نهضت مختار ثقفی (کتاب): تفاوت بین نسخهها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | [[ | + | '''«نهضت مختار ثقفى»''' اثر محمودرضا افتخارزاده، کتابى است كه در راستاى بررسى انتقادى نهضتهاى تاريخى [[شیعه|شيعه]]، به بررسى شخصيت [[مختار ثقفی]] و ابعاد مختلف [[قیام مختار|قیام]] او و اتهامات نسبت داده شده به وى پرداخته است. |
| + | {{مشخصات کتاب | ||
| + | |عنوان= | ||
| + | |تصویر= [[پرونده:Ketab483.jpg|240px|وسط]] | ||
| − | + | |نویسنده= محمودرضا افتخارزاده | |
| − | = | + | |موضوع= قیام مختار ثقفی |
| − | + | |زبان= فارسی | |
| − | + | |تعداد جلد= ۱ | |
| − | + | |عنوان افزوده1= | |
| + | |افزوده1= | ||
| − | + | |عنوان افزوده2= | |
| − | + | |افزوده2= | |
| − | + | |لینک= | |
| − | + | }} | |
| + | ==محتوای کتاب== | ||
| − | در فصل | + | کتاب «نهضت مختار ثقفى» با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظیم شده است. نویسنده در ابتدا به معرفى کتبى پرداخته که در مورد [[مختار ثقفی]] (م، 67 ق) نوشته شده و سپس، ضمن بررسى اقوال و دیدگاههاى مختلف درباره وى، به بحث پیرامون اتهامات و تحریفات نسبت داده شده به او پرداخته و در پایان، نهضت وى را مورد ارزیابى قرار داده است. |
| − | + | نویسنده در مقدمه کتاب، شیوه تحقیقى غرب را به چالش کشیده و پژوهش آکادمیک مطلوب غرب را در واقع، گریم چهره کریه دژخیمان تاریخ حاکم و ذبح علمى قهرمانان مظلوم و متهم تاریخ محکوم دانسته است. وى سپس تأکید مىکند که «در این پژوهش کوشیدهام تا مختار و [[قیام مختار|قیام]] او را از زندان اتهام تاریخ تبرئه کنم و ساحت عقیدتى وى را از گرد و غبار تحریف پاک نمایم و در آخر به ارزیابى اشتباهات سیاسى او پرداختهام که به قیمت نابودى نهضت وى تمام شد». | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | *فصل اول، به کتابشناسى آثار و کتبى اختصاص دارد که در مورد مختار و قیام او نوشته شده است. این آثار به زبانهاى عربى، فارسى، ترکى، گجراتى، اردو، آلمانى، انگلیسى، فرانسوى مىباشد. در این فصل همچنین، ضمن شناسایى و دستهبندى منابعى که در مورد مختار نوشته شده، به بررسى و نقد آنها نیز پرداخته شده است. به نظر نویسنده، فهرست آثار مؤلفان شیعى دوره حضور [[ائمه اطهار|امامان]] علیهم السلام نشان مىدهد که در آن مقطع تاریخى که تشیع یک عقیده و آرمان سرّى و مذهب ممنوع بوده است، مختار و قیام او در کانون عقاید و توجه اصحاب امامان قرار داشته و تألیفاتى را باعث شده است. | |
| − | در | + | *در فصل دوم، اقوال و دیدگاههاى تاریخى و معاصر در مورد [[مختار ثقفی|مختار]]، در پنج بخش زیر بررسى شده است: |
| − | + | #پیشوایان [[عصمت|معصوم]](ع)؛ نویسنده معتقد است منبع اصلى این نقطهنظرها، [[رجال کشی|رجال کشى]] است که با ذکر سلسله [[سند حدیث|سند]] آمده است از جمله: از [[امام على]](ع) نقل شده که آن حضرت، مختار را به هنگام کودکى در [[مدینه|مدینه]] بر زانو نشانده و در حالى که بر سرش دست مىکشیده فرموده: «اى زیرک! اى زرنگ!». در خبر دیگرى که نشان مىدهد جامعه شیعى دوره حضور، تحتتأثیر تبلیغات [[بنی امیه|امویان]] و مخالفان قرار داشته و عوام و احتمالاً خواص شیعه از مختار بد مىگفتهاند. از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق]](ع) نقل است که فرمود: مختار را دشنام ندهید، چرا که قاتلان خاندان ما را کشت و به خونخواهى ما برخاست، بیوه زنان ما را شوهر داد و به هنگام سختى زندگى، اموالى در میان ما تقسیم کرد. | |
| + | #علماى [[شیعه]]؛ که از جمله آنها، [[ابوعمرو کشی]] از علماى شیعى سده سوّم و چهارم هجرى است که از کانونهاى علمى-سیاسى شیعه بدور بوده و به نظر نویسنده، چون در جامعه سنّیان مىزیسته، از جوّ تند تبلیغاتى ضد شیعه و شایعات تاریخى مخالفان متأثّر شده و مختار را بنیانگذار فرقه [[کیسانیه|کیسانیه]] مىداند. وى پس از نقل روایات موافق و مخالف، چنین اظهار نظر کرده که مختار همان کسى است که مردم را به سوى [[محمد بن حنفیه|محمد بن حنفیه]] فرا مىخواند که به آن کیسانیه گفتهاند و آنان همان مختاریه مىباشند. اما این نظریه توسط رجالشناسان امامیه نقد و رد شده است. | ||
| + | #علماى [[سنی]]؛ که از جمله علماى ذکر شده، [[ابن سعد]] است که در «[[الطبقات الکبری (کتاب)|طبقات]]»، مختار را بر اساس روایات تاریخى و شایعات [[بنی امیه|اموى]] ارزیابى کرده که: او نامههائى به اسم محمد بن حنفیه جعل مىکرد و مردم را به نفع خود و به نام او دعوت مىنمود. در حالىکه ابن حنفیه نسبت به وى نظر خوبى نداشت و [[امام سجاد]](ع) هم بدون [[تقیه|تقیه]] و آزادانه و در حضور مردم مختار را [[لعن]] مىکرد و هدایایش را پس فرستاد و پس از قتل مختار، براى تصرف در اموال اهدائى او از [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک بن مروان]] اجازه گرفت. | ||
| + | #محققان مسلمان متأخر؛ که از جمله آنها، محمّد ابوزهره است که با تکیه بر گفتههاى مبرّد، ابن حزم و ذهبى، مختار را از [[خوارج]] مىداند که سپس [[شیعه]] شد و بنیانگذار فرقه کیسانیه گردید و مىگوید: اندیشه مختار بذر پلیدى بود که جز زشتى چیزى ببار نیاورد. در مقابل، عبدالرزاق مقرّم، مختار را مسلمان شیعه خالصى مىداند که براى خدا و خونخواهى [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]](ع) قیام کرد. | ||
| + | #شرقشناسان غربى؛ از جمله فان فلوتن که معتقد است مختار با تأئید و پشتیبانى موالى [[کوفه|کوفه]] توانست قدرت را به دست گیرد و این در نتیجه آگاهى او از اوضاع اجتماعى روزگارش بود. او به [[موالی]] آموخته بود که حقى مساوى با اعراب دارند و باید احقاق حقوق خویش نمایند و به آنان قول داده بود که در صورت پیروزى میان آنان و اعراب، تساوى حقیقى و حقوقى برقرار خواهد کرد. به همین خاطر، بیشتر یاران مختار از موالى بودند و تعداد اندکى عرب در سپاه او حضور داشتند. | ||
| − | + | *در فصل سوم، تحریفات و اتهاماتى که به مختار نسبت داده شده، مورد بررسى قرار گرفته است. به اعتقاد نویسنده، در این تردیدى نیست که [[قیام مختار]]، مهمترین حادثه سیاسى-نظامى و موفقترین قیام شیعى تاریخ [[امویان]] محسوب مىشود و تنها قیامى است که به پیروزى و تشکیل حکومت رسید. بدیهى است که امویان از قیام مختار آسیب بسیارى دیدند و تلفات بسیارى دادند؛ در این قیام برجستهترین فرماندهان سیاسى-نظامى شامى و عراقى جان خود را از دست دادند و بیش از یک سال بخش بزرگى از قلمرو امپراطورى عربى-اموى در اختیار مختار بود و مىرفت که به اساس رژیم در تمامیت آن پایان دهد. بنابراین جاى شگفتى نیست که بیشترین تحریفات و تبلیغات علیه مختار صورت گرفته است. | |
| − | + | *در فصل چهارم، به بررسى نهضت مختار پرداخته شده است. از جمله مطالب مورد بحث در این فصل، عبارتند از: [[قیام توابین]]؛ درآمدى بر نهضت مختار؛ شناخت رهبرى نهضت مختار؛ امام و قیام؛ قیام از آغاز تا انجام؛ برخورد مختار با [[ناکثین]] و [[قاسطین]]. | |
| − | در | + | در انتهای کتاب نیز، دو مقاله آکادمیک پیرامون مختار و قیام او به صورت پیوست آمده است. این دو مقاله به ترتیب نخستین و آخرین پژوهش آکادمیک منصفانه در غرب و شرق است که تاکنون پیرامون نهضت مختار ثقفى نوشته شده است؛ مقاله نخست از یک شرقشناس مشهور آلمانى است که پدر شرقشناسان و اسلامشناسان غربى نام گرفته و مقاله دوم از یک محقق مسلمان است که کوشیده تا منصفانهترین تصویر را از مختار و قیام او ترسیم نماید. در عین حال هردو مقاله، متأثر از روایات امویان بوده و بىاعتنا به منابع و روایات شیعى مىباشند. |
| − | + | ==منابع== | |
| − | + | *"نهضت مختار ثقفى"، ویکی نور. | |
| − | ==منابع | + | [[رده:کتابهای تاریخی]] |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۰۵
«نهضت مختار ثقفى» اثر محمودرضا افتخارزاده، کتابى است كه در راستاى بررسى انتقادى نهضتهاى تاريخى شيعه، به بررسى شخصيت مختار ثقفی و ابعاد مختلف قیام او و اتهامات نسبت داده شده به وى پرداخته است.
 | |
| نویسنده | محمودرضا افتخارزاده |
| موضوع | قیام مختار ثقفی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
محتوای کتاب
کتاب «نهضت مختار ثقفى» با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظیم شده است. نویسنده در ابتدا به معرفى کتبى پرداخته که در مورد مختار ثقفی (م، 67 ق) نوشته شده و سپس، ضمن بررسى اقوال و دیدگاههاى مختلف درباره وى، به بحث پیرامون اتهامات و تحریفات نسبت داده شده به او پرداخته و در پایان، نهضت وى را مورد ارزیابى قرار داده است.
نویسنده در مقدمه کتاب، شیوه تحقیقى غرب را به چالش کشیده و پژوهش آکادمیک مطلوب غرب را در واقع، گریم چهره کریه دژخیمان تاریخ حاکم و ذبح علمى قهرمانان مظلوم و متهم تاریخ محکوم دانسته است. وى سپس تأکید مىکند که «در این پژوهش کوشیدهام تا مختار و قیام او را از زندان اتهام تاریخ تبرئه کنم و ساحت عقیدتى وى را از گرد و غبار تحریف پاک نمایم و در آخر به ارزیابى اشتباهات سیاسى او پرداختهام که به قیمت نابودى نهضت وى تمام شد».
- فصل اول، به کتابشناسى آثار و کتبى اختصاص دارد که در مورد مختار و قیام او نوشته شده است. این آثار به زبانهاى عربى، فارسى، ترکى، گجراتى، اردو، آلمانى، انگلیسى، فرانسوى مىباشد. در این فصل همچنین، ضمن شناسایى و دستهبندى منابعى که در مورد مختار نوشته شده، به بررسى و نقد آنها نیز پرداخته شده است. به نظر نویسنده، فهرست آثار مؤلفان شیعى دوره حضور امامان علیهم السلام نشان مىدهد که در آن مقطع تاریخى که تشیع یک عقیده و آرمان سرّى و مذهب ممنوع بوده است، مختار و قیام او در کانون عقاید و توجه اصحاب امامان قرار داشته و تألیفاتى را باعث شده است.
- در فصل دوم، اقوال و دیدگاههاى تاریخى و معاصر در مورد مختار، در پنج بخش زیر بررسى شده است:
- پیشوایان معصوم(ع)؛ نویسنده معتقد است منبع اصلى این نقطهنظرها، رجال کشى است که با ذکر سلسله سند آمده است از جمله: از امام على(ع) نقل شده که آن حضرت، مختار را به هنگام کودکى در مدینه بر زانو نشانده و در حالى که بر سرش دست مىکشیده فرموده: «اى زیرک! اى زرنگ!». در خبر دیگرى که نشان مىدهد جامعه شیعى دوره حضور، تحتتأثیر تبلیغات امویان و مخالفان قرار داشته و عوام و احتمالاً خواص شیعه از مختار بد مىگفتهاند. از امام صادق(ع) نقل است که فرمود: مختار را دشنام ندهید، چرا که قاتلان خاندان ما را کشت و به خونخواهى ما برخاست، بیوه زنان ما را شوهر داد و به هنگام سختى زندگى، اموالى در میان ما تقسیم کرد.
- علماى شیعه؛ که از جمله آنها، ابوعمرو کشی از علماى شیعى سده سوّم و چهارم هجرى است که از کانونهاى علمى-سیاسى شیعه بدور بوده و به نظر نویسنده، چون در جامعه سنّیان مىزیسته، از جوّ تند تبلیغاتى ضد شیعه و شایعات تاریخى مخالفان متأثّر شده و مختار را بنیانگذار فرقه کیسانیه مىداند. وى پس از نقل روایات موافق و مخالف، چنین اظهار نظر کرده که مختار همان کسى است که مردم را به سوى محمد بن حنفیه فرا مىخواند که به آن کیسانیه گفتهاند و آنان همان مختاریه مىباشند. اما این نظریه توسط رجالشناسان امامیه نقد و رد شده است.
- علماى سنی؛ که از جمله علماى ذکر شده، ابن سعد است که در «طبقات»، مختار را بر اساس روایات تاریخى و شایعات اموى ارزیابى کرده که: او نامههائى به اسم محمد بن حنفیه جعل مىکرد و مردم را به نفع خود و به نام او دعوت مىنمود. در حالىکه ابن حنفیه نسبت به وى نظر خوبى نداشت و امام سجاد(ع) هم بدون تقیه و آزادانه و در حضور مردم مختار را لعن مىکرد و هدایایش را پس فرستاد و پس از قتل مختار، براى تصرف در اموال اهدائى او از عبدالملک بن مروان اجازه گرفت.
- محققان مسلمان متأخر؛ که از جمله آنها، محمّد ابوزهره است که با تکیه بر گفتههاى مبرّد، ابن حزم و ذهبى، مختار را از خوارج مىداند که سپس شیعه شد و بنیانگذار فرقه کیسانیه گردید و مىگوید: اندیشه مختار بذر پلیدى بود که جز زشتى چیزى ببار نیاورد. در مقابل، عبدالرزاق مقرّم، مختار را مسلمان شیعه خالصى مىداند که براى خدا و خونخواهى امام حسین(ع) قیام کرد.
- شرقشناسان غربى؛ از جمله فان فلوتن که معتقد است مختار با تأئید و پشتیبانى موالى کوفه توانست قدرت را به دست گیرد و این در نتیجه آگاهى او از اوضاع اجتماعى روزگارش بود. او به موالی آموخته بود که حقى مساوى با اعراب دارند و باید احقاق حقوق خویش نمایند و به آنان قول داده بود که در صورت پیروزى میان آنان و اعراب، تساوى حقیقى و حقوقى برقرار خواهد کرد. به همین خاطر، بیشتر یاران مختار از موالى بودند و تعداد اندکى عرب در سپاه او حضور داشتند.
- در فصل سوم، تحریفات و اتهاماتى که به مختار نسبت داده شده، مورد بررسى قرار گرفته است. به اعتقاد نویسنده، در این تردیدى نیست که قیام مختار، مهمترین حادثه سیاسى-نظامى و موفقترین قیام شیعى تاریخ امویان محسوب مىشود و تنها قیامى است که به پیروزى و تشکیل حکومت رسید. بدیهى است که امویان از قیام مختار آسیب بسیارى دیدند و تلفات بسیارى دادند؛ در این قیام برجستهترین فرماندهان سیاسى-نظامى شامى و عراقى جان خود را از دست دادند و بیش از یک سال بخش بزرگى از قلمرو امپراطورى عربى-اموى در اختیار مختار بود و مىرفت که به اساس رژیم در تمامیت آن پایان دهد. بنابراین جاى شگفتى نیست که بیشترین تحریفات و تبلیغات علیه مختار صورت گرفته است.
- در فصل چهارم، به بررسى نهضت مختار پرداخته شده است. از جمله مطالب مورد بحث در این فصل، عبارتند از: قیام توابین؛ درآمدى بر نهضت مختار؛ شناخت رهبرى نهضت مختار؛ امام و قیام؛ قیام از آغاز تا انجام؛ برخورد مختار با ناکثین و قاسطین.
در انتهای کتاب نیز، دو مقاله آکادمیک پیرامون مختار و قیام او به صورت پیوست آمده است. این دو مقاله به ترتیب نخستین و آخرین پژوهش آکادمیک منصفانه در غرب و شرق است که تاکنون پیرامون نهضت مختار ثقفى نوشته شده است؛ مقاله نخست از یک شرقشناس مشهور آلمانى است که پدر شرقشناسان و اسلامشناسان غربى نام گرفته و مقاله دوم از یک محقق مسلمان است که کوشیده تا منصفانهترین تصویر را از مختار و قیام او ترسیم نماید. در عین حال هردو مقاله، متأثر از روایات امویان بوده و بىاعتنا به منابع و روایات شیعى مىباشند.
منابع
- "نهضت مختار ثقفى"، ویکی نور.
