‌زدايى، بيان احتمال خطراست. «أَ فَأَمِنَ، أَ وَ أَمِنَ» | ||
| + | |||
| + | 5- سرگرمى‌هاى نابجا، زمينه‌ى قهر الهى است. «يَلْعَبُونَ» | ||
| + | |||
| + | 6- زندگى بدون ايمان و تقوا، بازيچه‌اى بيش نيست. «وَ هُمْ يَلْعَبُونَ» | ||
| + | |||
| + | 7- هرگز از قهر الهى احساس ايمنى نكنيم. أَ فَأَمِنَ ... أَ وَ أَمِنَ ... أَ فَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّهِ آرى، زيستن همراه با بيم و اميد مطلوب است. | ||
| + | |||
| + | 8- كسانى كه نسبت به مكر و قهر خدا بى‌خيالند، زيان‌كارند. «فَلا يَأْمَنُ ... الْخاسِرُونَ» | ||
}} | }} | ||
نسخهٔ ۱۳ مهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۰۴:۵۷
| <<97 | آیه 98 سوره اعراف | 99>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
آیا اهل شهر و دیارها (که از یاد خدا و طاعت او غافلند) از آن ایمنند که به روز که سرگرم بازیچه دنیا هستند عذاب ما آنان را فرا رسد؟
آیا اهل شهرها ایمنند از اینکه هنگام روز، عذاب ما در حالی که سرگرم [امور دنیایی] اند بر آنان در آید؟!
و آيا ساكنان شهرها ايمن شده‌اند از اينكه عذاب ما نيمروز -در حالى كه به بازى سرگرمند- به ايشان دررسد؟
و آيا مردم قريه‌ها پنداشتند از اينكه عذاب ما به هنگام چاشت كه به بازيچه مشغولند بر سر آنها بيايد، در امانند؟
آیا اهل این آبادیها، از این ایمنند که عذاب ما هنگام روز به سراغشان بیاید در حالی که سرگرم بازی هستند؟!
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
«ضُحیً»: وقت چاشتگاه. می‌شود مراد تمام روز هم باشد.
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
أَ فَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرى أَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنا بَياتاً وَ هُمْ نائِمُونَ «97»
آيا اهل آبادى‌ها (خود را در امان مى‌بينند و) ايمن هستند از اينكه قهر و عذاب ما شامگاهان در حالى كه خفته‌اند به آنان برسد؟
أَ وَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُرى أَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنا ضُحًى وَ هُمْ يَلْعَبُونَ «98»
يا آنكه اهل آبادى‌ها در امان هستند از اينكه قهر و عذاب ما در روز، در حالى كه سرگرم بازى‌اند به آنان وارد شود؟
تفسير نور(10جلدى)، ج3، ص: 125
أَ فَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّهِ فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ «99»
پس آيا از مكر خدا (و عذاب ناگهانى او) ايمن شدند؟ با آنكه جز افراد زيانكار، كسى احساس ايمنى از مكر خدا نمى‌كند.
نکته ها
«مكر»، گرچه در فارسى به معناى نيرنگ و حيله است، امّا در لغت عرب، به معناى تدبير و چاره‌انديشى براى بازگرداندن از هدف است، چه حقّ باشد چه باطل. مكر خدا، تدبير الهى است كه نقشه‌ى كفّار را بر هم مى‌زند.
پيامبر و امامان معصوم عليهم السلام نيز خود را در امان نمى‌دانستند و همواره مراقب اعمال خود بوده‌اند تا مبادا از آنان لغزشى سربزند، لذا پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ» «1»
راوى مى‌گويد پشت سر امام صادق عليه السلام نماز مى‌خواندم كه حضرت در نماز فرمود: «الّلهم لا تؤمنّى مَكرك»، خداوندا! مرا از مكر خودت غافل و ايمن نگردان. آنگاه حضرت فرمود:
«فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ» «2»
حضرت على عليه السلام مى‌فرمايد: حتّى بر نيكوكاران اين امّت از كيفر الهى ايمن مباش، زيرا خداوند مى‌فرمايد: «فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ». «3»
در حقيقت ايمن نبودن از مكر الهى، به معنى توجّه مسئوليّت‌ها و تكاليف و ترس از كوتاهى در انجام وظايف است.
پیام ها
1- براى احساس مسئوليّت، احتمال خطر كافى است. أَ فَأَمِنَ ...
2- به نظام آرام موجود مغرور نشويم و هرگز خود را مصون ندانيم. أَ فَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرى ... آرى، عذاب‌ها مخصوص اقوام پيشين نيست، قانون الهى شامل
«1». انعام، 15.
«2». تفسير نمونه.
«3». نهج‌البلاغه، حكمت 377.
جلد 3 - صفحه 126
همه‌ى اقوام در هر زمانى مى‌شود.
3- اگر خداوند اراده كند، مى‌تواند قهر خويش را در زمانى نازل كند كه هيچ راه چاره‌اى نباشد و شبانه همه را نابود كند. «بَياتاً وَ هُمْ نائِمُونَ»
4- هدف از اسباب توجّه و غفلت‌زدايى، بيان احتمال خطراست. «أَ فَأَمِنَ، أَ وَ أَمِنَ»
5- سرگرمى‌هاى نابجا، زمينه‌ى قهر الهى است. «يَلْعَبُونَ»
6- زندگى بدون ايمان و تقوا، بازيچه‌اى بيش نيست. «وَ هُمْ يَلْعَبُونَ»
7- هرگز از قهر الهى احساس ايمنى نكنيم. أَ فَأَمِنَ ... أَ وَ أَمِنَ ... أَ فَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّهِ آرى، زيستن همراه با بيم و اميد مطلوب است.
8- كسانى كه نسبت به مكر و قهر خدا بى‌خيالند، زيان‌كارند. «فَلا يَأْمَنُ ... الْخاسِرُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَ وَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُرى أَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنا ضُحًى وَ هُمْ يَلْعَبُونَ (98)
أَ وَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُرى: آيا ايمن شدند مخالفين و كافرين هر شهرى، أَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنا ضُحًى: اينكه بيايد ايشان را عذاب ما در وقت چاشت كه هنگام ارتفاع شمس است، وَ هُمْ يَلْعَبُونَ: و حال آنكه ايشان مشغول باشند به امور دنيويه كه بازيچه گاه غافلان است. يا مشتغل هستند به امورى كه نفعى به آنها نرساند. حاصل آيه كريمه تخويف است به نزول عذاب به مخالفين و عاصين، در وقتى كه در غايت غفلت باشند، و آن حال نوم در شب و حال چاشت در روز، چه در اين دو وقت غالب است بر مردم تشاغل، و عدم توجه و التفات به خالق.
تبصره: شيخ أبو الفتوح رازى رحمه الله فرمايد: مراد به قرا، اهل شهرهائى است كه مصر باشند در كفر و معصيت، و مورد آيه شريفه مورد امر است به آگاهى و دور انديشى و ترك غفلت، و آنكه ايمن نباشند از عذاب نه به شب و نه به روز.
علامه مجلسى رحمه الله در جلد 17 بحار از سيد بن طاوس رحمه الله كه در كتاب سعد السعود فرمايد: ديدم در زبور سوره 68 خداوند متعال فرمايد: «ابن آدم لمّا رزقتكم اللّسان و اطلقت لكم الاوصال و رزقتكم الاموال، جعلتم الاوصال كلّها عونا على المعاصى كانّكم بى تغترّون و بعقوبتى تتلاعبون، و من اجرم الذّنوب و اعجبه حسنه فلينظر الارض كيف لعبت بالوجوه فى القبور و تجعلها رميما!» «1» پسر آدم، چون روزى فرمودم شما را لسان، و رها ساختم براى
«1» بحار الانوار، جلد 77 (كتاب المواعظ) صفحه 40.
جلد 4 صفحه 148
شما عطاها را، و روزى گردانيدم شما را اموال؛ قرار داديد عطاها و جوائز را تماما مساعد و كمك بر معاصى، آيا شما به من جرئت كرديد و به عقوبت من بازى مى‌كنيد! هر كه گناه نمايد و معجب شود به حسن خود، پس هر آينه نظر كند زمين را، چگونه بازى مى‌كند با وجوه در قبور، و گردانيده است آن صورتها را پوسيده.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
سوره الأعراف «7»: آيات 97 تا 99
أَ فَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرى أَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنا بَياتاً وَ هُمْ نائِمُونَ (97) أَ وَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُرى أَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنا ضُحًى وَ هُمْ يَلْعَبُونَ (98) أَ فَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّهِ فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ (99)
ترجمه
آيا پس ايمن شدند اهل بلاد كه بيايد آنها را عذاب ما هنگام شب و آنها باشند خفتگان
آيا و ايمن شدند اهل بلاد كه بيايد آنها را عذاب ما چاشتگاه در حاليكه آنها بازى ميكنند
آيا پس ايمن شدند از مكر خدا پس ايمن نمى‌شوند از مكر خدا مگر گروه زيانكاران
تفسير
پس از آنكه از آيات سابقه معلوم شد كه عذاب الهى در صورت تكذيب انبيا و مخالفت با ايشان مترقّب است و وقت معيّنى ندارد بلكه ممكن است ناگهانى وارد شود نبايد مردم معصيت كار ايمن از عذاب خدا باشند پس استفهام براى انكار و ملامت بر ايمنى است و بيات شب را بروز آوردن است بمعنى بيتوته و اينجا مراد وقت اين كار است كه شب باشد و جمله و هم نائمون حال است از اهل بلاد و ضحى وقت بلند شدن آفتاب است و مراد از لعب كارهاى بى‌فائده است و مراد از مكر خدا معامله او است با بندگان بر خلاف انتظار آنها مانند آنكه بآنها نعمت و صحت و فراغت كرامت فرمايد تا مست و مغرور
جلد 2 صفحه 455
شوند و آنچه از خبث طينت دارند بارز شود ناگهان آنها را مستأصل و مقهور و نيست و نابود فرمايد و معلوم است كه اين قبيل اشخاص زيان‌كارند كه نظر در ادلّه و تواريخ ننمودند تا از حال پيشينيان خود عبرت گيرند و بدانند كه بنده بايد هميشه و در هر حال از خداى خود خائف باشد و باو اميدوار تا پيرامون معصيت نگردد و در عبادت كوتاهى ننمايد و قمى ره فرموده مكر از خداوند عذاب است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَ فَأَمِنَ أَهل‌ُ القُري أَن يَأتِيَهُم بَأسُنا بَياتاً وَ هُم نائِمُونَ (97) أَ وَ أَمِنَ أَهل‌ُ القُري أَن يَأتِيَهُم بَأسُنا ضُحًي وَ هُم يَلعَبُون‌َ (98) أَ فَأَمِنُوا مَكرَ اللّه‌ِ فَلا يَأمَن‌ُ مَكرَ اللّه‌ِ إِلاَّ القَوم‌ُ الخاسِرُون‌َ (99)
آيا پس از اينکه قضايا و بليات و عذابهايي که بر مشركين و عصات امم سابقه وارد شد ايمن هستند كفار و مشركين و عصات شهرستانها و آباديها عذاب الهي را که شبانه در بسترهاي خواب افتاده‌اند بگيرد آنها را در حالي که در خواب باشند، و آيا ايمن هستند که بيايد آنها را در روز در حالي که مشغول بلعب و زخارف دنيا باشند، آيا پس از اينکه ايمن هستند از مكر الهي پس ايمن نيستند از مكر خدا مگر قوم زيانكارها.
أَ فَأَمِنَ فاء تفريع است دلالت بر تأخير ميكند. اشاره بآيات سابقه راجعه بقوم نوح و عاد و ثمود و قوم لوط و قوم شعيب که هر كدام بعذابهاي مختلف هلاك شدند آيا با اينکه كيفيت باز ايمن هستند اينکه مشركين و كفار و فساق امت پيغمبر اكرم صلّي اللّه عليه و آله و سلّم که مراد از اهل القري تا دامنه قيامت است زيرا سنة الهي تغيير پذير نيست وَ لَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللّه‌ِ تَبدِيلًا احزاب آيه 62، بخصوص بتعبير لن که براي نفي تأبيد است چگونه ميتوان ايمن شد أَن يَأتِيَهُم بَأسُنا بأس عذاب است که عبارت از نزول بلاء است مثل غرق، زلزله، صيحه، صاعقه، خسف و امثال اينها
جلد 7 - صفحه 400
بياتا عبارت از بيتوته در شب است جايي که شب در آنجا بمانند وَ هُم نائِمُونَ در حال خواب چنانچه در بسياري از امم سابقه عذاب شب نازل شد مثل قوم لوط و شعيب و غيرهما.
أَ وَ أَمِنَ عطف با فامن است لذا بواو عطف داده که ترتيب در او ملاحظه نشده و تقديم و تأخير ندارد اهل القري تكرار اينکه كلمه براي تسجيل و تثبيت و تأكيد است و الّا ميتوان گفت ا و امنوا أَن يَأتِيَهُم بَأسُنا ضُحًي مثل غرق قوم نوح و فرعونيان و صيحه و صاعقه و غير اينها بر امم سابقه وَ هُم يَلعَبُون‌َ لعب بازي گريست و مراد اشتغال بدنيا است و تحصيل متاع چنانچه در جاي ديگر ميفرمايد وَ مَا الحَياةُ الدُّنيا إِلّا لَعِب‌ٌ وَ لَهوٌ انعام آيه 32 إِنَّمَا الحَياةُ الدُّنيا لَعِب‌ٌ وَ لَهوٌ محمّد صلّي اللّه عليه و آله و سلّم آيه 38 اعلَمُوا أَنَّمَا الحَياةُ الدُّنيا لَعِب‌ٌ وَ لَهوٌ وَ زِينَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَينَكُم وَ تَكاثُرٌ فِي الأَموال‌ِ وَ الأَولادِ حديد آيه 19، بالاخره دنيا يك خوابي بيش نيست چنانچه گذشت که حضرت نوح بملك الموت فرمود با اينكه دو هزار و پانصد سال عمر كرد مثل اينست که انسان از آفتاب بسايه رود.
أَ فَأَمِنُوا مَكرَ اللّه‌ِ فاء تفريع پس از اينکه نوع پيش‌آمدها که انسان در معرض اينکه بلاها هست چگونه ايمن ميشود از مكر الهي و مراد از مكر خدا عقوبت و عذاب است در حال غفلت و اشتغال بدنيا که اصلا در فكر مرگ و اينکه نوع پيش‌آمدها نيستند با اينكه تمام آني الحصول است دقيقه‌اي تأخير و تقديم ندارد که مفاد فَأَخَذناهُم بَغتَةً وَ هُم لا يَشعُرُون‌َ گذشت در آيات قبل.
فَلا يَأمَن‌ُ مَكرَ اللّه‌ِ إِلَّا القَوم‌ُ الخاسِرُون‌َ زيرا اگر كسي ايمن نباشد درصدد علاج برميآيد بايمان و توبه و ترك معاصي و توجه بحق و انابه و دعا و امثال اينها پس كساني که ايمن هستند خسران دنيا و آخرت نصيب آنها است.
اشكال- مسلما انبياء و اولياء و صلحاء و اتقياء از مكر الهي ايمن هستند
جلد 7 - صفحه 401
و هيچگونه عذاب دنيوي و اخروي بآنها متوجه نخواهد شد و آيه منحصر ميكند ايمني از مكر الهي را بقوم خاسرين.
جواب- ايمني از مكر الهي دو قسم است: يكي آنكه كاري نكرده که مستحق عذاب شود و از ترس خدا نزديك معصيت نميرود و بلسان عوام ميگويند ندزد و نترس، و ديگر هزار گونه معاصي و ظلم و كفر و شرك و طغيان و سركشي دارد اگر ايمن باشد از مكر الهي اينکه خود يكي از معاصي كبيره مثل يأس من روح اللّه است و اينکه در معرض هر گونه عذابي دنيوي و اخروي هست و مستحق عذاب و بلا هست اينکه نبايد ايمن باشد و اغلب اينها منكر معاد و عذاب بلكه منكر توحيد و نبوت و ساير عقائد هستند و چه خسرانيست بالاتر از اينکه.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 98)- «و یا این که مجازاتهای ما به هنگام روز در موقعی که غرق انواع بازیها و سرگرمیها هستند دامان اهل این آبادیها را بگیرد» (أَ وَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُری أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنا ضُحًی وَ هُمْ یَلْعَبُونَ).
یعنی، آنها در همه حال در روز و شب، در خواب و بیداری، در ساعات خوشی و ناخوشی همه در دست قدرت خدا قرار دارند، و با یک فرمان می‌تواند همه زندگی آنها را در هم بپیچد، آری تنها در یک لحظه و بدون هیچ مقدمه ممکن است انواع بلاها بر سر این انسان بی‌خبر فرود آید.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
