محمدحسین غروی اصفهانی: تفاوت بین نسخه‌ها
| سطر ۱۸۸: | سطر ۱۸۸: | ||
[[رده:شعرای پارسی گوی قرن چهاردهم]] | [[رده:شعرای پارسی گوی قرن چهاردهم]] | ||
[[رده:شعرای پارسی زبان تازی سرا]] | [[رده:شعرای پارسی زبان تازی سرا]] | ||
| − | [[رده: | + | [[رده:فقیهان]] |
| + | [[رده:فیلسوفان]] | ||
نسخهٔ ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۴، ساعت ۰۷:۰۸
محمدحسین غروی اصفهانی (۲ محرم ۱۲۹۶ هجری قمری کاظمین - ۵ ذی الحجه ۱۳۶۱ هجری قمری در نجف) معروف به کمپانی اصفهانی از عرفا و از علمای معاصر شیعه است. وی در اشعارش، مفتقر تخلص می‌کرد.
محتویات
ولادت مرحوم کمپانی
شیخ محمدحسین غروی اصفهانی معروف به کمپانی، در 2 محرم 1296 هـ.ق در کاظمین دیده به جهان گشود.
خاندان آیت الله غروی
خاندان محقق غروی از آن خانواده‌های متدینی بودند که نسل در نسل در آن ناحیه سکونت داشتند و همیشه میان مردم جایگاه ممتازی را دارا بودند. از اجداد و نیاکان محقق، تنها نام نیکی در تاریخ مانده است که به ترتیب و اجمال نام برده می‌شوند: پدرش «حاج محمد حسن» که تاجری درست کار و دیندار بود فرزند «علی اکبر» و نواده «حاج محمد حاتم نخجوانی» است.
پس از آنکه در سال ۱۲۴۳ ق. قرارداد ترکمانچای با دستهای خیانت پیشه قاجاریان امضا شد و در نتیجه شوم آن، بخشی از سرزمین پاک ایران (قفقاز و نخجوان و قسمتی از آذربایجان) از پیکر پاک ایران عزیز جدا گشت، مسلمانان آن سوی رود ارس دچار بلاهای بزرگ و درد و رنجهای سنگینی گشتند و در زیر فوج فاجعه‌ها و در حصار حادثه‌ها خرد شدند. گروهی مردند، گروهی ساختند و سوختند و گروهی دیگر هجرت را برگزیده، از خانه و کاشانه چشم پوشیده، تنها جان به سلامت بردند. حاج محمداسماعیل نخجوانی (پدر بزرگ محقق غروی) از این گروه اخیر بود که به همراه خانواده‌اش به شهر قهرمان خیز تبریز کوچید.
اما در تبریز هم اوضاع را مساعد ندید و پس از چند صباحی به شهر اصفهان روی آورد. سالیانی را در آن شهر سپری ساخت تا آنجا که خود و فرزندانش به «اصفهانی» شهرت یافتند. ولی دیری نپایید که خاندان نخجوانی از اصفهان هم کوچ کردند تا بالاخره به شهر زیارتی و مذهبی کاظمین پناه بردند و همانجا را برای خود وطن اختیار کردند و در آنجا حاج محمدحسن اصفهانی (پدر غروی اصفهانی) برای خود اسم و رسمی یافت.
حاج محمدحسن دیگر آن مرد غریب نبود که روزی پس از روزگاری آوارگی روی به شهر کاظمین آورد. اکنون همه او را مردی محترم، پرخیر و باکفایت می‌شناختند. بگذریم از اینکه او در میان مردم و تاجران سرشناس عراق به نیک مردی و کارسازی پرآوازه بود و در حوزه بزرگ آن روز نجف هم تاجری صاحب نام و آبرومند بود و همگان وی را با شهرت «معین التجار» گرامی می‌شمردند.
راهیابی آيت الله غروی به حوزه علمیه
حاج محمدحسن معین التجار تنها همان یك پسر را داشت و دلخوش بود كه وی میتواند پس از مرگش راه او را در جهان تجارت دنبال كند. اما پسرش محمدحسین تنها آرزویش این بود كه پدرش اجازه دهد تا راه كمال طلبی و دانشجویی پیش گیرد. محمدحسین هرگاه فرصت را مناسب میدید، آرزوی خود را با پدر در میان مینهاد و با اصرار از او میخواست كه رضایت دهد تا وارد حوزه معارف اسلامی شود. اما پدر راضی به این كار نمیشد چیزی كه این مشكل را از سر راه مرحوم کمپانی برداشت توسل او به حضرت باب الحوائج امام كاظم علیه السلام بود.
او خود میگوید: «آن روز هم مثل هر روز با پدرم در نماز جماعتی كه عصرها در صحن مطهر كاظمین برپا میشد شركت جسته بودم. نماز تمام شده بود اما صفوف نمازگزاران هنوز به هم نخورده بود. من در حالی كه زانوی غم در بغل گرفته بودم، با فاصله اندكی پدرم را میپاییدم كه دیدم با یكی از تجار بغداد گرم صحبت است. همچنان كه نشسته بودم داشتم در آتش اشتیاق میسوختم. چشمم در گنبد زیبای امام كاظم علیه السلام بود كه... عنان از كف هر صاحب دلی میربود. در این حال از دلم گذشت كه ای باب الحوائج، ای موسی بن جعفر، تو عبد صالح و از بندگان برگزیده خدایی و در پیش حضرت حق آبروداری، تو را چه میشد اگر از خدا میخواستی دل پدرم را به من نزدیكتر میكرد تا با تصمیم من كه چیزی جز تحصیل علم و كمال در مكتب شما نیست - راضی میشد... در همین اندیشهها بودم كه دیدم پدرم صدایم میكند: محمدحسین! محمدحسین، پسرم! اگر هنوز هم آرزومندی كه به حوزه بروی تا دروس اسلامی بخوانی برو! از طرف من خاطرت جمع باشد، ناراحت نمیشوم... اگر دلت میخواهد به نجف اشرف بروی برو![۱]
استادان آيت الله غروی
محمدحسین در دهه دوم زندگی (در سال 1314 یا 1315 ق) بود كه پا به حوزه بزرگ نجف نهاد و چیزی نگذشت كه مراحل كمال را در دروس مقدماتی یكی پس از دیگری پشت سر گذاشت و بزودی در حلقه درس بزرگترین اساتید حوزه آن روز شركت جست. استادان او در مرحله سطح و خارج، به ترتیب كه در تاریخ و كتاب های تراجم نوشتهاند، عبارتند از:
- 1. شیخ حسن تویسركانی (متوفای 1320 ق): محمدحسین غروی، پیش از همه، پلههای نخست ترقی و تعالی را به پیروی از او پیمود، درس تلاش و تقوا را از او یاد گرفت و بیست و چهار بهار از عمرش میگذشت كه استادش تویسركانی رحلت كرد.
- 2. آیه الله سید محمد طباطبایی فشاركی (1253-1316 ق) محقق غروی نتوانست بیش از دو سال از محضر پرفیض این استاد خلیق و بزرگوار بهرهمند گردد. آیت الله فشاركی تا سال 1312 ق. در سامرا سكونت داشت.
- 3. حاج آقا رضا همدانی (1250-1322 ق) حضور در درس و بحث آیت الله همدانی كه بیشتر با اثر بزرگش كتاب «مصباح الفقیه» شناخته میشود، چندان طولی نكشید و محقق غروی بیست و ششمین سال از زندگانی را سپری میساخت كه این استاد بزرگوارش هم به دیار باقی شتافت.
- 4. آیت الله آخوند خراسانی (1255-1329 ق) آقا محمدحسین جوانی بیست ساله بود كه به حوزه درس آخوند خراسانی راه یافت و تا آخر عمر آخوند كه سیزده سال پس از آن به درازا كشید به طور مرتب در حلقه درس اصول آخوند شركت جست و در همین سال ها بود كه بیشترین بخش از شرحش بر كفایه‌الاصول را نگاشت. او از شاگردان طراز اول آخوند بود و تا ایشان زنده بود به احترام او از تدریس مستقل و متشكل اجتناب میكرد و روزی كه آخوند درگذشت آقا محمدحسین مردی بزرگ سرشناس شده بود و در حالی كه تنها سی و سه سال از عمرش میگذشت پس از وفات آخوند در جای وی نشست و از مدرسان بنام و پرآوازه نجف گشت.
محقق غروی در نزد این چهار استاد بزرگوارش بیشتر علم فقه و اصول خواند. اما استادان وی در حكمت و فلسفه عبارتند از:
- 5. حكیم محمدباقر اصطهباناتی شیرازی (متوفای 1326 ق) حكیم اصطهباناتی تنها تا سال 1319 ق. در نجف بود و آقا محمدحسین در حدود چهار یا پنج سال از محضر این استاد فرزانه، استفاده كرده است.[۲]
- 6. شیخ احمد شیرازی (متوفای 1332 ق) با عنایت به تاریخ وفات وی میتوان گفت كه محقق غروی بیشترین بهره را از این استاد حكیم میتوانست ببرد ولی عجیب این است كه حتی بیشتر كسانی كه زندگانی علامه غروی را نوشتهاند از این استاد نام نبردهاند![۳]
یاران مرحوم کمپانی
از یاران علامه غروی چیزی ننگاشتهاند تنها از چند شخصیت یادی شده است كه نام میبریم:
- بزرگ عارف معاصر آیت الله میرزا جواد آقا ملكی تبریزی
- میرزا علی‌اصغر ملكی تبریزی
- میرزا حبیب ملكی تبریزی. میرزا علی اصغر و میرزا حبیب دو برادر و پسرعموهای میرزا جواد آقا ملكی تبریزی بودند. آیت الله غروی با هر سه بزرگوار رفت و آمد داشت اما بیش از همه با میرزا علی اصغر مأنوس بود.[۴] ...رفاقت و مصاحبت با عارف و اصل میرزا جواد آقا ملكی هم از دیرباز برقرار بود. علامه غروی و میرزا جواد آقا هر دو از شاگردان حاج آقا رضا همدانی بودند و تا سال 1320 ق. كه میرزا جواد آقا از نجف به ایران بازگشت با هم مأنوس بودند. پس از آن نیز توسط نامه از حال همدیگر باخبر میشدند.[۵]
- فقیه اصولی میرزا محمدحسین نائینی (1277-1355 ق) میرزای نایینی و غروی اصفهانی ارتباط تنگاتنگی با هم داشتند و در مواقع دشوار یار و یاور یكدیگر بودند.
- آیت الله سید احمد كربلا تهرانی (م 1332 ق)
مشایخ آيت الله غروی
بزرگان بسیاری برای علامه غروی اجازه نامه روایتی نوشتهاند كه برای نمونه دانشمندان و اندیشوران زیرا را میتوان نام برد:
- بزرگ محدث معاصر حاج میرزا حسین نوری طبرسی، گردآوردنده مجموعه روایتی شیعه، مستدرك الوسائل.[۶]
- آیت الله سید حسن صدرالدین موسوی معروف به صدر كاظمی نویسنده كتاب تأسیس الشیعه و...[۷]
- میرزا محمدباقر اصطهباناتی شیرازی
- شیخ احمد شیرازی مشهور به «شانه ساز»
- شیخ الشریعه اصفهانی[۸]
آثار علامه کمپانی
مهمترین امتیازی كه در آثار مرحوم کمپانی استدلالی و ابتكاری بودن آنهاست كه حكایت از ژرفنگری و دقت نظر او میكند بخشی از آثار ماندگار او در رشته های مختلف عبارتند از:
الف) علم اصول:
- الاجتهاد والتقلید والعداله
- الاصول علی النهج الحدیث
- الطلب والاراده عند الامیه والمعتزله والاشاعره؛ این سه كتاب در یك مجلد بزرگ با نام «بحوث فی الاصول» چاپ شده است.
- چندین رساله در مباحث مختلف اصولی
- حاشیه بر رساله قطع شیخ انصاری
- نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، در چهار جلد؛ در مورد این كتاب كه بزرگترین اثر علامه غروی در علم اصول است تجلیل و تعظیم بسیار شده است. به راستی كه این شرح، نهایت درایت را داراست و اگر برتر از كتاب كفایه نباشد كمتر از آن نیست.
ب) علم فقه:
- كتاب الاجاره
- صلاه الجماعه
- صلاه المسافر؛ این سه كتاب هم به تازگی در یك مجلد با نام «بحوث فی الفقه» انتشار یافته است.
- حاشیه كتاب المكاسب؛ حاشیه بر مكاسب شیخ انصاری، معروفترین اثر فقهی علامه غروی است كه پس از گذشت دو سال از وفاتش در دو جلد بزرگ به قطع رحلی انتشار یافت.
- حاشیه بر كتاب الطهاره شیخ اعظم انصاری
- چندین رساله فقهی
- سه منظومه درباره اعتكاف، روزه و نماز جماعت
- الوسیله توضیح المسائل به زبان عربی
- ذخیره العباد. توضیح المسائل فارسی
ج) فلسفه و حكمت:
- تحفه الحكیم: منظومهای است به سبك منظومه حكیم سبزواری در حكمت متعالیه. تحفه حكیم از همان روزهای نخستین انتشارش مورد توجه اهل فن بوده و بعضی از حكما و نویسندگان به شرح آن دست زدهاند.
- رساله فی اثبات المعاد الجسمانی
- حاشیه بر اسفار ملاصدرا
- مكاتبات فلسفی و عرفانی
مجموعهای است از 14 نامه در شرح و تحلیل دو بیت شعر از عطار نیشابوری آن جا كه میگوید:
دائماً او پادشاه مطلق است در كمال عزّ خود مستغرق است
او بسر ناید زخود آنجا كه اوست كی رسد عقل وجود آن جا كه اوست
نیمی از نامهها از حكیم غروی اصفهانی و نیمی دیگر از عارف معروف سید احمد كربلایی است كه دیدگاه یكدیگر را به نقد و بررسی نشستهاند. حاصل آن مناظرات علمی این اثر جاوید گشته است.
- تفسیر قرآن این تفسیر كه گویا نیمه تمام مانده تاكنون چاپ نشده است.
- الانوار القدسیه مجموعه دل انگیزی از اشعار عربی آیت الله غروی است.
- دیوان مفتقر این كتاب كه شعرهای فارسی حكیم غروی را در خود گردآورده است با نام نامناسبی كه هیچ برازنده ایشان نیست دهها بار چاپ شده و انتشار یافته است و این اشتباه از آن جا ناشی شده است كه پدر شاعر حكیم و عارف حوزه نجف حاج محمدحسن اصفهانی معروف به معین التجار، كمپانی یعنی شركت راه آهن بغداد - كاظمین را به عهده داشت و او بود كه برای نخسین بار بانی این كار خیر گشت. از این جا و تنها به همین علت است كه دیوان اشعار فرزندش با نام «دیوان كمپانی» و نام آن حكیم الهی به نام «آیت الله كمپانی»! معروف گشت. ولی چنان كه شماری نقل كردهاند او از این اسم ناراضی بود و از شنیدن این كلمه بیگانه به سختی ناراحت میشد.
- دیوان غزلیات یا مجموعه عارفانهها.[۹]
شاگردان آيت الله غروی
مكتب علامه نوری را چه در علم اصول و فقه و چه در حكمت و فلسفه باید از مكتب های بسیار پربركت شیعه به حساب آورد. بر طبق تحقیقی حدود یكصد و پنجاه بزرگوار افتخار شاگردی در مكتب علامه غروی را داشتهاند. عجیب این كه در میان شاگردان، از مرجع تقلید و فقیه و فیلسوف گرفته تا مفسر و محدث و متفكر و نویسنده و عارف و واعظ و... را میتوان دید كه همگی به نوعی به شاگردی غروی اصفهانی مباهات میكردهاند. اكنون ما تنها از بعضی از آنان نام میبریم،[۱۰] حضرات آیات:
- سید محمد حجت كوه كمری (1310-1372 ق)
- سید حسین طباطبایی بروجردی (1292-1380 ق)
- سید محمدهادی میلانی (1313-1395 ق)
- سید ابوالقاسم خویی (1317-1413 ق)
- سید عبدالاعلی سبزواری (1328-1414 ق)
- سید محمدكاظم موسوی حسینی (1322-1405 ق)
- شیخ سلمان خاقانی (1331-1408 ق)
- شیخ محمدتقی بهجت فومنی رشتی (متولد 1332 ق)
- سید محمدباقر طباطبایی سلطانی بروجردی (متولد 1332 ق)
- شیخ ابوالفضل خوانساری (متولد 1334 ق)
- سید علی بهشتی بابلی (متولد 1324 ق)
- میرزا غلامحسین جعفری همدانی (1324-1416)
- شیخ علی خوزانی اصفهانی معروف به «آیت الله مشكات»
- حاج شیخ علی محمد بروجردی (1315-1395 ق)
- شیخ عبداللطیف سمامی حائری (1330-1400 ق)
- شیخ ابوالحسن شیرازی
- آقا میرزا كاظم دینوری تبریزی (1320-1416 ق)
- سید مهدی اشكوری نجفی (متولد 1336 ق)
- شیخ احمد اهری (1305-1388 ق)
- علامه سید محمدحسین طباطبایی (1321-1402 ق)[۱۱]
- سید محمدحسن الهی طباطبائی[۱۲]
- علامه شیخ عبدالحسین امینی تبریزی (1320-1390 ق)
- محمدعلی اردوبادی (1312-1380 ق)
- شیخ محمدرضا مظفر (1322-1384 ق)
- شیخ محمدحسین مظفر (1312-1381 ق)
- میرزا شیخ نجم الدین جعفر عسكری (1313-1395 ق)
- سید عبدالحسین طیب (1312-1412 ق)
- سید محمد حسینی همدانی (1322-1417 ق)
- شیخ محمدحسین اعلمی (1320-1393 ق)
- سید میرزا محمود موسوی زنجانی (1309-1374 ق)
- سیدامیر محمد كاظمی قزوینی (1335-1414 ث)
- شیخ محمدجواد یثری (1330-1415 ق)
- سید محمدتقی آل بحرالعلوم (1318-1393 ق)
- شیخ عبدالرحیم سامت قزوینی (متولد 1281 ش)
- شیخ محمود شریعت مهدوی (متولد 1335 ق)
- شیخ محمدرضا غراوی (1303-1385 ق)
- سید نورالدین میلانی حائری (متولد 1336 ق)
- سید صدرالدین شوشتری جزایری (1313-1385 ق)
- سید محمد شبر (متولد 1330 ق)
- محمدطاهر آل شیخ راضی (1322-1400 ق)
- شیخ كاتب طریحی (1303-1390 ق)
- محمد طه كرمی هویزی (1317-1388 ق)
- شیخ محمدامین زین العابدین بصری (متولد 1333 ق)
- شیخ عبدالمهدی مطر (1318-پس از 1390 ق)
- حاج شیخ حسین انواری همدانی، توسلی شیرازی
- سید سجاد علوی گرگانی (1322-1407 ق)
- حاج سید علی مولانا تبریزی (1320-1392 ق)
- حاج شیخ نصرالله شبستری (متولد 1330 ق) و...
شعر آیت الله غروی
ديوان اشعار فارسي و عربي او به چاپ رسيده است. غروي اصفهاني از جمله شاعراني است که در مصيبت سيد و سالار شهيدان، امام حسين عليه‌السلام اشعار پرسوز و گدازي دارد. هم اکنون ترجيع بندي در مرثيه ي سيدالشهداء عليه‌السلام از او بجاي مانده است. غروي اصفهاني در اين ترجيع بند به استقبال ترجيع بند محتشم کاشاني رفته و از او پيروي نموده که بیت اول آن چنين سروده شده است:
باز اين چه آتش است که بر جان عالم است؟ باز اين چه شعله‌ي غم و اندوه و ماتم است؟
شاگردان برگزیده عرفان آيت الله غروی
حكیم غروی اصفهانی، مدت زمانی طولانی حوزه درس عرفانی خصوصی داشتند كه در خانه خود برگزار میكرد. بزرگمردانی كه در این حلقه حال و اشراق، گرد هم میآمدند، عبارت بودند از:
- علامه سید محمدحسین طباطبایی تبریزی
- آیت الله سید محمدهادی میلانی
- آیت الله سید ابوالقاسم خویی
- آیت الله میرزا یوسف ایروانی
- آیت الله امام زنجانی
- آیت الله اعتماد رشتی[۱۳]
وفات آيت الله غروی اصفهانی
علامه کمپانی در پنجم ماه ذی الحجه سال 1361 ق. دار فانی را وداع گفت و در آستان قدس علوی، زیر ایوان طلای مولا جنب مناره شمالی در مقبره كوچكی در كنار مقبره علامه حلی به خاك سپرده شد.[۱۴]
پانویس
- ↑ ما این روایت تاریخی را از استاد بزرگوار علامه سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی قدس سره شنیدم و ایشان از فرزند آیت الله غروی اصفهانی، شیخ محمد غروی و او هم از پدرش آیت الله غروی نقل میكردند كه پدرم از این توسل كه نقشی بسیار حیاتی در زندگانی ایشان داشت، بارهای به مناسبت های مختلفی سخن به میان میآورد و خود را همیشه مدیون این لطف حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام میدانست.
- ↑ درباره زندگینامه استادان علامه غروی به ترتیب نگاه كنید به: نقباءالبشر، ج 1، ص 212 و 365؛ الرسائل الفشاركیه، ص 5-11، چاپ جامعه مدرسین قم، علماء معاصرین، ص 75؛ دائرة المعارف تشیع، ج 2، ص 215 و سیمای سامرا، سینای سه موسی از نگارنده این سطور.
- ↑ مسلسلات، آیت الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی، ج 2، ص 363، چاپ اول، 1416 ق، از انتشارات كتابخانه آیت الله مرعشی، تنها در اینجاست كه از این استاد علامه غروی نام برده شده است.
- ↑ به نقل از آیت الله سید هادی خسروشاهی در مصاحبه نگارنده با وی.
- ↑ یكی از نامههای پربار كه توسط میرزا جواد آقا ملكی تبریزی نگاشته شده است در مجله حوزه، شماره 4، ص 65، (اردیبهشت 1363) چاپ شده است.
- ↑ زندگینامه این محدث متقی در كتاب مستقلی نوشتهایم و با نام «محدث نوری، رویات نور» انتشار یافته است.
- ↑ متن اجازه نامهای كه آیت الله صدر كاظمی نوشتهاند دارای مطالب سودمند و مهمی است كه در شش صفحه و در آخر كتاب «غروی اصفهانی غدیر اندیشه» كه این مقاله تلخیص آن است، آورده شده است.
- ↑ مسلسلات، آیت الله مرعشی نجفی، ج 2، ص 363.
- ↑ در مورد آثار علامه غروی مراجعه شود به: حاشیه علامه غروی بر مكاسب، مقدمه، به قلم علامه مظفر؛ بحوث فی الاصول، غروی اصفهانی، چاپ دوم، قم، جامعه مدرسین، 1416 ق؛ نور علم، ش 4، از دوره چهارم(40) ص 53 و ش 5 از دوره ششم(22) ص 213؛ نهایه الدرایه فی شرح الكفایه، غروی اصفهانی، مقدمه، مجله الموسم، ش 16، ص 241-257، چاپ هلند، 1414 ق و...
- ↑ در اصل كتاب غروی اصفهانی از یكصد و ده شاگرد حكیم غروی نام بردهایم.
- ↑ كیهان اندیشه، دوره پنجم، ش 26، ص 10، به نقل از استاد آیت الله حسن زاده آملی، نگاه حوزه؛ ش 9-8، س 34، (ویژه‌نامه وحدت حوزه و دانشگاه).
- ↑ كیهان اندیشه، دوره پنجم، ش 26، ص 7-8 (مهر و آبان 1368).
- ↑ گنجینه دانشمندان، ج 5، ص 236؛ عرفان اسلامی، شیخ حسین انصاریان، ج 5، ص 166.
- ↑ نوار مصاحبه با استاد علامه سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی قدس سره.
منابع
- مجموعه گلشن ابرار، جلد 2، زندگی نامه "آيت الله غروی اصفهانی" از محمد صحتي سردرودي.
- غروي اصفهاني، پایگاه جامع عاشورا، بازیابی: 7 اسفند 1392.
