علی آل اسحاق

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

دانشور دلسوز

طلوع

وى در 25 تير سال 1318 ش. در خوئين، از توابع زنجان، خانواده مذهبى اش را با ميلاد خود پر از شور و شادى كرد. پدرش نام على را براى وى برگزيد.

پدر و مادر

پدر وى حاج شيخ عبدالكريم خوئينى، از عالمان بزرگ عصر خود بشمار مى رود. وى از شاگردان مرحوم آخوند خراسانى بود. روحيه مبارزاتى شديدى داشت و با عمال و وابستگان حكومت طاغوتى رضاخان، كه با منافع مردم در تضاد بود، به شدت مقابله مى كرد؛ به عنوان نمونه در مقابل دو خان، كه مى خواستند زمين هاى كشاورزى مردم را به تصرف خود درآورند، ايستادگى كرد و توانست آنان را از تصرف در اموال مردم بازدارد.

وى در سال 1326 ش. از زنجان به قم مهاجرت كرد تا در آن شهر به تدريس علوم اسلامى و ساير فعاليت ها بپردازد؛ وى در آن سال، هشت بهار از عمرش گذشته بود. مادر على كه از سلاله پاك پيامبر بود، زنى صبور در مقابل مشكلات و دوستدار علم و فضيلت بود.

دوران كودكى

برادر وى مى گويد: در نزديكى هاى خانه ما تعدادى بوقلمون آورده بودند. من و بچه هاى ديگر، از جمله على، به تماشاى آن ها رفتيم و نزديك غروب براى انجام فريضه مغرب به خانه برگشتيم. رسم خانه ما اين بود كه نمازها را در خانه به جماعت و با امامت پدر برگزار مى كرديم و تمامى افراد خانواده، چه مردان و چه زنان، در نماز جماعت شركت مى كردند.

هنگامى كه پدر مى خواست اقامه نماز كند، على شروع به گريه كرد. وقتى پدر علت گريه اش را پرسيد، گفت: «من هم بوقلمون مى خواهم.» و به گريه خود ادامه مى دهد. پدر بدون عصبانيت و با آرامش كامل رو به فرزند مى كند و مى گويد: نماز مغرب را با خلوص نيت بخوان و هر حاجتى كه دارى از خدا بخواه؛ خداوند است كه حاجات را برآورده مى كند. على همين كار را انجام مى دهد. پس از تمام شدن نماز، در خانه به صدا درمى آيد. هنگامى كه من در را باز كردم، يكى از همشهريان را كه يك بوقلمون در دست داشت، ديدم. او به خانه وارد شد و على به خواسته خود رسيد.

از اين خاطره به خوبى مى توان فهميد كه محيط رشد على چگونه بوده است؛ او در خانواده اى پرورش مى يابد كه اهل خانه مقيد به نماز اول وقت بودند و تحت تربيت پدرى بودند كه نام و ياد خدا را گره گشاى مشكلات و برآوردن حاجات مى دانست و روشن است كه تنها از چنين خانواده هايى، مردانى شايسته و الگو چون آقا شيخ على آل اسحاق، برخواهند خاست.

تحصيل

على از همان هشت سالگى كه با پدر به قم آمد، شروع به تحصيل نمود و مقدمات را در محضر آيت الله سيد حسين بُدَلّا(رئيس ائمه جماعات) و استادان ديگر به پايان برد. وى در شانزده سالگى در سال 1334 ش. در حالى كه دو سال از فوت پدر مهربانش مى گذشت، تصميم گرفت به عراق برود و در آن جا به تحصيل ادامه دهد؛ اما تيرگى روابط دو كشور ايران و عراق، باعث شد كه اين سفر انجام نشود. به همين سبب به حضرت معصومه سلام الله علیها پناه برد و با توسل به آن حضرت، توانست مجوز اقامت در عراق را دريافت كند و به عتبات عاليات سفر نمايد. او به نجف اشرف مى رود و در مدرسه آيت الله بروجردى اقامت مى گزيند.

استادان

آقا شيخ على آل اسحاق در نجف اشرف در محضر شيخ صدراى بادكوبه اى «مكاسب» را فراگرفت و كتاب «رسائل» را، به همراه 3 نفر ديگر به طور خصوصى در محضر آيت الله آقا جواد تبريزى، آموخت. وى جلد اول «كفايه» را نزد آيت الله حسين راستى كاشانى، آيت الله حسين وحيد خراسانى، آيت الله حاج شيخ على فلسفى (كه اكنون در مشهد ساكن است) و جلد دوم آن را با پيشنهاد آيت الله محمدباقر حكيم نزد آيت الله شهيد محمدباقر صدر به اتمام رساند.

وى كه به مقام علمى شهيد صدر پى برده بود، در جلسات درس ديگر او، كه كتاب هاى «فلسفتنا»، «اقتصادنا» و برخى مباحث ديگر را تعليم مى داد، شركت مى كند و همان دروس را در مسجد هندىِ نجف براى عموم محصلين تدريس مى نمايد. شيخ على، «شرح تجريد» رادر محضر آيت الله شهيد سيد اسدالله مدنى و «فلسفه» را در محضر آيت الله شيخ عباس قوچانى و همچنين علم طب را از مرحوم سيدحسين حكيم فراگرفت. به علاوه، دو سال در درس خارج فقه آيت الله سيد ابوالقاسم خوئى و سيد محمود شاهرودى شركت جست و سپس به مدت 12 سال، دو دوره درس خارج فقه آيت الله ميرزا محمدباقر زنجانى را گذراند.

پس از تشريف فرمايى امام خمينى به نجف، در درس خارج فقه ايشان و نيز در درس «ولايت فقيه» امام شركت كرد و تا سال 1353 ش. كه حكومت بعث عراق امام را دستگير كرد، در محضر ايشان بود. ايشان در محضر استادان به سه تن از آنان علاقه بيشترى داشت كه اين علاقه و ارادت يك طرفه نبود و از جانب اساتيد نيز علاقه خاصى به او ابراز مى شد. اين سه عبارتند از:

• 1. شهيد آيت الله سيد اسدالله مدنى؛ شيخ على هنوز جوان كاملى نشده بود كه از محضر اين عالم بزرگ استفاده مى كرد. آيت الله مدنى نيز كه آمادگى شيخ على را حس كرده بود، به راهنمايى او پرداخت و روابط بسيار نزديكى بين آنان پديد آمد.

• 2. ميرزا محمدباقر زنجانى؛ علاقه شيخ على و استادش به حدى بود كه دخترش را به عقد شيخ على درآورد و اين ازدواج ميمون و مبارك باعث گسترش روابط علمى و عاطفى آن دو شد. شيخ على معتقد بود كه درس ايشان عميق و پرمحتوا بود و شاگردان نيز فرصت اشكال و بررسى مطالب را داشتند.

• 3. امام خمينى، به محض آن كه شيخ على چهره مبارك امام را ديد و به اهداف آن مرد بزرگ پى برد، سعى كرد هميشه در كنار ايشان باشد و در شكل گيرى نهضت عظيم او نقشى را ايفا كند. به گفته برادر شيخ على، وى از طرف امام به دريافت اجازه امور حسبيه مفتخر گرديد.

اجازه اجتهاد

وى دروس حوزه را تا رسيدن به مرحله اجتهاد ادامه داد و به گفته خانواده ايشان، از دو عالم بزرگ: آيت الله سيد محسن حكيم و آقا بزرگ تهرانى، اجازه اجتهاد گرفت.

مرورى گذرا به زندگى دو استاد

در اين جا مناسب است، جهت آشنايى بيشتر، به اختصار به زندگى دو استاد وى اشاره كنيم:

1. ميرزا محمدباقر زنجانى؛ وى در سال 1312 ق. در 22 ماه مبارك رمضان در زنجان متولد شد. وى در خانواده اى باتقوا و فضيلت رشد نمود و پس از خواندن مقدمات و سطوح حوزوى، در محضر مرحوم آقا شيخ زين العابدين و آيت الله حاج شيخ عبدالكريم خوئينى (آل اسحاق)، كه از مدرسين زنجان بود، به ادامه تحصيل پرداخت. در سال 1338 ق. به نجف مهاجرت كرد و از درس حاج ميرزا حسين نايينى و اساتيد ديگر بهره برد و خودش نيز كلاس درس باشكوهى ترتيب داد و بيش از 40 سال در حوزه نجف تدريس نمود و صدها مجتهد و فاضل و نويسنده را تربيت كرد. وى در سال 1394 ق. در سن 82 سالگى، در نجف اشرف به رحمت ايزدى پيوست.

بعضى از آثار قلمى وى به شرح ذيل است:

• 1. تقريرات مرحوم نايينى در اصول فقه؛

• 2. تنقيح القواعد، درباره علم اصول؛

• 3. حاشيه بر مكاسب؛

• 4. حاشيه بر رسائل؛

• 5. رساله اى در حج و... وى از خود 6 فرزند (سه دختر و سه پسر) به جاى گذاشت.(1)

2. آقا شيخ عباس قوچانى؛ وى از دانشمندان خراسان و قوچان بود. در قوچان متولد شد. مقدمات و مقدارى از سطح حوزه را در قوچان و مشهد خواند. آن گاه به نجف اشرف مهاجرت كرد و از محضر عالمان بزرگ همچون: مرحوم آيت الله سيد محمود شاهرودى، ميرزا عبدالهادى شيرازى و آيت الله سيد ابوالقاسم خويى بهره برد. وى درس اخلاق و عرفان را از محضر جمال السالكين، عالم عارف، حاج ميرزا على آقاى قاضى، فراگرفت و به مراحل بالاى عرفان رسيد.(2)

يار امام

وى در زمان مرجعيت آيت الله حكيم، نماينده ايشان در استان موصل عراق در شهرهاى سنجار و طلع‌فر بود و به مدت 11 سال در فصل تابستان، دهه محرم، دهه صفر و ماه رمضان به آن جا مى رفت. از آن جا كه مردم آن مناطق كرد بودند، او قبل از اعزام در طى سه ماه زبان كردى را فرامى گيرد. شيخ على، در ايام تبليغ، در جلسات مناظره و مباحثه با اهل سنت آن ناحيه شركت مى جست. اين تلاش ها، باعث گرايش و جذب عده زيادى به مذهب تشيع گرديد؛ به طورى كه توانست مسجد و مدرسه علميه بسازد.

پس از رحلت آيت الله حكيم وى نمايندگى امام راحل در همان منطقه را بر عهده گرفت. او در بخشى از خاطراتش ارتباط نزديك با امام را اين چنين بيان مى دارد: «آن روزها در حوزه علميه نجف اشرف من موقعيت خوبى داشتم؛ داماد مرحوم آيت الله العظمى آقا ميرزا باقر زنجانى بودم و نمايندگى از طرف مرحوم آيت الله العظمى حكيم در شهر سنجار استان موصل عراق را داشتم.

و امام راحل با مرحوم پدرم حضرت آيت الله آقاى شيخ عبدالكريم خويينى آشنايى كامل و علاقه داشتند و آن روز دل و جرأت مى خواست كه كسى به امام اظهار محبت كرده، در كنارش قرار گيرد. من با تمام ناملايماتى كه برايم فراهم شده بود، شب و روز در كنار آن رادمرد الهى قرار گرفته، با تمام نيرو آنچه در توان داشتم، در خدمت ايشان بودم. در تمام جلسات عمومى و از اولين روز شروع درس فقه و نماز جماعت ها و گاه در جلسات خصوصى شركت مى كردم.

مدتى مسئوليت پرداخت شهريه را بر عهده گرفته و مدتى در جلسه استفتائات به دستور ايشان شركت مى كردم و شبانه روز حداقل پنج بار به خدمتشان مى رسيدم. خلاصه اخبار راديوهاى عربى و خارجى را در مسير راه بيان مى كردم. لذت بخش ترين خاطره يك شب زمستانى بود كه امام مرا جهت تجديد كتابت صورت نمايندگى نمايندگان خود در سطح جهان خواسته بودند. آن شب تا اذان صبح مشغول نوشتن شده و از اين كه امام چنين اعتمادى را به من نموده و از ميان دوستان مرا انتخاب فرموده، بيش از حد خوشحال و خرسند بودم».

وى درباره حساسيت امام به بيت المال چنين مى گويد: «در نجف، روزى به منزل امام رفتم. برخلاف هميشه درب خانه امام بسته بود و صداى فرياد امام به گوش مى رسيد. درب خانه را زدم، خادم درب را باز كرد و گفت: امام بسيار ناراحتند. وقتى وارد شدم، فهميدم ناراحتى امام به خاطر آن است كه آقا سيد مصطفى 250 درهم (يك چهارم دينار) به گوجه فرنگى نوبر داده است و امام مى فرمود: چرا هنوز كه گوجه ارزان نشده، آن مقدار پول را از سهم امام به گوجه داده است؟ سپس به او فرمود: همين الآن برو گوجه ها را پس بده».

فعاليت هاى فرهنگى و مبارزاتى

آقا شيخ على آل اسحاق نيز مانند بسيارى از روحانيون ديگر كه مردم را به انقلاب فرامى خواندند، هميشه در سفرهاى تبليغى خود، ضمن تبيين اهداف نظام اسلامى، مردم را با انقلاب و امام آشنا مى كرد. در همين راستا وقتى در شهر خرم آباد در مسجد علوى سخنرانى نمود و مواضع انقلاب را بيان كرد، دستگير شد.(3)

در اوايل سال 1356 ش. به مدت 3 ماه در، يافت آباد تهران به تبليغ و فعاليت هاى فرهنگى و مذهبى پرداخت. همچنين، صندوق قرض الحسنه اى تأسيس كرد تا سهمى در رفع مشكلات مادى مردم آن جا داشته باشد.

همزمان با پيروزى انقلاب در شهر سنجان، واقع در استان مركزى مشغول تبليغ شد. پس از پيروزى انقلاب بر اساسِ احساسِ وظيفه و با تجربه اى كه در مناطق سنى نشين داشت، به استان سيستان و بلوچستان سفر كرد و با تشكيل بسيج مردمى و ايجاد وحدت ميان شيعه و سنى، توانست توطئه هاى ضدانقلاب را در آن سامان خنثى كند. نتيجه فعاليت هاى وى، تصرف صدا و سيماى آن ناحيه به دست نيروهاى انقلاب بود و از آن طريق خبر پيروزى انقلاب شكوهمند اسلامى با شور و شعف خاصى به گوش هموطنان رسيد. پس از آرام شدن اوضاع، به استان مركزى بازگشت و در سمت مسئول كميته انقلاب اسلامى همان منطقه به فعاليت خود ادامه داد.

آشوب هاى كردستان موجب شد كه شيخ على چندين بار براى ايجاد آرامش در آن منطقه، با نيروهاى تحت فرمان خود به آن جا برود. پس از آن به تهران دعوت شد و مسئوليت بخش فرهنگى كل كميته هاى انقلاب اسلامى را بر عهده گرفت. با پيروزى انقلاب اسلامى، عده زيادى به دنبال فرصت بودند تا اين انقلاب نوپا را تضعيف كنند و آن گونه كه مى خواهند، انقلاب را تغيير دهند. آنان براى رسيدن به همين هدف، جوانان پاكدل و ساده را فريفته، با شعارها و افكار انحرافى، آنان را گمراه مى ساختند.

شيخ على آل اسحاق كه اين خطر را به خوبى حس كرده بود، به مقابله با اين جريان برخاست و با پاسخ به شبهات و جذب جوانان نقشه هاى آنان را خنثى مى ساخت. وى بعدها نيز در ارگان هاى مختلف، از جمله: سپاه پاسداران، جهاد سازندگى، اداره بهدارى و بهزيستى در شهرهاى مختلف كلاس هايى را تشكيل داد. گذشته از اين ها، شيخ على دو سفر تبليغى نيز به خارج از كشور داشت؛ يك بار به آذربايجان سفر كرد و بار ديگر به لبنان رفت. همچنين مدت 10 تا 11 سال از طرف آيت الله گلپايگانى امام جماعت مسجد اباذر واقع در منطقه زاويه قم بود. او رابطه بسيار صميمى با جوانان مخصوصاً طلاب جوان داشت؛ به طورى كه حتى در اردوهاى زيارتى نيز همراه آنان بود.

دغدغه ها

از فعاليت هاى شيخ على آل اسحاق به خوبى آشكار است كه وى به امور فكرى، فرهنگى و دينى مردم بسيار حساس بوده است. در نامه زير كه وى خطاب به علما نوشته است، پى به دغدغه هاى ايشان مى بريم.

«بسم الله الرحمن الرحيم». الحمدلله رب العالمين و صلى الله على نبيه محمد و آله الطاهرين، با تقديم سلام به حضور اساتيد عظام حوزه علميه و يكايك طلاب محترم علوم دينى ايدهم الله تعالى. در آستانه حركت به جبهه حق عليه باطل، موضوعى را كه در نظرم از هر مسئله اى و از هر تكليفى واجب تر مى رسد، به عنوان توصيه يك فرد مسلمان عرضه مى دارم: علما و بزرگان! پس از پيروزى انقلاب اسلامى كه در اثر تلاش هاى پى گير پيامبر اسلام و ائمه هُدى و علماى مبارز دينى و شهادت سيدالشهداء علیه السلام و رهبرى پيامبرگونه امام امت نايب امام مهدی علیه السلام در ايران به ثمر رسيد، بينش و شناخت انسان ها پا به پاى ديگر پيشرفت ها اوج گرفته و تغيير كلى نموده است...

آنچه به ذهن حقير مى رسد و تنها غم حيات من به خاطر عقيم ماندن آن است، مسائل ذيل است:

1. طرح كلى در مورد تقسيم بندى معارف كل دين و كار دسته جمعى اساتيد روى اين مسأله، يعنى تنظيم محتواى مكتب وحى، همان مسئله اى كه شهيد مطهرى در كتاب آشنايى با علوم اسلامى (فقه) از آن تأسف خورده و به بزرگان فقها ايراد مى گيرد كه چرا با آن همه دقت كارى در لغت و غيره، به دسته بندى مسائل اسلامى نپرداخته اند.

به نظر قاصر حقير اگر روزى روى اين موضوع دقت شود، همه مسائل دينى جا به جا شده و خصوصيات مسائل اجتماعى، عبادى و سياسى روشن مى شود و يقين دارم اين همه سفارش به تفقّه در دين، كه از ائمه هدى شده، شامل اين مسئله نيز مى گردد؛ بلكه مهم ترين مسئله تفقّه در دين، شناخت اصول دين و ابعاد گسترده دين است.

2. پس از طرح كلى بايد به بررسى مسائل زيربنايى و اصول دين پرداخته و طرح نوينى را براى علم كلام ايجاد كرد؛ يعنى از علوم ضرورى دين كه كلام است. در بوته تجمد فكرى مانده، كوچك ترين پيشرفتى و تغيير اصلاحى در آن داده نشده است. همان مسائلى كه خود به خود به وجود آمده و اساس آن هم از غير اهل بيت است، به همان نحو تفكر هشتصد سال پيش باقى مانده است. تدريس كلام در ابتداى تحصيلات حوزه قرار گرفته؛ زمانى كه طلبه هنوز قدرت استنباط كافى ندارد و بعداً ديگر كسى در مورد آن ها فكر نمى كند و اظهارنظر نمى نمايد و محتواى آن ها نارسا و كمتر از نيازهاى فكرى جامعه اسلامى است.

3. علم اصول نيز احتياج به دسته بندى جديدى دارد و همه مسائل مورد نياز در آن مطرح نشده. لذا فقها و همچنين نمايندگان مجلس، در استنباط احكام اجتماعى به مشكل نداشتن مسائل زيربنايى برخورد مى كنند. به نظرم بهتر است علم اصول را در چند بخش قرار دهيم:

• 1) مباحث الفاظ؛

• 2) مباحث ادله فقاهتى؛

• 3) مباحث ادله اجتهادى يا اصول عمليه؛

• 4) مباحث قواعد كلى.

در بحث قواعد فقهى كه پراكنده است، مسائل اقتصادى و سياسى را بگنجانيم و زمينه را براى اجتهاد آيندگان فراهم سازيم.

4. فقه موجود ما تنها وظايف فرد را نسبت به خدا و ديگران، آن هم در رابطه بسيار كمى، مطرح ساخته است. ما نياز به دو نوع فقه داريم:

• الف) فقه فردى كه وظايف امت را در 3 بخش به دقت تنظيم نمايد (كه بخشى از آن در رساله ها منعكس است): وظايف فردى؛ وظايف الهى؛ وظايف اجتماعى.

• ب) فقه دولتى و مسائل مسؤولين در سه بخش: 1) در رابطه با پرسنل خود (اصلاح و تكامل آن)؛ 2) در رابطه با خدا (حفظ مصالح اسلام)؛ 3) در رابطه با ديگران (حفظ مصالح مسلمين).

5. تفسير از نو، خصوصاً آيات سياسى، اجتماعى و جهاد، تفسير درستى بشود.

6. فلسفه و عرفان، آن چه از فلسفه و عرفان با مكتب انبيا سازش دارد، جدا شده، در سطح معينى تدريس شده و امتيازات مكتب وحى از غير آن مشخص شود. و معارف دين از قالب هاى از پيش ساخته شده فلاسفه بيرون آمده و در همان چهارچوب اصلاحات دينى ريخته شود.

موفقيت همگان را از خدا خواهانم. اينجانب مدتى روى اين مسائل كار كردم؛ لكن تمام نشده است. پنج شنبه 64/8/29

فعاليت اقتصادى

اگر چه وى در طول عمر خود فعاليت هاى فرهنگى، مبارزاتى داشت، اما بنا بر احساس وظيفه در برابر اقشار كم درآمد و طلاب، اقدام به فعاليت هاى اقتصادى كرد. يكى از آن فعاليت ها، گرفتن امتياز صادرات و واردات از طريق مرز آذربايجان بود. وى درآمد حاصله را در امور فرهنگى و حمايت از طلاب و ديگر موارد لازم صرف نمود. همچنين به منظور خدمت به طلاب، يكى از مؤسسين تعاونى طلاب نيز بود.

حضور در جنگ

او كه براى پيشبرد اهداف اسلام از هيچ كارى دريغ نورزيده بود، وقتى جنگ نابرابر عراق بر ايران تحميل شد، باز هم وظيفه خود را به خوبى انجام داد و بارها و بارها در جبهه هاى حق عليه باطل شركت جست و دوشادوش رزمندگان اسلام اسلحه به دست گرفت و به ستيز با دشمنان دين خدا برخاست.

وى در تشكيل بسيج عشاير و سازماندهى نيروهاى مقاوم بومى در منطقه جنوب نيز نقش خود را به خوبى ايفا نمود و اگر چه به سبب كسالت جسمانى نتوانست به طور دائم تا پايان جنگ در جبهه ها حضور يابد، اما در اين راه مقدس فرزند رشيدش (محمدجواد آل اسحاق) و داماد و برادرزاده خود (مهندس ابوالحسن آل اسحاق) را تقديم اسلام كرد. و خم به ابرو نياورد و بدين شكل دِين خود به انقلاب و اسلام را ادا كرد.

ويژگى هاى اخلاقى

زندگى اش رنگ خدايى داشت و اين، در اعمال و رفتارش هويدا بود. رابطه روحى و معنوى با ائمه اطهار داشت. زهد و پارسايى او زبانزد و كاملاً به زخارف دنيا بى توجه بود. با وجود اين كه موقعيت رسيدن به پست ها و مقامات متعددى داشت، ترجيح مى داد ساده زندگى كند. هر كس وارد منزلش مى شد؛ ساده زيستى را به خوبى در او و زندگى اش مشاهده مى كرد. با اهل خانه بسيار مهربان بود. خانواده اش چنان با اخلاق خوش و رفتار اسلامى او انس داشتند كه تحمل فقدان او، برايشان، بسيار دشوار بود.

شاگردان

وى در عراق كلاس درسى داير كرده بود و عده زيادى از طلاب اهل تركيه در مجلس درس وى حضور مى يافتند كه شيخ صلاح الدين (رهبر مبارز تركيه اى) يكى از آنان است. وى پس از انقلاب در دانشگاه هاى مختلف از جمله: دانشگاه شهيد بهشتى تهران، دانشگاه تبريز و دانشكده امام حسين علیه السلام به فعاليت پرداخت و به عنوان استاد دانشگاه، معارف دين اسلام را براى دانشجويان مطرح مى كرد. همچنين در مدارس علميه از جمله: مدرسه امام خمينى، مدرسه حجتيه (براى طلاب خارجى)، مدرسه الهادى و مدرسه صدوقى(براى طلاب ايرانى) درس اخلاق و دروس ديگر مى گفت.

فقه و اصول را نيز در خانه اش تدريس مى نمود. همچنين براى پاسخ به شبهه هاى مطرح شده، كلاسى در مدرسه فيضيه تحت عنوان «احكام اجتماعى قرآن و تبيين مسائل روز» تشكيل داده بود.

آثار قلمى

يكى از ويژگى هاى اين مرد بزرگ تأليفات متنوع و مفيد، با وجود فعاليت هاى فرهنگى سياسى است. تأليفات وى بدين قرار است:

• 1. اسلام از ديدگاه دانشمندان جهان؛

• 2. آشنايى با مكتب وحى (مسيحيت)؛

• 3. مسئوليت امت از ديدگاه امام؛

• 4. جبهه يا دانشگاه خودسازى؛

• 5. كنترل زبان؛

• 6. ياد خدا عامل انقلاب؛

• 7. اخلاق و رفتار يا اصول تزكيه و حكمت (دوره ويژه جهادسازندگى)؛

• 8. اصول خودسازى يا اخلاق در مكتب وحى الهى. (كه جهت تدريس در دانشگاه شهيد بهشتى نگاشته شده بود)؛

• 9. زمينه اسلام شناسى، ايدئولوژى در سنگر بسيج عشاير دزفول.

وى آثار ديگرى نيز دارد كه به چاپ نرسيده است؛ از جمله:

• 1. قرائت امام خمينى از ولايت مطلقه فقيه يا حكومت جهانى فرامين الهى؛

• 2. تقريرات اصول فقه مرحوم آيت الله العظمى محمدباقر زنجانى؛

• 3. النكاح على المذاهب الخمسه (عربى)؛

• 4. الفقه الاسلامى (الحلقه الاولى، عربى)؛

• 5. آخرين نظريات علماى اصول در محور كفاية الاصول از مرحوم آخوند تا امام؛

• 6. مبانى فكرى امام امت يا اصول سياسى، اجتماعى اسلام؛

• 7. بهترين راهنماى حج (مطابق با فتاواى امام خمينى)؛

• 8. معالم دين يا تنظيم مضامين عالى دعاى ندبه؛

فرزندان

آقا شيخ على داراى 5 فرزند بود: سه دختر و دو پسر. يكى از پسران او در جبهه هاى جنگ به شهادت رسيد كه نامش «محمدجواد» بود. محمدجواد جوانى فعال، پرشور، و خداجوى بود و در مسجد اباذر (واقع در محله زاويه قم) در عرصه هاى مختلف به فعاليت مشغول بود؛ همانند جمع آورى كمك ها به رزمندگان، جذب جوانان براى امور فرهنگى و مذهبى و... اكنون نيز كتابخانه آن مسجد به نام همين جوان فعال مزين است. پسر ديگر ايشان «رضا» نام دارد كه هم اكنون در حال تحصيل است. دامادهاى اين عالم پرتلاش عبارتند از:

• 1- مهندس ابوالحسن آل اسحاق، كه در جبهه جنگ به فيض شهادت نايل شد. و برادر وى به نام حسين پس از او به افتخار دامادى عموى خود يافت.

• 2- دكتر ساحلى است، كه در محله نيروگاه قم، مطب دارد. و به درمان بيماران توفيق يافته است.

• 3- آقاى دهقان كه كاردار وزارت خارجه جمهورى اسلامى ايران در ژاپن مى باشد.

سفارش به فرزندان

تربيت فرزندان يكى از وظايف مهم هر پدر و مادرى است. مرحوم شيخ على نيز با جديت فراوان مى كوشيد تابه اين وظيفه خود عمل كند. از اين رو، او هيچ گاه از سفارش به فرزندان خود دريغ نمى ورزيد و واضح است كه اين سفارش ها، راه گشاى افكار تمامى جوانان خواهد بود؛ چنان كه گفته است: «...اسلام رابه دقت بشناسيد و آن طورى كه دسته بندى كرده ام، به دقت مطالعه كنيد. تاريخ زندگى پيامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام را هر چند سال يك بار بررسى نماييد. تا مى توانيد با هم دوست و با محبت باشيد و بر سر مسائل جزئى با هم اختلاف نكنيد. در اين انقلاب، تا وقت درس است، درس بخوانيد و سپس خدمت كنيد. به مادرتان كه خيلى رنج كشيده است، كمك كار باشيد، پس از ازدواج رابطه صميمى خود را با مادرتان قطع نكنيد. والسلام. با چشم گريان و دستى لرزان. خداحافظ».

غروب

اين مرد مجاهد و نستوه كه تا آخرين نفس بر آرمان هاى خود پافشارى كرد و يك لحظه از خدمت به دين و نظام اسلامى غفلت نورزيد، در اواخر عمرش به خاطر مرض قند و ناراحتى قلبى، كمتر موفق به فعاليت هاى اجتماعى مى شد؛ اما دغدغه تهاجم آشكار فرهنگى و گسترش فساد در ميان جوانان و... آراكش را از او ربوده بود؛ به طورى كه شب جمعه 24 خرداد سال 1380 ش. در تماس تلفنى با برادرش درباره اوضاع فرهنگى گفتگو مى كند. ساعت 2 نيمه شب نيز بر اثر سكته قلبى دار فانى را وداع مى گويد.

تشييع و خاكسپارى

پيكر مرحوم شيخ على آل اسحاق روز شنبه 26 خرداد با شركت گسترده مردم از مسجد امام حسن عسکری علیه السلام تا حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها تشييع شد و شركت كنندگان در غم از دست دادن اين يار دلسوز امام، اشك ماتم ريختند. پس از تشييع، بدن مطهرش در گلزار على بن جعفر علیه السلام، در قطعه مخصوص پدر شهيدان به خاك سپرده شد. در مراسم روز چهلم، جزوه اى كه حاوى خلاصه اى از زندگى اين مرد بزرگ بود، پخش گرديد.

پى نوشت

(1). گنجينه دانشمندان، ج 5، ص 233 و 234.

(2). همان، ج 6، ص 223.

(3). اسناد انقلاب اسلامى، ج 2، ص 387.

تذكر: در اين مقاله علاوه بر منابع فوق، از جزوه اى كه درباره وى منتشر شده و نيز از سخنان خانواده و برادر معظم له حجت الاسلام والمسلمين شيخ محمد آل اسحاق استفاده شده است.

منبع

مهدى احمدى, ستارگان حرم، جلد 12