آقا حسین خوانساری: تفاوت بین نسخه‌ها
جز (پروژه4) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | آقا حسین خوانسارى (م 1098 یا 1099 ق) مشهور به | + | '''آقا حسین خوانسارى''' (م 1098 یا 1099 ق) مشهور به «محقق خوانساری» دانشمند، فقیه و حكیم بزرگ [[شیعه]] در دوره صفوى است. مدتی سمت [[شیخ الاسلام]]ی داشت و به مدد نفوذی که بر شاه سلیمان صفوی داشت، توانست حکمت و دانشهای عقلی را که از استادان به نام آن روز همچون [[میرفندرسکی]] و[[ ملا محمدتقی مجلسی]] و دیگران فرا گرفته بود، در حوزه اصفهان ترویج نمود. |
==ولادت== | ==ولادت== | ||
| − | آقا حسین خوانسارى فرزند جمال الدین | + | آقا حسین خوانسارى فرزند جمال الدین محمد خوانسارى<ref> تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1393، ص61 </ref> در سال ۱۰۱۶ قمری در خوانسار به دنیا آمد.<ref name="دانشنامه تخت فولاد">دانشنامه تخت فولاد، ج 1، مدخل "آقا حسین خوانساری" از علي اكبر زماني نژاد، در دسترس در [http://isfahan.ir/ShowPage.aspx?Page_=dorsaetoolsfame&lang=1&sub=48&PageID=913&PageIDF=0&tempname=ISFInternal درگاه الکترونیکی شهرداری اصفهان]</ref> |
==تحصیلات== | ==تحصیلات== | ||
| − | آقا حسین خوانساری در کودکی جهت تحصیل علوم دینی به اصفهان هجرت نمود و در مدرسه خواجه ملک جنب مسجد شیخ لطف الله مشغول تحصیل شد. تحصیل او در آن مدرسه به علت فقرش با سختی همراه | + | آقا حسین خوانساری در کودکی جهت تحصیل علوم دینی به [[اصفهان]] هجرت نمود و در مدرسه خواجه ملک جنب [[مسجد شیخ لطف الله]] مشغول تحصیل شد. تحصیل او در آن مدرسه به علت فقرش با سختی همراه بود، به طوری که در اوایل که در مدرسه بسر می برد، قادر نبود جهت گرم‌کردن خود آتش فراهم آورد و لذا لحاف کهنه‌ای را که داشت به خود می‌‌پیچید و در اطراف حجره راه می‌‌رفت تا به این وسیله خود را گرم کند. |
| − | محقق خوانساری در اوایل بیشتر به تحصیل [[فلسفه]] و [[حکمت]] می‌‌پرداخت؛ ولی بعد از مدتی به [[فقه]] نیز روی | + | محقق خوانساری در اوایل بیشتر به تحصیل [[فلسفه]] و [[حکمت]] می‌‌پرداخت؛ ولی بعد از مدتی به [[فقه]] نیز روی آورد، به طوری که جنبه فقاهت او از دانش فلسفی‌اش بیشتر گردید.<ref name="گلشن ابرار"> مجموعه گلشن ابرار، جلد 4، زندگی نامه "محقق خوانساری" از مسيب كياني </ref> |
| − | آقا حسین خوانسارى در نزد بزرگان بسیاری از علما چون | + | آقا حسین خوانسارى در نزد بزرگان بسیاری از علما چون [[میرفندرسکی|میرفندرسكى]]، [[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقى مجلسى]]، [[خلیفه سلطان]]، ملا حیدر خوانسارى، [[میرزا رفیعا نائینی|میرزا رفیع الدین نائینى]] کسب علم نمود،<ref name="دانشنامه تخت فولاد" /> تا جایی که به سبب اساتید بسیارى كه از محضرشان كسب علم نموده ملقّب به «تلمیذ البشر» گشت. |
==تدریس== | ==تدریس== | ||
| − | آقا حسین در | + | آقا حسین در [[كلام]]، [[فلسفه]] و [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] تبحّر تمام داشت و ریاست علمى و مذهبى زمان خود بود.<ref> تخت فولاد اصفهان، ص61 و 62</ref> تا جایی که به او لقب «استاد الكلّ فى الكلّ» دادند به جهت آنکه در هر یک از دروس معقول و منقول تدریس می کرد.<ref> [http://www.rasekhoon.net/calender/show-2239.aspx رحلت عالم بزرگ و فقيه جليل "محقق خوانساري" (1099 ق)، راسخون]، بازیابی:25 شهریور 1393 </ref> |
محقق خوانساری در تیزهوشی، نکته‌سنجی، حضور ذهن و سرعت انتقال چنان بود که برای فهم مطالب، نیاز به فکر کردن نداشت. بلکه در تدریس، بدون مقدمه سخن می‌‌گفت و در هنگام درس دادن، کتاب به دست نمی‌‌گرفت و در مجالس هم به اندازه ضرورت سخن می‌‌گفت و حاضرجوابی، از خصوصیات او بود.<ref name="گلشن ابرار" /> | محقق خوانساری در تیزهوشی، نکته‌سنجی، حضور ذهن و سرعت انتقال چنان بود که برای فهم مطالب، نیاز به فکر کردن نداشت. بلکه در تدریس، بدون مقدمه سخن می‌‌گفت و در هنگام درس دادن، کتاب به دست نمی‌‌گرفت و در مجالس هم به اندازه ضرورت سخن می‌‌گفت و حاضرجوابی، از خصوصیات او بود.<ref name="گلشن ابرار" /> | ||
| سطر ۲۴: | سطر ۲۴: | ||
برنامه و اصولی که در مدرسه آقا حسین خوانسای مورد توجه بود و از آن پیروی می‌‌شد، عبارت بود از: | برنامه و اصولی که در مدرسه آقا حسین خوانسای مورد توجه بود و از آن پیروی می‌‌شد، عبارت بود از: | ||
| − | *الف. تهذیب | + | *الف. [[تزکیه نفس|تهذیب نفس]]؛ تربیت طلاب، در سرلوحه برنامه [[حوزه علمیه]] آقا حسین خوانساری بود. طلاب در کنار تحصیل علم و دانش، در پیرایش روان و صفای [[روح]] نیز تلاش می‌‌کردند. |
| − | محقق خوانساری پیش از آن که به سرپرستی حوزه علمیه و به کار تربیت طالبان علم بپردازد، بر نفس خود چیره شده بود؛ به گونه‌ای که همه نزدیکان و شاگردان مدرسه به آن گواهی داده‌اند. محقق خوانساری نزد مردان بزرگ روزگارش، مورد اعتماد شناخته می‌‌شد و نزد شاگردانش، استادی مهربان و صمیمی و دلسوز بود. او تقوای علمی داشت و اهل انصاف و حق‌گویی بود و در گفتگوهای علمی دنبال حقیقت بود و از خودپسندی دوری می‌‌گزید. | + | محقق خوانساری پیش از آن که به سرپرستی حوزه علمیه و به کار تربیت طالبان علم بپردازد، بر نفس خود چیره شده بود؛ به گونه‌ای که همه نزدیکان و شاگردان مدرسه به آن گواهی داده‌اند. محقق خوانساری نزد مردان بزرگ روزگارش، مورد اعتماد شناخته می‌‌شد و نزد شاگردانش، استادی مهربان و صمیمی و دلسوز بود. او تقوای علمی داشت و اهل [[انصاف]] و حق‌گویی بود و در گفتگوهای علمی دنبال حقیقت بود و از خودپسندی دوری می‌‌گزید. |
| − | *ب. جامعیت علمی؛ در حوزه محقق خوانساری [[فلسفه]]، [[کلام]]، [[فقه]]، هیأت و ریاضیات تدریس می‌‌شد. وی برای نشر [[اسلام]] علاوه بر [[حدیث]] و [[فقه]]، یادگیری فلسفه و حکمت را لازم می‌‌دانست؛ آقا حسین در فلسفه پیرو | + | *ب. جامعیت علمی؛ در حوزه محقق خوانساری [[فلسفه]]، [[کلام]]، [[فقه]]، [[علم هیئت|هیأت]] و [[ریاضی|ریاضیات]] تدریس می‌‌شد. وی برای نشر [[اسلام]] علاوه بر [[حدیث]] و [[فقه]]، یادگیری فلسفه و [[حکمت]] را لازم می‌‌دانست؛ آقا حسین در فلسفه پیرو [[میرداماد]]، [[میرفندرسکی]]، مولی حیدر خوانساری و [[شیخ بهایی|شیخ بهاءالدین عاملی]] بود. |
| − | *ج. محور بودن اصول عقاید؛ اصول دین و عقاید، سنگ زیرین آموزه‌های مدرسه خوانساری‌ها بود. از این رو، اخلاق و فقه بر مبنای اصول عقاید پی‌ریزی می‌‌شدند و به همین دلیل، آقا حسین خوانساری رساله‌ای در «جبر و اختیار» و ترجمه «[[نهج البلاغه]]» [[علامه حلی]] در باب امامت و رساله‌ای درباره [[رجعت]] نگاشت. | + | *ج. محور بودن اصول عقاید؛ [[اصول دین]] و عقاید، سنگ زیرین آموزه‌های مدرسه خوانساری‌ها بود. از این رو، [[اخلاق]] و فقه بر مبنای اصول عقاید پی‌ریزی می‌‌شدند و به همین دلیل، آقا حسین خوانساری رساله‌ای در «جبر و اختیار» و ترجمه «[[نهج البلاغه]]» [[علامه حلی]] در باب امامت و رساله‌ای درباره [[رجعت]] نگاشت. |
*د. حضور در زمان؛ از خصویات مدرسه خوانساری‌ها، همراهی با زمان و حضور در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بود. <ref> گلشن ابرار به نقل از مجله حوزه، ش 90ـ89، ص 13. </ref> | *د. حضور در زمان؛ از خصویات مدرسه خوانساری‌ها، همراهی با زمان و حضور در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بود. <ref> گلشن ابرار به نقل از مجله حوزه، ش 90ـ89، ص 13. </ref> | ||
| سطر ۴۵: | سطر ۴۵: | ||
==جایگاه آقا حسین در دربار صفوی== | ==جایگاه آقا حسین در دربار صفوی== | ||
| − | آقا حسین در دوران پادشاهى شاه سلیمان صفوى (۱۰۷۷ - ۱۱۰۵ق) اعتبار بسیار و بر شخص شاه نفوذ فراوان داشت و این ارجمندى او دستمایه‌اى وافر براى ترویج دانشهاى عقلی و حمایت از حكمت و حكیمان گشت. وی پس از[[ میر سید محمد معصوم]] (م ۱۰۹۵ق) شیخ الاسلام اصفهان شد.<ref name="دانشنامه تخت فولاد" /> | + | آقا حسین در دوران پادشاهى شاه سلیمان صفوى (۱۰۷۷ - ۱۱۰۵ق) اعتبار بسیار و بر شخص شاه نفوذ فراوان داشت و این ارجمندى او دستمایه‌اى وافر براى ترویج دانشهاى عقلی و حمایت از حكمت و حكیمان گشت. وی پس از[[ میر سید محمد معصوم]] (م ۱۰۹۵ق) [[شیخ الاسلام]] اصفهان شد.<ref name="دانشنامه تخت فولاد" /> |
شاه سلیمان جبّه گرانبهاى خود را براى او فرستاد و در یكى از سفرها نیابت سلطنت و رسیدگى به كارهاى كشورى را به وى واگذار كرد.<ref> تخت فولاد اصفهان، ص61</ref> | شاه سلیمان جبّه گرانبهاى خود را براى او فرستاد و در یكى از سفرها نیابت سلطنت و رسیدگى به كارهاى كشورى را به وى واگذار كرد.<ref> تخت فولاد اصفهان، ص61</ref> | ||
| سطر ۵۱: | سطر ۵۱: | ||
==شاگردان== | ==شاگردان== | ||
| − | آقا حسین خوانساری از همان اوائل تحصیل معارف اسلامی، به تدریس پرداخت و در مقام تدریس به جایی رسید که با وجود اساتید بزرگی همچون [[شیخ بهایی]] | + | آقا حسین خوانساری از همان اوائل تحصیل معارف اسلامی، به تدریس پرداخت و در مقام تدریس به جایی رسید که با وجود اساتید بزرگی همچون [[شیخ بهایی]] و [[محمدتقی مجلسی]] ـ که در قید حیات بودند یا تازه از دنیا رفته بودند ـ «استاد الکل فی الکل» لقب گرفت. در طول تاریخ حوزه شیعه، دو نفر به این لقب مفتخر شدند؛ آقا حسین خوانساری و علامه [[وحید بهبهانی]]. |
شاگردان محقق خوانساری عبارتند از: | شاگردان محقق خوانساری عبارتند از: | ||
| − | # | + | #[[میر محمدصالح خاتون آبادی]] (1058ـ1126 ق)، |
#ملا میرزا محمد مدقق شیروانی (متوفی 1099 ق) | #ملا میرزا محمد مدقق شیروانی (متوفی 1099 ق) | ||
| − | #سید نعمت الله جزایری | + | #[[سيد نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزایری]] |
| − | #آقا جمال خوانساری فرزند محقق خوانساری (متوفی 1122 ق) | + | #[[آقا جمال خوانساری]] فرزند محقق خوانساری (متوفی 1122 ق) |
#ملا علیرضا تجلی شیرازی (متوفی 1085 ق) | #ملا علیرضا تجلی شیرازی (متوفی 1085 ق) | ||
#آقا رضی خوانساری فرزند محقق خوانساری (متوفی 1113 ق) | #آقا رضی خوانساری فرزند محقق خوانساری (متوفی 1113 ق) | ||
| سطر ۶۴: | سطر ۶۴: | ||
#محمد شفیع خراسانی (مشهور به خیال) | #محمد شفیع خراسانی (مشهور به خیال) | ||
#ملا حسن گیلانی | #ملا حسن گیلانی | ||
| − | #علامه محمدباقر مجلسی (1037ـ1111 | + | #[[علامه محمدباقر مجلسی]] (1037ـ1111 ق) |
| − | |||
#میر عبدالحسین خاتون‌آبادی (1039ـ1105 ق) | #میر عبدالحسین خاتون‌آبادی (1039ـ1105 ق) | ||
#نصیرالدین محمد رضوی | #نصیرالدین محمد رضوی | ||
| سطر ۷۱: | سطر ۷۰: | ||
#لطف الله شیرازی | #لطف الله شیرازی | ||
#امیر ذوالفقار همدانی | #امیر ذوالفقار همدانی | ||
| − | |||
#سید محمدباقر بن سید علیرضا حسینی عاملی | #سید محمدباقر بن سید علیرضا حسینی عاملی | ||
| − | # | + | #[[شیخ حر عاملی]] (۱۱۰۴-۱۰۳۳ ق) |
| − | + | #[[میرزا عبدالله افندی]] (۱۱۳۰-۱۰۶۷ ق) | |
| − | # | + | #کمال‌الدین محمد بن محمد فسوی فارسی |
| − | #کمال‌الدین محمد بن | + | #رفیع الدین محمد بن حکیم یزدی |
| − | #رفیع | ||
#شیخ ابوطالب زاهدی گیلانی | #شیخ ابوطالب زاهدی گیلانی | ||
#شیخ ابوالحسن فتونی نجفی | #شیخ ابوالحسن فتونی نجفی | ||
#سید علی امامی اصفهانی | #سید علی امامی اصفهانی | ||
| − | + | #ملا عبدالله مجلسی.<ref name="گلشن ابرار" /> | |
| − | |||
| − | #ملا عبدالله مجلسی<ref name="گلشن ابرار" /> | ||
| − | ==آثار== | + | ==آثار و تألیفات== |
| − | آقا حسین در دو زمینه [[حکمت]] و [[فقه]]، شهرت فراوانی داشته است؛ وی به عنوان یک فیلسوف و فقیه و ادامه‌دهنده مکتب فلسفی اصفهان بود. بیشتر آثار او به صورت شرح و حاشیه بر کتاب‌های مهم فلسفی و تألیف رساله‌های کوتاه فلسفی بود و در فقه هم شرح بر کتاب دروس [[شهید اول]] را دارد که به لحاظ تتبع و دقت، مورد ستایش قرار گرفته است. | + | آقا حسین خوانساری در دو زمینه [[حکمت]] و [[فقه]]، شهرت فراوانی داشته است؛ وی به عنوان یک فیلسوف و [[فقیه]] و ادامه‌دهنده مکتب فلسفی [[اصفهان]] بود. بیشتر آثار او به صورت شرح و [[حاشیه]] بر کتاب‌های مهم [[فلسفه|فلسفی]] و تألیف رساله‌های کوتاه فلسفی بود و در فقه هم شرح بر کتاب دروس [[شهید اول]] را دارد که به لحاظ تتبع و دقت، مورد ستایش قرار گرفته است. |
| − | در زمینه گرایش‌های موجود در تفکر [[شیعه]] آقا حسین نماینده تفکر فلسفی و حکمی است که ادامه‌دهنده مکتب فلسفی شیراز و اصفهان است. آقا حسین اندیشه‌های فلاسفه مشاء را همراه با مسائل ذوقی که طی دو قرن از آغاز صفوی بر آن افزود شد، تدریس میکرد. او علاوه بر | + | در زمینه گرایش‌های موجود در تفکر [[شیعه]]، آقا حسین نماینده تفکر فلسفی و حکمی است که ادامه‌دهنده مکتب فلسفی [[شیراز]] و اصفهان است. آقا حسین اندیشه‌های فلاسفه مشاء را همراه با مسائل ذوقی که طی دو قرن از آغاز [[صفویه|صفوی]] بر آن افزود شد، تدریس میکرد. او علاوه بر فلسفه به فقه نیز تسلط کامل داشته است و فقه‌اش نیز امتداد مکتب [[اجتهاد]] عمومی فقهای شیعه می‌‌باشد. |
آثار او عبارتند از: | آثار او عبارتند از: | ||
#مشارق الشموس؛ | #مشارق الشموس؛ | ||
| − | # | + | #اجوبة المسائل؛ |
| − | #رساله در | + | #رساله در [[خمس]]؛ |
#حل شک فی کون بعض اهل البلد کافرا و اکثرهم مسلمون؛ | #حل شک فی کون بعض اهل البلد کافرا و اکثرهم مسلمون؛ | ||
| − | #ترجمه | + | #ترجمه [[صحیفه سجادیه (کتاب)|صحیفه سجادیه]]؛ |
| − | #ترجمه | + | #ترجمه [[قرآن|قرآن کریم]]؛ |
#تفسیر [[سوره حمد]]؛ | #تفسیر [[سوره حمد]]؛ | ||
| − | #تاریخ وفیات | + | #تاریخ وفیات العلماء؛ |
| − | #الجبر | + | #الجبر و الاختیار؛ |
#شرح کافیه ابن حاجب؛ | #شرح کافیه ابن حاجب؛ | ||
#شرح هیئت فارسی قوشچی؛ | #شرح هیئت فارسی قوشچی؛ | ||
| − | #حاشیه اولی بر شفای ابن | + | #حاشیه اولی بر [[شفا (کتاب)|شفای]] [[ابن سینا]]؛ |
| − | # | + | #حاشیه ثانیه بر شفای ابن سینا؛ |
#حاشیه بر اشارات شیخ الرئیس؛ | #حاشیه بر اشارات شیخ الرئیس؛ | ||
| − | #حاشیه بر محاکمات فخر | + | #حاشیه بر محاکمات [[فخر رازى|فخر رازی]]؛ |
| − | #حواشی بر حاشیه قدیمه دوانی بر شرح | + | #حواشی بر حاشیه قدیمه دوانی بر شرح [[تجرید الاعتقاد (کتاب)|تجرید]]؛ |
#تعلیقاب بر حاشیه جلالیه شرح مطالع؛ | #تعلیقاب بر حاشیه جلالیه شرح مطالع؛ | ||
#رساله در شبهه طفره؛ | #رساله در شبهه طفره؛ | ||
| − | #رساله | + | #رساله ایمان و کفر؛ |
| − | #جواب پرسش‌های شاگردش میرزا محمد | + | #جواب پرسش‌های شاگردش [[میرزا محمد شیروانی]]؛ |
| − | + | #الجزء الذی لایتجزّی؛ | |
| − | #الجزء الذی | ||
#رساله در نفی وجوب مقدمه واجب؛ | #رساله در نفی وجوب مقدمه واجب؛ | ||
| − | # | + | #المائدة السلیمانیة فی الأطعمة والأشربة.<ref name="گلشن ابرار" /> |
==اشعار آقا حسین خوانساری== | ==اشعار آقا حسین خوانساری== | ||
| سطر ۱۷۰: | سطر ۱۶۴: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | *[[گلشن ابرار]]، ج 4، زندگینامه "محقق خوانساری" از مسيب كياني. |
| − | *دانشنامه تخت فولاد، ج 1، مدخل "آقا حسین خوانساری" از | + | *دانشنامه تخت فولاد، ج 1، مدخل "آقا حسین خوانساری" از علي‌اكبر زماني‌نژاد. |
| − | *[http://www.ahsanalhadis.com/olamaa/%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AD%D8%A7%D8%AC-%D8%A2%D9%82%D8%A7-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C آقا حسین | + | *[http://www.ahsanalhadis.com/olamaa/%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AD%D8%A7%D8%AC-%D8%A2%D9%82%D8%A7-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C "آقا حسین خوانساری"، پایگاه احسن الحدیث]. |
| − | *تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1393 | + | *تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1393. |
| − | *[http://www.rasekhoon.net/calender/show-2239.aspx رحلت عالم بزرگ و فقيه جليل "محقق خوانساري" | + | *[http://www.rasekhoon.net/calender/show-2239.aspx رحلت عالم بزرگ و فقيه جليل "محقق خوانساري"، راسخون]. |
==پيوندها== | ==پيوندها== | ||
نسخهٔ ۵ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۲۳
آقا حسین خوانسارى (م 1098 یا 1099 ق) مشهور به «محقق خوانساری» دانشمند، فقیه و حكیم بزرگ شیعه در دوره صفوى است. مدتی سمت شیخ الاسلامی داشت و به مدد نفوذی که بر شاه سلیمان صفوی داشت، توانست حکمت و دانشهای عقلی را که از استادان به نام آن روز همچون میرفندرسکی وملا محمدتقی مجلسی و دیگران فرا گرفته بود، در حوزه اصفهان ترویج نمود.
محتویات
ولادت
آقا حسین خوانسارى فرزند جمال الدین محمد خوانسارى[۱] در سال ۱۰۱۶ قمری در خوانسار به دنیا آمد.[۲]
تحصیلات
آقا حسین خوانساری در کودکی جهت تحصیل علوم دینی به اصفهان هجرت نمود و در مدرسه خواجه ملک جنب مسجد شیخ لطف الله مشغول تحصیل شد. تحصیل او در آن مدرسه به علت فقرش با سختی همراه بود، به طوری که در اوایل که در مدرسه بسر می برد، قادر نبود جهت گرم‌کردن خود آتش فراهم آورد و لذا لحاف کهنه‌ای را که داشت به خود می‌‌پیچید و در اطراف حجره راه می‌‌رفت تا به این وسیله خود را گرم کند.
محقق خوانساری در اوایل بیشتر به تحصیل فلسفه و حکمت می‌‌پرداخت؛ ولی بعد از مدتی به فقه نیز روی آورد، به طوری که جنبه فقاهت او از دانش فلسفی‌اش بیشتر گردید.[۳]
آقا حسین خوانسارى در نزد بزرگان بسیاری از علما چون میرفندرسكى، ملا محمدتقى مجلسى، خلیفه سلطان، ملا حیدر خوانسارى، میرزا رفیع الدین نائینى کسب علم نمود،[۲] تا جایی که به سبب اساتید بسیارى كه از محضرشان كسب علم نموده ملقّب به «تلمیذ البشر» گشت.
تدریس
آقا حسین در كلام، فلسفه و فقه و اصول تبحّر تمام داشت و ریاست علمى و مذهبى زمان خود بود.[۴] تا جایی که به او لقب «استاد الكلّ فى الكلّ» دادند به جهت آنکه در هر یک از دروس معقول و منقول تدریس می کرد.[۵]
محقق خوانساری در تیزهوشی، نکته‌سنجی، حضور ذهن و سرعت انتقال چنان بود که برای فهم مطالب، نیاز به فکر کردن نداشت. بلکه در تدریس، بدون مقدمه سخن می‌‌گفت و در هنگام درس دادن، کتاب به دست نمی‌‌گرفت و در مجالس هم به اندازه ضرورت سخن می‌‌گفت و حاضرجوابی، از خصوصیات او بود.[۳]
مکتب علمی تربیتی
برنامه و اصولی که در مدرسه آقا حسین خوانسای مورد توجه بود و از آن پیروی می‌‌شد، عبارت بود از:
- الف. تهذیب نفس؛ تربیت طلاب، در سرلوحه برنامه حوزه علمیه آقا حسین خوانساری بود. طلاب در کنار تحصیل علم و دانش، در پیرایش روان و صفای روح نیز تلاش می‌‌کردند.
محقق خوانساری پیش از آن که به سرپرستی حوزه علمیه و به کار تربیت طالبان علم بپردازد، بر نفس خود چیره شده بود؛ به گونه‌ای که همه نزدیکان و شاگردان مدرسه به آن گواهی داده‌اند. محقق خوانساری نزد مردان بزرگ روزگارش، مورد اعتماد شناخته می‌‌شد و نزد شاگردانش، استادی مهربان و صمیمی و دلسوز بود. او تقوای علمی داشت و اهل انصاف و حق‌گویی بود و در گفتگوهای علمی دنبال حقیقت بود و از خودپسندی دوری می‌‌گزید.
- ب. جامعیت علمی؛ در حوزه محقق خوانساری فلسفه، کلام، فقه، هیأت و ریاضیات تدریس می‌‌شد. وی برای نشر اسلام علاوه بر حدیث و فقه، یادگیری فلسفه و حکمت را لازم می‌‌دانست؛ آقا حسین در فلسفه پیرو میرداماد، میرفندرسکی، مولی حیدر خوانساری و شیخ بهاءالدین عاملی بود.
- ج. محور بودن اصول عقاید؛ اصول دین و عقاید، سنگ زیرین آموزه‌های مدرسه خوانساری‌ها بود. از این رو، اخلاق و فقه بر مبنای اصول عقاید پی‌ریزی می‌‌شدند و به همین دلیل، آقا حسین خوانساری رساله‌ای در «جبر و اختیار» و ترجمه «نهج البلاغه» علامه حلی در باب امامت و رساله‌ای درباره رجعت نگاشت.
- د. حضور در زمان؛ از خصویات مدرسه خوانساری‌ها، همراهی با زمان و حضور در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بود. [۶]
شیوه تدریس
- الف. پیش مطالعه؛ او به طلاب و شاگردان پیشنهاد میکرد که قبل از حضور در درس، به پیش مطالعه بپردازند. و این سنت حسنه و نیکو تا به حال در حوزه‌های علمیه رواج دارد.
- ب. مجتهدپروری؛ از ویژگی‌های حوزه‌های آن روز شاگردپروری و کوشش در رساندن آنان به مرتبه اجتهاد علمی بود. در مدرسه آقا حسین، روحیه اندیشه‌وری در شاگردان تقویت می‌‌شد و آنان تشویق می‌‌شدند به خود برگردند و استعدادهای ناشکفته خود را آشکار کنند.
- ج. نظارت بر یادگیری؛ در حوزه محقق خوانساری، استاد نکته‌های درسی مشکل و پیچیده را از شاگردان می‌‌پرسید و یافته و جواب‌های آنان را تصحیح میکرد.
- د. میدان دادن به طلاب؛ به طلاب فرصت داده می‌‌شد بپرسند و دریافت‌های خود را با استاد در میان بگذارند و شاگردان حق نقد سخن استاد را داشتند که این، روحیه علمی و کاوش را در آنان تقویت میکرد.[۷]
جایگاه آقا حسین در دربار صفوی
آقا حسین در دوران پادشاهى شاه سلیمان صفوى (۱۰۷۷ - ۱۱۰۵ق) اعتبار بسیار و بر شخص شاه نفوذ فراوان داشت و این ارجمندى او دستمایه‌اى وافر براى ترویج دانشهاى عقلی و حمایت از حكمت و حكیمان گشت. وی پس ازمیر سید محمد معصوم (م ۱۰۹۵ق) شیخ الاسلام اصفهان شد.[۲]
شاه سلیمان جبّه گرانبهاى خود را براى او فرستاد و در یكى از سفرها نیابت سلطنت و رسیدگى به كارهاى كشورى را به وى واگذار كرد.[۸]
شاگردان
آقا حسین خوانساری از همان اوائل تحصیل معارف اسلامی، به تدریس پرداخت و در مقام تدریس به جایی رسید که با وجود اساتید بزرگی همچون شیخ بهایی و محمدتقی مجلسی ـ که در قید حیات بودند یا تازه از دنیا رفته بودند ـ «استاد الکل فی الکل» لقب گرفت. در طول تاریخ حوزه شیعه، دو نفر به این لقب مفتخر شدند؛ آقا حسین خوانساری و علامه وحید بهبهانی.
شاگردان محقق خوانساری عبارتند از:
- میر محمدصالح خاتون آبادی (1058ـ1126 ق)،
- ملا میرزا محمد مدقق شیروانی (متوفی 1099 ق)
- سید نعمت الله جزایری
- آقا جمال خوانساری فرزند محقق خوانساری (متوفی 1122 ق)
- ملا علیرضا تجلی شیرازی (متوفی 1085 ق)
- آقا رضی خوانساری فرزند محقق خوانساری (متوفی 1113 ق)
- آخوند مسیحای کاشانی
- محمد شفیع خراسانی (مشهور به خیال)
- ملا حسن گیلانی
- علامه محمدباقر مجلسی (1037ـ1111 ق)
- میر عبدالحسین خاتون‌آبادی (1039ـ1105 ق)
- نصیرالدین محمد رضوی
- شیخ محمد بن عبدالفتاح سراب تنکابنی
- لطف الله شیرازی
- امیر ذوالفقار همدانی
- سید محمدباقر بن سید علیرضا حسینی عاملی
- شیخ حر عاملی (۱۱۰۴-۱۰۳۳ ق)
- میرزا عبدالله افندی (۱۱۳۰-۱۰۶۷ ق)
- کمال‌الدین محمد بن محمد فسوی فارسی
- رفیع الدین محمد بن حکیم یزدی
- شیخ ابوطالب زاهدی گیلانی
- شیخ ابوالحسن فتونی نجفی
- سید علی امامی اصفهانی
- ملا عبدالله مجلسی.[۳]
آثار و تألیفات
آقا حسین خوانساری در دو زمینه حکمت و فقه، شهرت فراوانی داشته است؛ وی به عنوان یک فیلسوف و فقیه و ادامه‌دهنده مکتب فلسفی اصفهان بود. بیشتر آثار او به صورت شرح و حاشیه بر کتاب‌های مهم فلسفی و تألیف رساله‌های کوتاه فلسفی بود و در فقه هم شرح بر کتاب دروس شهید اول را دارد که به لحاظ تتبع و دقت، مورد ستایش قرار گرفته است.
در زمینه گرایش‌های موجود در تفکر شیعه، آقا حسین نماینده تفکر فلسفی و حکمی است که ادامه‌دهنده مکتب فلسفی شیراز و اصفهان است. آقا حسین اندیشه‌های فلاسفه مشاء را همراه با مسائل ذوقی که طی دو قرن از آغاز صفوی بر آن افزود شد، تدریس میکرد. او علاوه بر فلسفه به فقه نیز تسلط کامل داشته است و فقه‌اش نیز امتداد مکتب اجتهاد عمومی فقهای شیعه می‌‌باشد.
آثار او عبارتند از:
- مشارق الشموس؛
- اجوبة المسائل؛
- رساله در خمس؛
- حل شک فی کون بعض اهل البلد کافرا و اکثرهم مسلمون؛
- ترجمه صحیفه سجادیه؛
- ترجمه قرآن کریم؛
- تفسیر سوره حمد؛
- تاریخ وفیات العلماء؛
- الجبر و الاختیار؛
- شرح کافیه ابن حاجب؛
- شرح هیئت فارسی قوشچی؛
- حاشیه اولی بر شفای ابن سینا؛
- حاشیه ثانیه بر شفای ابن سینا؛
- حاشیه بر اشارات شیخ الرئیس؛
- حاشیه بر محاکمات فخر رازی؛
- حواشی بر حاشیه قدیمه دوانی بر شرح تجرید؛
- تعلیقاب بر حاشیه جلالیه شرح مطالع؛
- رساله در شبهه طفره؛
- رساله ایمان و کفر؛
- جواب پرسش‌های شاگردش میرزا محمد شیروانی؛
- الجزء الذی لایتجزّی؛
- رساله در نفی وجوب مقدمه واجب؛
- المائدة السلیمانیة فی الأطعمة والأشربة.[۳]
اشعار آقا حسین خوانساری
آقا حسین به عربى و فارسى شعر مى‌سرود. صاحب ریاض العلماء مى نویسد: «... و هو شاعر منشى‌ء حسن الشعر والانشاء بالعربیة والفارسیة، وانشاءاته واسفاره مشهورة على الالسنة مسطورة فی المجـامیـع» ( افندی، ج۲ ، ص ۵۷)
نصر آبادی در تذکره چهار رباعی از رباعیات آقا حسین خوانساری را می آورد که رباعی زیر یکی از آنهاست:
اى بــاد صبــا طــرب فــزا مــی‌آیــى
از طرف كـــدامیــن كــف پــا مــی‌آیــى
از كــوى كـــه بـرخـاستـه‌‌اى راسـت بگــو
اى گــرد بـــه چشمـم آشنــا مــی‌آیــى[۲]
رباعی زیبای دیگر او این رباعی است :
تا دست بهمت رسائی نزنی بر همت خلق پش پایی نزنی
چون حلقه مباش در جهان دست تهی تا هر ساعت درِ سرائی نزنی.[۹]
آقا حسین خوانساری از نگاه دیگران
الف. شهید مرتضی مطهری:
«آقا حسین خوانساری معروف به محقق خوانساری در مکتب اصفهان پرورش یافته و جامع المعقول والمنقول است. کتاب معروف او در فقه به نام «مشارق الشموس» می‌‌باشد که شرح کتاب دروس شیخ اول است».
ب. میرزا عبدالله تبریزی اصفهانی (افندی):
«او فاضل علامه و عالم فهامه و استاد استادان عصر خود بود؛ فضائل او به شمار نمی‌‌آید. فضلای زمان و علمای اعیان در علوم عقلی و اصول و فقه، شاگرد او بودند. او یگانه عصر و یکتای زمان خویش بود، دیده روزگار کسی را ندیده که هم‌پای او باشد. او به بالاترین مراتب کمال رسیده، و برای همه اهل علم، امین و پشتیبان خوبی و برای ارباب فضل و حلم، دژی نیرومند بود. همان طور که خود به طنز می‌‌گفت «تلمیذ البشر» بود و این، به واسطه فزونی استادانش بود».[۱۱]
وفات و مدفن
آیت الله حاج آقا حسین محقق خوانساری بعد از عمری تلاش در راه اعتلای معارف و حقایق تشیع، سرانجام در اول رجب سال ۱۰۹۹ و یا ۱۰۹۸ هجری قمری در سن هشتاد و دو سالگی از دنیا رفت.[۱۲] پس از وفات پیكر مطهر او را به تخت فولاد كه در آن زمان به صحرای بابا ركن الدین شهرت داشت منتقل و در زمینهای خارج از تكیه باباركن الدین دفن نمودند. شاه سلیمان صفوی كه ارادت خاصی به آقا حسین خوانساری داشت در همین سال دستور داد بقعه‌ای عالی بر فراز قبر وی بنا كنند.[۲] پس از آقا حسین خوانساری افراد بسیاری پس از او در آن بقعه دفن گردیدند تا جایی که امروز به «قبة العلماء» معروف است.[۱۳]
پیام رهبری به مناسبت «کنگره محققان خوانساری»
بسم اله الرحمن الرحیم، سنت حسنه تجلیل از چهره‌های علمی برجسته تاریخ شیعه، باید یکی از بابرکت‌ترین و مفیدترین سنت‌ها در این مقوله به شمار آید. حقیقت آن است که در بخش‌های از تاریخ پربار فرهنگ و علوم اسلامی، شخصیت های بزرگ و موثری بوده‌اند که نسل کنونی علمی و فرهنگی کشور را نام و یاد آنان آشنا نیست و از آثار علمی و ثمرات اندیشه بلند آنان، بهره شایسته را نمی‌‌برد.
حوزه‌های علمی شیعه، چه در دوران رونق حوزه علمیه نجف و کربلا و چه پیش از آن در روزگار شکوفایی علمی و فرهنگی اصفهان و برخی شهرهای دیگر در دوران صفویه، مجموعه بزرگی از فقهای نامدار و فیلسوفان و متکلمین بزرگ را در خود پرورش داده است که هر یک از آنان می‌‌تواند برای جامعه علمی امروز بخصوص فرزانگان و علم‌جویان حوزه‌های علمیه، الگو و راهگشای آموزنده باشند.
ویژگی این دانشمندان گمنام، غالبا جامعیت آنان و برجستگی شگفت‌آورشان در علوم گوناگون مانند فقه و فلسفه و تفسیر و علوم ریاضی و حتی شعر و ادب است. این تفنن و تنوع در معلومات همچنان که از آفاق ذهنی گسترده حوزه‌های علمیه خبر می‌‌دهد، نمایشگر ذهن خلاق و فکر بلند و استعداد وافر این بزرگان نیز هست.
بی‌شک در فهرست این ستارگان غالبا ناشناخته آسمان علم و فرهنگ، خانواده جلیل خوانساری‌ها، به ویژه محقق برجسته و کم‌نظیر مرحوم آقا حسین خوانساری می‌باشند. در عظمت و شأن مرحوم آقا حسین خوانساری همین بس که نام‌آوران بزرگی همچون وحید بهبهائی و شیخ انصاری از او با عناوین «محقق» و «استاد الکل فی الکل» و امثال آن یاد کرده‌اند.
او و فرزندش، حکیم و فقیه او اصولی و متکلم و ریاضی‌دان و محدث و ادیب بوده و سهم وافری در شکوفای و درخشش حوزه فرهنگی و علمی اصفهان در دوران میانی و پایانی صفویه داشته‌اند. اگر چه برخی از مولفات فقهی آنان در معرض استفاده از اهل فن بوده است ولی مجموعه آثار آنان هرگز به صورت قابل قبول در دسترس دانش پژوهان علوم اسلامی قرار نگرفته است. برپایی مراسم تجلیل از این بزرگان، می‌‌تواند نام نیک و یاد مبارک آنان را زنده کند و سهم آنان را در پیشرفت دانش و فرهنگ و معرفت افزایش بخشد. رحمت خداوند بر آنان و بر احیاءکنندگان نام بلند آنان.[۱۴]
پانویس
- ↑ تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1393، ص61
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ دانشنامه تخت فولاد، ج 1، مدخل "آقا حسین خوانساری" از علي اكبر زماني نژاد، در دسترس در درگاه الکترونیکی شهرداری اصفهان
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ مجموعه گلشن ابرار، جلد 4، زندگی نامه "محقق خوانساری" از مسيب كياني
- ↑ تخت فولاد اصفهان، ص61 و 62
- ↑ رحلت عالم بزرگ و فقيه جليل "محقق خوانساري" (1099 ق)، راسخون، بازیابی:25 شهریور 1393
- ↑ گلشن ابرار به نقل از مجله حوزه، ش 90ـ89، ص 13.
- ↑ گلشن ابرار به نقل از مجله حوزه، ش 90ـ89، ص 45.
- ↑ تخت فولاد اصفهان، ص61
- ↑ گلشن ابرار به نقل از فوائد الرضویه، ص 15.
- ↑ گلشن ابرار به نقل از آشنایی با علوم اسلامی، ج 3، ص 96 و نگاهی به خوانسار، ص 5.
- ↑ گلشن ابرار به نقل از ریاض العلما، ج 2، ص 57. به نقل از کیهان اندیشه، ش 82، ص 8.
- ↑ آقا حسین خوانساری، احسن الحدیث، بازیابی:25 شهریور 1393
- ↑ تخت فولاد اصفهان، ص62
- ↑ گلشن ابرار به نقل از روزنامه کیهان، (30/6/1378)، ص 14.
منابع
- گلشن ابرار، ج 4، زندگینامه "محقق خوانساری" از مسيب كياني.
- دانشنامه تخت فولاد، ج 1، مدخل "آقا حسین خوانساری" از علي‌اكبر زماني‌نژاد.
- تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1393.
پيوندها
پانویس
