حشر

حشر از لغاتی است که بارها در قرآن تکرار شده است و در موارد بسیاری به معنای برانگیختن، زنده کردن یا گرد آوردن و یکی از اسامی قیامت است.

توضيح‌ معناي‌ لغوي‌ حشر

در كتاب‌ «أقرب‌ الموارد» آمده‌ است‌ كه‌: حشر به‌ معناي‌ جمع‌ است‌، وَ يَوْمُ الْحَشْرِ يَوْمُ الْبَعْثِ وَ الْمَعادِ وَ هُوَ مَأْخوذٌ مِنْ حَشَرَ الْقَوْمَ إذا جَمَعَهُمْ. روز حشر يعني‌ روز بعث‌ و بازگشت‌؛ و از حَشَرَ الْقَوْم‌ گرفته‌ شده‌ است‌، يعني‌ آنها را جمع‌ كرد.

و در «صِحاحُ اللغة‌» گفته‌ است‌: حَشَرْتُ النّاسَ أحْشِرُهُمْ وَ أحْشُرُهُمْ حَشْرًا: جَمَعْتُهُمْ؛ وَ مِنْهُ يَوْمُ الْحَشْرِ. حشر يعني‌ جمع‌كردن‌، و به‌ همين‌ مناسبت‌ روز قيامت‌ را يوم‌ حشر گويند.

و در «لسانُ العرب‌» پس‌ از اينكه‌ آنچه‌ را كه‌ از «صِحاح‌» نقل‌ كرديم‌ آورده‌ است‌، گفته‌ است‌: وَ الْحَشْرُ جَمْعُ النّاسِ يَوْمَ الْقِيَمَةِ. حشر به‌ معناي‌ جمع‌ كردن‌ مردم‌ در روز قيامت‌ است‌.

علامه شعرانی در نثر طوبی می گوید: «(حشر) برانگیختن .زنده کردن. گرد آوردن. راندن. روز قیام را یوم الحشر گویند چون همه موجودات زنده می شوند.»

حشر در قرآن

«ارسل فی المدائن حاشرین» بفرست در شهر گرد آورندگان یعنی کسانی که جادوان را از شهرها نزد فرعون آورند. «هو الذی أخرج الذین کفروا من أهل الکتاب لاول الحشر»(سوره حشر/آیه2) در این آیه به معنی راندن و بیرون کردن است.

این آیه در باره بنی نضیر آمده و آنان گروهی بودند از یهودیان که چون پیغمبر صلی الله علیه و آله به مدینه هجرت فرمود با او عهد بستند دشمن را بر خلاف او یاری نکنند اما بعدا پیمان را به هیچ نگرفتند و با کفار قریش پس از جنگ احد عهد بستند که در مخالفت پیغمبر صلی الله علیه و آله یاری آنان کنند

قرآن راندن بنی نضیر را اول الحشر خواند که نخستین بار بود که پیغمبر صلی الله علیه و آله یهودیان پیمان شکن را از نواحی مدینه بیرون کرد و بار دوم فتح بنی قریظه بود دو سال پس از بنی نضیر و وجوه دیگری نیز گفته شده است. سهیلی در روض الانف گوید عمربن الخطاب به حدیثی از پیغمبر تمسک جست که دو دین در بلاد عرب نباشد و همه یهود خیبر و غیر آن را از حجاز به شام فرستاد و این حشر دویم بود پس از حشر اول که بنی النضیر را بیرون راندند.

حشر به معنی زنده کردن مردگان در قیامت بصورت اخلاق و عادات در قرآن بسیار است.

«و نحشره یوم القیمة اعمی»(سوره طه/آیه124) خداوند می فرماید آن که در این جهان به آیات الهی نظر نکرد نشان قدرت حق را در موجودات ندید او را در قیامت کور محشور میکنیم او گوید خداوندا چرا مرا کور محشور کردی با آن که بینا بودم خداوند می فرماید آیات ما بر تو نموده میشد و تو از آن غفلت می کردی و نادیده می گرفتی اکنون غافل و نابینائی چنانکه آن وقت بودی، و در روایت آمده است که مردم در صورتهائی محشور می شوند که بوزینه و خوک پیش آنها زیبا رویند، و دندان کافر مانند کوه احد باشد.

«و نحشر المجرمین یومئذ رزقا»(سوره طه/آیه104) بعضی گویند کبودی چشم کنایه از کوری است و بعضی گویند همین رنگ معروف است.

«و نحشرهم یوم القیمة علی وجوههم عمیا و بکما و صما»(سوره اسراء/آیه97).

حشر نسبت به همه موجودات است هم انس و هم جن «فو ربک لنحشرهم و الشیاطین»(سوره مریم/آیه68) سوگند به پروردگارتو که آنان را با شیاطین زنده می کنیم. معبودان کفار را هم زنده می کنند «یوم یحشرهم و ما یعبدون من دون الله»(سوره فرقان/آیه17) حیوانات را هم زنده می کنند «واذا الوحوش حشرت»(سوره تکویر/آیه5) این تفسیر در اخبار آمده است.

در تفسیر مجمع البیان گوید حیوانات محشور می شوند در قیامت تا حیوان بی شاخ از شاخدار قصاص گیرد و چون عوض بدانها رسید گروهی گویند عوض باید دائم باشد پس از زنده شدن پیوسته می ماند و در نعمتند، و گروهی دیگر گفتند دوام عوض لازم نیست خداوند آنها را تفضلا زنده نگاه می دارد و گروه سوم گفتند خداوند عوض دردها که مستحقند به آنها می رساند و پس از وصول عوض آنها را نابود می کند و بعضی مفسران گویند حشر وحوش مردن آنها است و حشر انسان و جن به زنده کردن .

اجسام جامد نیز در قیامت محشور میشوند زنده و سخن می گویند و گواهی می دهند چنانکه در حدث گذشت در تفسیر «یومئذ تحدث اخبارها» پول و طلا و نقره را نیز محشور می کنند برای داغ کردن پشت و پهلو و پیشانی آنها که زکوة نمی دهند.

«ویوم نحشر من کل امة فوجا ممن یکذب بآیاتنا»(سوره نمل/آیه83).

روزی که زنده می کنم از هر امت گروهی از آن کسان که آیات ما را تکذیب کردند علمای ما گویند آیه دلالت بر رجعت می کند یعنی زنده شدن جماعتی از مردگان پیش از قیامت چون در روز قیامت همه امم زنده می شوند نه از هر امتی گروهی چرا که خداوند تعالی می فرماید: «و حشرناهم فلم نغادر منهم أحداً» در قیامت هیچ کس را فرو نگذارند.

حشر همه چیز سوی خداست. «و اعلموا أنکم الیه تحشرون»(سوره بقره/آیه203) این معنی در بیش از ده آیه مکرر آمده است.

پیوست ها

• فرهنگ قرآن

منابع

• نثر طوبی، علامه شعرانی، تهران:انتشارات اسلامیه.
• لغت نامه دهخدا،ذیل واژه حشر، در دسترس درواژه یاب، بازیابی: 17 اسفند 1392.
• معاد شناسی، جلد 6،در دسترس در پرتال جامع اینترنتی متقین