میر محمدصالح خاتون آبادی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(برداشتن لینک غیر فعال)
 
سطر ۱: سطر ۱:
−
میر محمدصالح خاتون آبادى (۱۰۵۸ق ـ ۱۱۲۶قمری)؛ [[فقیه|فقیه]]، [[محدث|محدّث]] و عالم [[امامیه|امامى]] قرن دوازدهم و [[شیخ الاسلام]] [[اصفهان]] و از شاگردان [[علامه مجلسى|علامه مجلسی]] است. میر محمدصالح در [[فقه]] و [[حدیث]] تبحر داشته و تألیفات او عمدتاً بر اساس این دو محور بوده است.  
+
'''«میر محمدصالح خاتون‌آبادى»''' (۱۰۵۸-۱۱۲۶ ق)، [[فقیه|فقیه]] و [[محدث|محدّث]] بزرگ [[شیعه]] در قرن دوازدهم هجری و از شاگردان [[علامه مجلسى|علامه مجلسی]] است. او مدتی منصب [[امام جمعه|امامت جمعه]] و [[شیخ الاسلام|شیخ الاسلامی]] در [[اصفهان]] را عهده‌دار بوده است. میر محمدصالح در [[فقه]]، [[حدیث]]، [[تفسیر]] و [[کلام]] تبحّر داشته و تألیفات متعددی در این علوم نگاشته است.  
 +
{{شناسنامه عالم
 +
|نام شخصیت =
 +
|نام کامل = میر محمدصالح خاتون‌آبادى
 +
|تصویر=
 +
|زادروز =  ۱۰۵۸ قمری
 +
|زادگاه = [[اصفهان]]
 +
|وفات =  ۱۱۲۶ قمری
 +
|مدفن = [[نجف]]
 +
|اساتید = [[علامه مجلسى|محمدباقر مجلسی]]، [[آقا حسین خوانساری]]، میرزا محمد بن حسین شیروانی،...
 +
|شاگردان =
 +
|آثار =ذریعة النجاح فی اعمال السنة، اصول العقائد، اسرار الصلوة، اسماء من استبصر من العلماء، الانوار المشرقیة، الایمان و الکفر، اثبات عصمة الأئمة، روادع النفوس،...
 +
}}
  
−
==ولادت و خانواده ==
+
==زندگی‌نامه==
  
−
میر محمدصالح به سال ۱۰۵۸ قمری به دنیا آمد.<ref> دوانی، علی، علامه مجلسی مرد علم و دین، ص ۳۶۹.</ref> اما در کتاب‌های شرح حال، نکته‌ای درباره زادگاه و محل رشد و بالیدن او ذکر نشده است؛ هر چند می‌‌توان حدس زد که او بیشتر عمرش را در [[اصفهان]] سپری کرده است؛ زیرا مدت سی سال در خدمت [[علامه مجلسی]] بوده<ref> در این که میر محمدصالح، داماد محمدتقی مجلسی است یا داماد فرزندش علامه محمدباقر مجلسی، برخی از صاحبان تراجم نظر اول را پذیرفته‌اند؛ اما بیشتر آنان قول دوم را مقدم داشته‌اند. با توجه به مطالبی که پژوهشگر معاصر علی دوانی، از کتاب‌های انساب خاندان مجلسی، مرآه الأحوال و فوائد رضویه نقل کرده، قول دوم صحیح است. ر.ک: همان، ص ۳۶۹ و ۳۷۰.</ref> و بیست سال نزد [[محقق خوانساری]] شاگردی کرده و سال‌های آخر عمرش، [[شیخ الاسلام]] اصفهان گردیده است.
+
میر محمدصالح خاتون‌آبادى فرزند میر عبدالواسع، به سال ۱۰۵۸ قمری به دنیا آمد.<ref> دوانی، علی، علامه مجلسی مرد علم و دین، ص ۳۶۹.</ref> در کتاب‌های شرح حال، نکته‌ای درباره زادگاه و محل رشد و بالیدن او ذکر نشده است؛ هر چند می‌‌توان حدس زد که او بیشتر عمرش را در [[اصفهان]] سپری کرده است؛ زیرا مدت سی سال در خدمت [[علامه مجلسی]] بوده و بیست سال نزد [[محقق خوانساری]] شاگردی کرده و سال‌های آخر عمرش، [[شیخ الاسلام]] اصفهان گردیده است.  
  
−
پدر محمدصالح، میر عبدالواسع نام داشت. سال تولدش در منابع ذکر نشده است؛ اما از آن جا که در «وقایع السنین و الأعوام» وفاتش در ۷۳ سالگی و ۱۰۹۸ هـ.ق ذکر شده،<ref> خاتون‌آبادی، میر عبدالحسین، وقایع السنن والاعوام، انتشارات اسلامیه، ص ۵۱۷. مولف این کتاب برادر مادری میر عبدالواسع است. معروف‌ترین اثر وی، همین کتاب است که به بیان وقایع از ابتدای خلقت تا سال ۱۱۹۵ هـ.ق پرداخته است. میر عبدالحسین هم از عالمان برجسته این خاندان به شمار می‌‌رود.</ref> می‌‌توان گفت ولادت او به سال ۱۰۲۵ هـ.ق رخ داده است.
+
در این که میر محمدصالح، داماد [[محمدتقی مجلسی]] است یا داماد فرزندش علامه محمدباقر مجلسی، برخی از صاحبان تراجم نظر اول را پذیرفته‌اند؛ اما بیشتر آنان قول دوم را مقدم داشته‌اند. با توجه به مطالبی که پژوهشگر معاصر علی دوانی، از کتاب‌های «انساب خاندان مجلسی»، «مرآة الأحوال» و «فوائد رضویه» نقل کرده، قول دوم صحیح است.<ref>ر.ک: همان، ص ۳۶۹-۳۷۰.</ref>
  
−
==استادان و علمای معاصر خاتون‌آبادى==
+
از مناصبی که میر محمدصالح و برخی از اعقابش داشته‌اند، این مطلب به خوبی استفاده می‌‌شود که آنان حضوری فعال و تأثیرگذار در عرصه دانش و اندیشه و امور اجتماعی داشته و مقبول عام و خاص بوده‌اند. پس از رحلت علامه [[علامه مجلسى|محمدباقر مجلسی]]، با وجود اعیان و معاریف بزرگ اصفهان مانند [[فاضل هندی|فاضل هندى]] (متوفى ۱۱۳۷ق) و [[آقا جمال خوانساری|آقا جمال الدین خوانسارى]] (متوفى ۱۱۲۲ق)، [[امام جمعه|امامت جمعه]] و ریاست دینی و نیز منصب شیخ الاسلامی، به میر محمدصالح خاتون آبادى واگذار شد.
  
−
شخصیت فرهیخته و دانای خاتون آبادی، سه استاد بزرگ داشته است و این سه، همه ارباب دانش و بینش و از اعلام وادی معنویت و فضیلت بوده‌اند که عبارتند از:<ref> نام استادان بدون ترتیب ذکر شده است.</ref>
+
مرحوم میر محمدصالح خاتون‌آبادی، سرانجام در سال ۱۱۲۶ هـ.ق دیده از جهان فرو بست. بنابر قولی پیکرش در [[نجف]] اشرف دفن شد.<ref> الذریعه، ج ۴، ص ۳۹۷.</ref>  
  
−
#[[علامه مجلسى|علامه محمدباقر مجلسی]] (۱۰۳۷ـ۱۱۱۱ هـ.ق)
+
==استادان و معاصران==
−
#ملا میرزا محمد بن حسین شیروانی (۱۰۹۸ـ۱۰۲۳ هـ.ق)
 
−
#آقا حسین بن جمال‌الدین محمد، معروف به [[محقق خوانساری]] (۱۰۱۶ـ۱۰۹۸ هـ.ق).<ref> اعیان الشیعه، مجلد ۶، ص ۱۴۹.</ref>
 
  
−
میر محمدصالح همچنین در زمان حیات خویش، با عالمان برجسته‌ای هم عصر بود. در این جا به اختصار، به ذکر نام برخی از آنان بسنده می‌‌کنیم:
+
میر محمدصالح خاتون آبادی، سه استاد بزرگ داشته است و این سه، همه ارباب دانش و از اعلام وادی معنویت و فضیلت بوده‌اند که عبارتند از:
  
−
#[[شیخ حر عاملى|محمد بن حر عاملی]] (۱۰۳۳ـ۱۱۰۴ هـ.ق)
+
*[[علامه مجلسى|علامه محمدباقر مجلسی]] (۱۰۳۷ـ۱۱۱۱ هـ.ق)
−
#امیر محمدباقر مدرس
+
*ملا میرزا محمد بن حسین شیروانی (۱۰۹۸ـ۱۰۲۳ هـ.ق)
−
#[[آقا جمال خوانساری]]
+
*[[آقا حسین خوانساری]]، معروف به محقق خوانساری (۱۰۱۶ـ۱۰۹۸ هـ.ق).<ref> اعیان الشیعه، مجلد ۶، ص ۱۴۹.</ref>
−
#شیخ جعفر قاضی (حویزه‌ای کمره‌ای)
+
 
−
#[[میرزا عبدالله افندی]]
+
میر محمدصالح همچنین در زمان حیات خویش، با عالمان برجسته‌ای هم عصر بود، از جمله: [[شیخ حر عاملى]] (۱۰۳۳ـ۱۱۰۴ هـ.ق)، [[آقا جمال خوانساری]]، [[میرزا عبدالله افندی]] [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت‌الله جزایری]] و [[فیض کاشانی|ملا محسن فیض کاشانی]].
−
#[[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت‌الله جزایری]]
 
−
#[[فیض کاشانی|ملا محسن فیض کاشانی]]
 
  
 
==گرایش علمی‌‌ ==
 
==گرایش علمی‌‌ ==
  
−
میر محمدصالح، گویا در اوایل تحصیل شوق فراوانی به علوم عقلی و [[فلسفه|فلسفی]] داشته است؛ چنان که خود هنگام شرح حال استادش [[علامه مجلسی]]، می‌‌گوید: «در اوایل حال، این قاصر حریص بودم بر تحصیل علوم عقلی و اوقات خود را صرف کتب حکمت می‌‌نمودم».
+
میر محمدصالح، گویا در اوایل تحصیل شوق فراوانی به علوم عقلی و [[فلسفه|فلسفی]] داشته است؛ چنان که خود هنگام شرح حال استادش [[علامه مجلسی]] می‌‌گوید: «در اوایل حال، این قاصر، حریص بودم بر تحصیل علوم عقلی و اوقات خود را صرف کتب [[حکمت]] می‌‌نمودم».
  
−
استادان وی در این عرصه، ملا میرزا محمد شیروانی و محقق خوانساری بوده‌اند. تا این که در سفر خود به [[بیت الله الحرام]]، به سبب آشنایی با علامه مجلسی و تشویق او، از [[حکمت]] و علوم عقلی صرفنظر می‌‌کند و به طور ویژه به دانش [[حدیث]] اهتمام می‌‌ورزد، به طوری که در آثارش هیچ ردی از فلسفه و [[منطق]] دیده نمی‌‌شود. (چنان که موضوع آثار او حاکی از این امر است.) البته ممکن است علاوه بر تشویق‌های علامه، وضعیت علمی ‌‌آن زمان نیز در رغبت او به حدیث تأثیر داشته است؛ زیرا چنان که خواهد آمد یکی از ویژگی‌های عصر میر محمدصالح، حدیث‌گرایی و رونق دانش حدیث بوده است.
+
استادان وی در این عرصه، ملا میرزا محمد شیروانی و [[محقق خوانساری]] بوده‌اند. تا این که در سفر خود به [[بیت الله الحرام]]، به سبب آشنایی با علامه مجلسی و تشویق او، از حکمت و علوم عقلی صرفنظر می‌‌کند و به طور ویژه به دانش [[حدیث]] اهتمام می‌‌ورزد، به طوری که در آثارش هیچ ردی از فلسفه و [[منطق]] دیده نمی‌‌شود (چنان که موضوع آثار او حاکی از این امر است). البته ممکن است علاوه بر تشویق‌های علامه، وضعیت علمی ‌‌آن زمان نیز در رغبت او به حدیث تأثیر داشته است؛ زیرا چنان که خواهد آمد، یکی از ویژگی‌های عصر میر محمدصالح، حدیث‌گرایی و رونق دانش حدیث بوده است.
  
−
در این میان، برخی آثار میر محمدصالح مانند «التهلیلیه»، «شرح [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]]»، «رساله هلالیه»، نشان می‌‌دهد که وی فقیهی صاحب نظر و مجتهد بوده است؛ اما از مباحث [[تفسیر قرآن|تفسیری]]، [[علم کلام|کلامی]]، حدیثی و [[اخلاق|اخلاقی]] غفلت نورزیده و آثاری را در این زمینه‌ها به یادگار گذاشته است. با این همه، از عناوین کتاب‌های وی این نکته بدست می‌‌آید که به احتمال زیاد وی در این تألیفات، رویکردی حدیثی داشته است.
+
در این میان، برخی آثار میر محمدصالح مانند «التهلیلیه»، «شرح [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]]» و «رساله هلالیه»، نشان می‌‌دهد که وی فقیهی صاحب نظر و مجتهد بوده است؛ اما از مباحث [[تفسیر قرآن|تفسیری]]، [[علم کلام|کلامی]]، حدیثی و [[اخلاق|اخلاقی]] غفلت نورزیده و آثاری را در این زمینه‌ها به یادگار گذاشته است. با این همه، از عناوین کتاب‌های وی این نکته بدست می‌‌آید که به احتمال زیاد وی در این تألیفات، رویکردی حدیثی داشته است.
  
−
از پاره‌ای قراین و نکات که درباره میر محمدصالح نقل شده، معلوم می‌‌شود که او از لحاظ علمی ‌‌مورد اعتماد و عنایت علامه مجلسی بوده است، به طوری که حکایت شده علامه مجلسی پیش از تألیف «[[زاد المعاد (کتاب)|زادالمعاد]]»، مردم را به کتاب «ذریعة النجاح» میر محمدصالح ارجاع می‌‌داده است،<ref> [[الذریعه]]، ج ۱۰، ص ۳۲.</ref> همچنان که او به اشاره علامه، «شرح [[الاستبصار (کتاب)|استبصار]]» را تصنیف و «شرح [[الکافی (کتاب)|کافی]]» را تکمیل کرده است.<ref> اعیان الشیعه، مجلد نهم، ص ۳۷۱ـ۳۷۲.</ref>
+
از پاره‌ای قراین و نکات که درباره میر محمدصالح نقل شده، معلوم می‌‌شود که او از لحاظ علمی ‌‌مورد اعتماد و عنایت علامه مجلسی بوده است، به طوری که حکایت شده علامه مجلسی پیش از تألیف «[[زاد المعاد (کتاب)|زادالمعاد]]»، مردم را به کتاب «ذریعة النجاح» میر محمدصالح ارجاع می‌‌داده است،<ref> الذریعه، ج ۱۰، ص ۳۲.</ref> همچنان که او به اشاره علامه، «شرح [[الاستبصار (کتاب)|استبصار]]» را تصنیف و «شرح [[الکافی (کتاب)|کافی]]» را تکمیل کرده است.<ref> اعیان الشیعه، مجلد نهم، ص ۳۷۱ـ۳۷۲.</ref>
  
−
یکی از نوادگان علامه در یکی از آثارش گفته است: «هرگاه معنی حدیثی از مجلد شانزدهم [[بحارالانوار]] بر تو مشتبه شد، به کتاب‌های روادع النفوس، تقویم المؤمنین و انوار المشرقیه (از تألیفات میر محمدصالح) مراجعه کن».<ref> همان.</ref>
+
یکی از نوادگان علامه مجلسی در یکی از آثارش گفته است: «هرگاه معنی حدیثی از مجلد شانزدهم [[بحارالانوار]] بر تو مشتبه شد، به کتاب‌های روادع النفوس، تقویم المؤمنین و انوار المشرقیه (از تألیفات میر محمدصالح) مراجعه کن».<ref> همان.</ref>
 
==آثار و تألیفات ==
 
==آثار و تألیفات ==
  
−
میر محمدصالح خاتون‌آبادی، آثار گوناگونی را در موضوعات مختلف تألیف کرد که نام برخی از آن‌ها در کتابخانه‌های خطی دیده می‌‌شود. این آثار عبارتند از:
+
میر محمدصالح خاتون‌آبادی، آثار گوناگونی را در موضوعات مختلف تألیف کرد که نام برخی از آن‌ها در کتابخانه‌های خطی دیده می‌‌شود. برخی از این آثار عبارتند از:
  
−
#آداب سنیه
+
#آداب سنیة
 
#حدائق المقرّبین<ref>الذریعه، ج۶، ص۲۸۹.</ref>
 
#حدائق المقرّبین<ref>الذریعه، ج۶، ص۲۸۹.</ref>
−
#ذریعة النجاح فی اعمال السنه
+
#ذریعة النجاح فی اعمال السنة
 
#اصول العقائد<ref>الذریعه، ج۲، ص۱۹۷.</ref>
 
#اصول العقائد<ref>الذریعه، ج۲، ص۱۹۷.</ref>
−
#اسرار الصلوه<ref> همان، ص۴۸.</ref>
+
#اسرار الصلوة<ref> همان، ص۴۸.</ref>
−
#اسماء من استبصر من العلماء و رجع الی الطریقه الاثنی عشریه
+
#اسماء من استبصر من العلماء و رجع الی الطریقه الإثنی عشریة
−
#الانوار المشرقه<ref>همان، ص ۴۴۰.</ref>
+
#الانوار المشرقیه<ref>همان، ص ۴۴۰.</ref>
 
#الایمان والکفر<ref> همان، ص ۵۱۶.</ref>
 
#الایمان والکفر<ref> همان، ص ۵۱۶.</ref>
−
#اثبات عصمة الأئمه<ref>ریحانه الادب.</ref>
+
#اثبات عصمة الأئمة<ref>ریحانة الادب.</ref>
 
#احوال الملائکه<ref>الذریعه، ج ۱، ص ۳۰۶.</ref>
 
#احوال الملائکه<ref>الذریعه، ج ۱، ص ۳۰۶.</ref>
 
#تفسیر [[سوره حمد]]<ref> همان، ج ۴، ص ۳۳۹.</ref>
 
#تفسیر [[سوره حمد]]<ref> همان، ج ۴، ص ۳۳۹.</ref>
−
#تفسیر [[سوره اخلاص]]؛<ref> همان، ص ۳۳۵.</ref>
+
#تفسیر [[سوره اخلاص]]<ref> همان، ص ۳۳۵.</ref>
−
#التهلیله
+
#التهلیلیه
−
#تکمله [[مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول (کتاب)|مرآة العقول]]<ref>الذریعه این کتاب را ذکر نکرده ولی در ریحانه الأدب آمده است.</ref>
+
#تقویم المؤمنین
−
#الحدیقه السلیمانیه؛<ref>همان، ج۶، ص۳۸۵.</ref>
+
#تکمله [[مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول (کتاب)|مرآة العقول]] مجلسی<ref>صاحب الذریعه این کتاب را ذکر نکرده، ولی در ریحانة الأدب آمده است.</ref>
 +
#الحدیقة السلیمانیة<ref>همان، ج۶، ص۳۸۵.</ref>
 
#روادع النفوس فی الاخلاق والمواعظ
 
#روادع النفوس فی الاخلاق والمواعظ
−
#شرح من لایحضره الفقیه؛<ref>همان، ج۱۴، ص ۹۴.</ref>
+
#شرح من لایحضره الفقیه<ref>همان، ج۱۴، ص ۹۴.</ref>
 
#کتاب المزار<ref>همان، ج۲۰، ص۳۱۹.</ref>
 
#کتاب المزار<ref>همان، ج۲۰، ص۳۱۹.</ref>
 
#النجم الثاقب فی اثبات الواجب<ref> همان، ج۲۴، ص۶۹.</ref>
 
#النجم الثاقب فی اثبات الواجب<ref> همان، ج۲۴، ص۶۹.</ref>
−
#الهدایه فی حکم اثبات رؤیه الهلال بحکم الحاکم<ref>همان، ج۲۵، ص۲۳۹ و ج۱۱، ص۲۳۰.</ref>
+
#الهدایة فی حکم اثبات رؤیه الهلال بحکم الحاکم<ref>همان، ج۲۵، ص۲۳۹ و ج۱۱، ص۲۳۰.</ref>
−
#رساله‌ای در هلال.<ref>ریحانه الادب.</ref>
+
#رساله‌ای در هلال.<ref>ریحانة الادب.</ref>
−
 
 
−
وی گذشته از تألیفات مذکور، آثار دیگری نیز داشته است که از ذکر آن‌ها پرهیز شد.<ref>ر.ک: ریحانه الأدب، ج۲، ص۱۰۲.</ref>
 
−
 
 
−
==جایگاه علمی‌‌ و اجتماعی==
 
−
 
 
−
درباره جایگاه علمی‌‌ و اجتماعی خاندان میر محمدصالح باید به صراحت اعتراف کرد که در بیشتر ـ یا همه ـ آثار شرح‌حال‌نگاری، به طور مشروح، مطلبی نیامده است؛ اما از مناصبی که میر محمدصالح و برخی از اعقابش داشته‌اند، این مطلب به خوبی استفاده می‌‌شود که آنان حضوری فعال و تأثیرگذار در عرصه دانش و اندیشه و امور اجتماعی داشته و مقبول عام و خاص بوده‌اند. برای پی بردن به جایگاه اجتماعی و علمی ‌‌این خاندان، لازم است علاوه بر توجه به وظایف کسانی که به [[امام جمعه|امامت جمعه]] و [[شیخ الاسلام|شیخ الاسلامی‌‌]] منصوب می‌‌شده‌اند، به این نکته نیز عنایت شود که این دو منصب از میان ده‌ها عالم هر زمان به افرادی با شرایط علمی‌‌ و مقبولیت خاص اعطا می‌‌شده است.
 
−
 
 
−
امامت جمعه، منصبی بود که در هر عصر برای شهرهای مهم از سوی حاکم به یکی از عالمان معروف [[اصفهان]] داده می‌‌شد. در اصفهان معمولاً امام جمعه در هر زمان، [[نماز جمعه]] را در مسجد قدیم برگزار می‌‌کرد.
 
−
 
 
−
شیخ الاسلام، منصب عالی روحانی بود که به یکی از بهترین عالمان روحانی داده می‌‌شد و او به دعاوی شرعی، [[امر به معروف و نهی از منکر]]، نظارت بر امور حسبی و امور عالی روحانیون<ref> رجال اصفهان، ج ۱، ص ۵۷.</ref> و نظارت بر تمام طلاق‌های رسمی، مدیریت اموال یتیم و افراد غایب می‌‌پرداخت. به علاوه، اجازه اعمال دینی نیز از طریق دفتر شیخ الاسلام صادر می‌‌شد. اهمیت این منصب از زمان سلطان سلیمان اول به اوج خود رسید.<ref> به اهتمام مهریزی، مهدی و ربانی، هادی، یادنامه [[علامه مجلسی]]، ج ۳، ص ۳۲۹ و ۳۳۰.</ref> شیخ الاسلام می‌‌توانست مشروعیت و صلاحیت شخص سلطان را زیر سوال ببرد و در امور داخلی دخالت کند. حدود [[احکام|احکام]] و فرامین با مشورت وی انجام می‌‌شد. شیخ الاسلام شهرهای دیگر، زیر نظر شیخ الاسلام اصفهان انجام وظیفه می‌‌کرد و عزل و نصب صاحبان این منصب در دیگر شهرها، با تأیید و تصویب و نظر شیخ الاسلام اصفهان بود.<ref> همان، ص ۳۵۰.</ref>
 
−
 
 
−
اولین شیخ الاسلام و امام جمعه اصفهان در عهد [[صفویه|صفوی]]، [[شیخ بهایی]] است و پس از او حکیم و فقیه [[میرداماد|میر محمدباقر داماد]]؛ تا این که این امر به [[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقی مجلسی]] تفویض گردید. پس از درگذشت او، این مناصب به فرزندش [[علامه مجلسى|علامه محمدباقر مجلسی]] تفویض گردید. با رحلت علامه، با وجود اعیان و معاریف بزرگ اصفهان، امامت جمعه و ریاست دینی و شیخ الاسلامی، به میر محمدصالح، داماد علامه مجلسی و سپس به میر محمدحسین واگذار شد. پس از او دو شخص دیگر از غیر این خاندان، امام جمعه گردیدند؛ اما دوباره این مسئولیت به اعقاب میر محمدصالح بازگشت؛ ابتدا به میر محمدمهدی (متوفی ۱۱۸۳ هـ.ق) فرزند بزرگ میر محمدحسین خاتون‌آبادی، پس از او به میر عبدالباقی، فرزند دیگر میر محمدحسین، و پس از او به میر محمدحسین، فرزند میر عبدالباقی. تا سال ۱۳۴۸ هـ.ق همچنان این سمت بر عهده این خاندان بود. از این پس تا بیست سال، اصفهان امام جمعه نداشت؛ تا این که در سال ۱۳۶۸ هـ.ق، میر محمدمهدی سلطان الادبا به امامت جمعه اصفهان منصوب شد. وی آخرین امام جمعه از این سلسله است. گفتنی است که امام جمعه‌های [[تهران]] نیز از اولاد میر محمدمهدی، فرزند میر محمدحسین، فرزند میر محمدصالح خاتون‌آبادی بوده‌اند.<ref> رجال اصفهان، ج ۱، ص ۶۰ـ۵۶. در آغاز نوشتار اشاره شد که این سلسله به «امام جمعه»، شهرت یافته‌اند. با توجه به مطالب مذکور به خوبی علت این نامگذاری آشکار می‌‌شود. نکته دیگر این که در این سلسله نام‌هایی چون میر محمدحسین، میر محمد، میر اسماعیل، میر صالح بارها تکرار می‌‌شود که نباید خواننده دچار اشتباه شود.</ref>
 
−
 
 
−
خاتون آبادى پس از درگذشت مجلسى با وجود عالمان بزرگى مانند [[فاضل هندی|فاضل هندى]] (متوفى ۱۱۳۷ق) و [[آقا جمال خوانساری|آقا جمال الدین خوانسارى]] (متوفى ۱۱۲۲ق)، امام جمعه و سرپرست [[حوزه علمیه|حوزه علمى]] اصفهان شد و پس از وفات جعفر بن عبداللّه کمَرِه اى (شیخ الاسلام اصفهان) در ۱۱۱۵ق، شیخ الاسلام شهر شد.
 
−
 
 
−
پس از مدتى مناسبات او با شاه سلطان حسین (حک: ۱۱۰۵ـ۱۱۳۵ق) که از ابتدا نیز رغبت چندانى به انتصاب او در این سِمَت نداشت، تیره گشت و در [[ربیع الثانی]] ۱۱۲۴ق عزل شد، ولى بار دیگر در ۱۱۲۵ق، با وساطت مریم بیگم عمه شاه، به این سمت منصوب شد.<ref>خاتون آبادى، عبدالحسین بن محمدباقر، وقایع السنین والاعوام یا گزارشهاى سالیانه از ابتداى خلقت تا سال ۱۱۹۵ هجرى، چاپ محمدباقر بهبودى، تهران ۱۳۵۲ش.</ref>
 
−
==وفات==
 
−
 
 
−
ستاره پرفروغ خاندان خاتون‌آبادی، پس از سال‌ها روشنی بخشیدن، سرانجام در سال ۱۱۲۶ هـ.ق غروب کرد. بنابر قولی پیکرش در [[نجف]] اشرف دفن شد.<ref> الذریعه، ج ۴، ص ۳۹۷.</ref> در «[[اعیان الشیعه]]»<ref> ر.ک: [[اعیان الشیعه]]، ج ۶، ص ۲۷۱.</ref> و مواضع متعددی از کتاب [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعه]] و برخی کتاب‌های دیگر، سال وفات میر محمدصالح ۱۱۱۶ هـ.ق ذکر شده است؛ اما قطعاً او پس از ۱۱۲۰ هـ.ق درگذشته است، زیرا: چنان که گذشت، تاریخ نگارش آداب سنیه، سال ۱۱۲۰ هـ.ق بوده است. همچنین بنابر گزارش میر عبدالحسین خاتون‌آبادی، میر محمدصالح در سال ۱۱۲۲ هـ.ق در قید حیات بوده است.<ref>ر.ک: وقایع السنین والاعوام، ص ۵۶۱.</ref> و همو در وقایع سال ۱۱۲۴ هـ.ق از معزول شدن میر محمدصالح از منصب شیخ الاسلامی‌‌ و سپس نصب مجدد او به سال ۱۱۲۵ خبر داده است.<ref> ر.ک: همان، ص ۵۶۵.</ref>
 
−
 
 
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
<references />
 
<references />
−
 
 
==منابع==
 
==منابع==
 +
*[[گلشن ابرار]]، جلد ۴، زندگی‌نامه "مير محمدصالح خاتون‌آبادی" از علی عليزاده مهرانی.
 +
*دانشنامه جهان اسلام، مدخل "میر محمدصالح خاتون‌آبادی" از عليرضا سعيد.
  
−
*تلخيص از مجموعه [[گلشن ابرار]]، جلد 4، زندگی نامه "مير محمدصالح خاتون آبادی" از علی عليزاده مهرانی.
+
[[رده:علمای قرن دوازدهم]][[رده:علماء شیعه]][[رده:فقیهان]][[رده:محدثان]][[رده:ائمه جمعه]][[رده:مدفونین در نجف]]
−
*دانشنامه جهان اسلام، مدخل "میر محمد صالح خاتون آبادی" از عليرضا سعيد.
 
−
 
 
−
[[رده:علمای قرن دوازدهم]]
 
−
[[رده:فقیهان]]
 
−
[[رده:راویان حدیث]]
 
−
[[رده:ائمه جمعه]]
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۹:۰۱

«میر محمدصالح خاتون‌آبادى» (۱۰۵۸-۱۱۲۶ ق)، فقیه و محدّث بزرگ شیعه در قرن دوازدهم هجری و از شاگردان علامه مجلسی است. او مدتی منصب امامت جمعه و شیخ الاسلامی در اصفهان را عهده‌دار بوده است. میر محمدصالح در فقه، حدیث، تفسیر و کلام تبحّر داشته و تألیفات متعددی در این علوم نگاشته است.

نام کامل میر محمدصالح خاتون‌آبادى
زادروز ۱۰۵۸ قمری
زادگاه اصفهان
وفات ۱۱۲۶ قمری
مدفن نجف

Line.png

اساتید

محمدباقر مجلسی، آقا حسین خوانساری، میرزا محمد بن حسین شیروانی،...


آثار

ذریعة النجاح فی اعمال السنة، اصول العقائد، اسرار الصلوة، اسماء من استبصر من العلماء، الانوار المشرقیة، الایمان و الکفر، اثبات عصمة الأئمة، روادع النفوس،...


زندگی‌نامه

میر محمدصالح خاتون‌آبادى فرزند میر عبدالواسع، به سال ۱۰۵۸ قمری به دنیا آمد.[۱] در کتاب‌های شرح حال، نکته‌ای درباره زادگاه و محل رشد و بالیدن او ذکر نشده است؛ هر چند می‌‌توان حدس زد که او بیشتر عمرش را در اصفهان سپری کرده است؛ زیرا مدت سی سال در خدمت علامه مجلسی بوده و بیست سال نزد محقق خوانساری شاگردی کرده و سال‌های آخر عمرش، شیخ الاسلام اصفهان گردیده است.

در این که میر محمدصالح، داماد محمدتقی مجلسی است یا داماد فرزندش علامه محمدباقر مجلسی، برخی از صاحبان تراجم نظر اول را پذیرفته‌اند؛ اما بیشتر آنان قول دوم را مقدم داشته‌اند. با توجه به مطالبی که پژوهشگر معاصر علی دوانی، از کتاب‌های «انساب خاندان مجلسی»، «مرآة الأحوال» و «فوائد رضویه» نقل کرده، قول دوم صحیح است.[۲]

از مناصبی که میر محمدصالح و برخی از اعقابش داشته‌اند، این مطلب به خوبی استفاده می‌‌شود که آنان حضوری فعال و تأثیرگذار در عرصه دانش و اندیشه و امور اجتماعی داشته و مقبول عام و خاص بوده‌اند. پس از رحلت علامه محمدباقر مجلسی، با وجود اعیان و معاریف بزرگ اصفهان مانند فاضل هندى (متوفى ۱۱۳۷ق) و آقا جمال الدین خوانسارى (متوفى ۱۱۲۲ق)، امامت جمعه و ریاست دینی و نیز منصب شیخ الاسلامی، به میر محمدصالح خاتون آبادى واگذار شد.

مرحوم میر محمدصالح خاتون‌آبادی، سرانجام در سال ۱۱۲۶ هـ.ق دیده از جهان فرو بست. بنابر قولی پیکرش در نجف اشرف دفن شد.[۳]

استادان و معاصران

میر محمدصالح خاتون آبادی، سه استاد بزرگ داشته است و این سه، همه ارباب دانش و از اعلام وادی معنویت و فضیلت بوده‌اند که عبارتند از:

میر محمدصالح همچنین در زمان حیات خویش، با عالمان برجسته‌ای هم عصر بود، از جمله: شیخ حر عاملى (۱۰۳۳ـ۱۱۰۴ هـ.ق)، آقا جمال خوانساری، میرزا عبدالله افندی سید نعمت‌الله جزایری و ملا محسن فیض کاشانی.

گرایش علمی‌‌

میر محمدصالح، گویا در اوایل تحصیل شوق فراوانی به علوم عقلی و فلسفی داشته است؛ چنان که خود هنگام شرح حال استادش علامه مجلسی می‌‌گوید: «در اوایل حال، این قاصر، حریص بودم بر تحصیل علوم عقلی و اوقات خود را صرف کتب حکمت می‌‌نمودم».

استادان وی در این عرصه، ملا میرزا محمد شیروانی و محقق خوانساری بوده‌اند. تا این که در سفر خود به بیت الله الحرام، به سبب آشنایی با علامه مجلسی و تشویق او، از حکمت و علوم عقلی صرفنظر می‌‌کند و به طور ویژه به دانش حدیث اهتمام می‌‌ورزد، به طوری که در آثارش هیچ ردی از فلسفه و منطق دیده نمی‌‌شود (چنان که موضوع آثار او حاکی از این امر است). البته ممکن است علاوه بر تشویق‌های علامه، وضعیت علمی ‌‌آن زمان نیز در رغبت او به حدیث تأثیر داشته است؛ زیرا چنان که خواهد آمد، یکی از ویژگی‌های عصر میر محمدصالح، حدیث‌گرایی و رونق دانش حدیث بوده است.

در این میان، برخی آثار میر محمدصالح مانند «التهلیلیه»، «شرح من لایحضره الفقیه» و «رساله هلالیه»، نشان می‌‌دهد که وی فقیهی صاحب نظر و مجتهد بوده است؛ اما از مباحث تفسیری، کلامی، حدیثی و اخلاقی غفلت نورزیده و آثاری را در این زمینه‌ها به یادگار گذاشته است. با این همه، از عناوین کتاب‌های وی این نکته بدست می‌‌آید که به احتمال زیاد وی در این تألیفات، رویکردی حدیثی داشته است.

از پاره‌ای قراین و نکات که درباره میر محمدصالح نقل شده، معلوم می‌‌شود که او از لحاظ علمی ‌‌مورد اعتماد و عنایت علامه مجلسی بوده است، به طوری که حکایت شده علامه مجلسی پیش از تألیف «زادالمعاد»، مردم را به کتاب «ذریعة النجاح» میر محمدصالح ارجاع می‌‌داده است،[۵] همچنان که او به اشاره علامه، «شرح استبصار» را تصنیف و «شرح کافی» را تکمیل کرده است.[۶]

یکی از نوادگان علامه مجلسی در یکی از آثارش گفته است: «هرگاه معنی حدیثی از مجلد شانزدهم بحارالانوار بر تو مشتبه شد، به کتاب‌های روادع النفوس، تقویم المؤمنین و انوار المشرقیه (از تألیفات میر محمدصالح) مراجعه کن».[۷]

آثار و تألیفات

میر محمدصالح خاتون‌آبادی، آثار گوناگونی را در موضوعات مختلف تألیف کرد که نام برخی از آن‌ها در کتابخانه‌های خطی دیده می‌‌شود. برخی از این آثار عبارتند از:

  1. آداب سنیة
  2. حدائق المقرّبین[۸]
  3. ذریعة النجاح فی اعمال السنة
  4. اصول العقائد[۹]
  5. اسرار الصلوة[۱۰]
  6. اسماء من استبصر من العلماء و رجع الی الطریقه الإثنی عشریة
  7. الانوار المشرقیه[۱۱]
  8. الایمان والکفر[۱۲]
  9. اثبات عصمة الأئمة[۱۳]
  10. احوال الملائکه[۱۴]
  11. تفسیر سوره حمد[۱۵]
  12. تفسیر سوره اخلاص[۱۶]
  13. التهلیلیه
  14. تقویم المؤمنین
  15. تکمله مرآة العقول مجلسی[۱۷]
  16. الحدیقة السلیمانیة[۱۸]
  17. روادع النفوس فی الاخلاق والمواعظ
  18. شرح من لایحضره الفقیه[۱۹]
  19. کتاب المزار[۲۰]
  20. النجم الثاقب فی اثبات الواجب[۲۱]
  21. الهدایة فی حکم اثبات رؤیه الهلال بحکم الحاکم[۲۲]
  22. رساله‌ای در هلال.[۲۳]

پانویس

  1. ↑ دوانی، علی، علامه مجلسی مرد علم و دین، ص ۳۶۹.
  2. ↑ ر.ک: همان، ص ۳۶۹-۳۷۰.
  3. ↑ الذریعه، ج ۴، ص ۳۹۷.
  4. ↑ اعیان الشیعه، مجلد ۶، ص ۱۴۹.
  5. ↑ الذریعه، ج ۱۰، ص ۳۲.
  6. ↑ اعیان الشیعه، مجلد نهم، ص ۳۷۱ـ۳۷۲.
  7. ↑ همان.
  8. ↑ الذریعه، ج۶، ص۲۸۹.
  9. ↑ الذریعه، ج۲، ص۱۹۷.
  10. ↑ همان، ص۴۸.
  11. ↑ همان، ص ۴۴۰.
  12. ↑ همان، ص ۵۱۶.
  13. ↑ ریحانة الادب.
  14. ↑ الذریعه، ج ۱، ص ۳۰۶.
  15. ↑ همان، ج ۴، ص ۳۳۹.
  16. ↑ همان، ص ۳۳۵.
  17. ↑ صاحب الذریعه این کتاب را ذکر نکرده، ولی در ریحانة الأدب آمده است.
  18. ↑ همان، ج۶، ص۳۸۵.
  19. ↑ همان، ج۱۴، ص ۹۴.
  20. ↑ همان، ج۲۰، ص۳۱۹.
  21. ↑ همان، ج۲۴، ص۶۹.
  22. ↑ همان، ج۲۵، ص۲۳۹ و ج۱۱، ص۲۳۰.
  23. ↑ ریحانة الادب.

منابع

  • گلشن ابرار، جلد ۴، زندگی‌نامه "مير محمدصالح خاتون‌آبادی" از علی عليزاده مهرانی.
  • دانشنامه جهان اسلام، مدخل "میر محمدصالح خاتون‌آبادی" از عليرضا سعيد.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=میر_محمدصالح_خاتون_آبادی&oldid=156915»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا
مسابقه از خطبه ۱۱۱ نهج البلاغه