آیه 4 سوره حدید

هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ ۚ يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا ۖ وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ ۚ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

[57–4] (مشاهده آیه در سوره)

<<3	آیه 4 سوره حدید	5>>
سوره : سوره حدید (57) جزء : 27 نزول : مدینه

ترجمه های فارسی

اوست خدایی که آسمانها و زمین را در شش روز (و شش مرتبه کلی ظهور وجود) بیافرید آن‌گاه بر عرش (تدبیر عالم) قرار گرفت، او هر چه در زمین فرو رود و هر چه از آن برآید و آنچه از آسمان نازل شود و آنچه به آن بالا رود همه را می‌داند و هر کجا باشید او با شماست و خدا به هر چه کنید بیناست.

اوست که آسمان ها و زمین را در شش روز آفرید، سپس بر تخت فرمانروایی و تدبیر امور آفرینش چیره و مسلط شد. آنچه در زمین فرو می رود و آنچه از آن بیرون می آید و آنچه از آسمان نازل می شود، و آنچه در آن بالا می رود می داند. و او با شماست هرجا که باشید، و خدا به آنچه انجام می دهید، بیناست.

اوست آن كس كه آسمانها و زمين را در شش هنگام آفريد؛ آنگاه بر عرش استيلا يافت. آنچه در زمين درآيد و آنچه از آن برآيد و آنچه در آن بالارود [همه را] مى‌داند. و هر كجا باشيد او با شماست، و خدا به هر چه مى‌كنيد بيناست.

اوست كه آسمانها و زمين را در شش روز آفريد. سپس به عرش پرداخت. هر چه را در زمين فرو رود و هر چه را از زمين بيرون آيد و هر چه را از آسمان فرو آيد و هر چه را در آسمان بالا رود، مى‌داند. و هر جا كه باشيد همراه شماست و به هر كارى كه مى‌كنيد بيناست.

او کسی است که آسمانها و زمین را در شش روز [= شش دوران‌] آفرید؛ سپس بر تخت قدرت قرار گرفت (و به تدبیر جهان پرداخت)؛ آنچه را در زمین فرو می‌رود می‌داند، و آنچه را از آن خارج می‌شود و آنچه از آسمان نازل می‌گردد و آنچه به آسمان بالا می‌رود؛ و هر جا باشید او با شما است، و خداوند نسبت به آنچه انجام می‌دهید بیناست!

ترجمه های انگلیسی(English translations)

It is He who created the heavens and the earth in six days; then settled on the Throne. He knows whatever enters the earth and whatever emerges from it and whatever descends from the sky and whatever ascends to it, and He is with you wherever you may be, and Allah watches what you do.

He it is who created the heavens and the earth in six periods, and He is firm in power; He knows that which goes deep down into the earth and that which comes forth out of it, and that which comes down from the heaven and that which goes up into it, and He is with you wherever you are; and Allah sees what you do.

He it is Who created the heavens and the earth in six Days; then He mounted the Throne. He knoweth all that entereth the earth and all that emergeth therefrom and all that cometh down from the sky and all that ascendeth therein; and He is with you wheresoever ye may be. And Allah is Seer of what ye do.

He it is Who created the heavens and the earth in Six Days, and is moreover firmly established on the Throne (of Authority). He knows what enters within the earth and what comes forth out of it, what comes down from heaven and what mounts up to it. And He is with you wheresoever ye may be. And Allah sees well all that ye do.

معانی کلمات آیه

• استوى: اين كلمه اگر با «علي» باشد به معني استقرار آيد، نظير اسْتَوى‏ عَلَى الْعَرْشِ‏ يعنى بر تخت استقرار يافت و اگر با «الى» باشد به معنى قصد و توجه است.
• يلج: ولوج: دخول. «ولج الشي‏ء في غيره: دخل» راغب دخول در جاى تنگ گفته است، ظاهرا آن در بعضى جاهاست و گرنه در نهج البلاغه نامه 24 آمده «ليولجه به الجنة». ذات: مؤنث «ذو» به معنى صاحب است.

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوى‌ عَلَى الْعَرْشِ يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعْرُجُ فِيها وَ هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ «4»

او كسى است كه آسمان‌ها و زمين را در شش روز (و دوران) آفريد، سپس بر تخت قدرت استيلا يافت. آنچه در زمين وارد مى‌شود و آنچه از آن خارج مى‌شود و آنچه از آسمان فرو مى‌آيد و آنچه در آن بالا مى‌رود، (همه را) مى‌داند و هر كجا باشيد، او با شماست و خدا به آنچه انجام مى‌دهيد، بيناست.

نکته ها

آنچه در زمين فرو مى‌رود، همچون بذر گياهان، قطرات باران، ريشه‌ى درختان، اجساد مردگان، گنج‌ها و امثال آن؛ و آنچه از زمين خارج مى‌شود، همچون ساقه‌ى گياهان و درختان، آب چاهها و چشمه‌ها، انواع موادّ نفتى و معدنى و امثال آن، همه در نزد خداوند آشكار و معلوم است.

ايمان به علم و حضور خداوند، بهترين و قوى‌ترين وسيله تربيت است. اگر انسان بداند هر

جلد 9 - صفحه 455

لحظه خداوند با اوست و تمام كارهايش زير نظر اوست، هرگز اجازه اين همه تجاوز و قانون‌شكنى به خود نمى‌دهد.

پیام ها

1- با اينكه قدرت او بى‌نهايت است ومى‌تواند در يك لحظه همه چيز را بيافريند، ولى حكمت او اقتضا دارد كه آفرينش تدريجى باشد. خَلَقَ‌ ... فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ‌

2- خداوند بر تمام هستى و آفريده‌هاى خود سلطه كامل دارد. خَلَقَ‌ ... ثُمَّ اسْتَوى‌ عَلَى الْعَرْشِ‌

3- خداوند به تمام جزئيات هستى، علم دارد. يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ‌ ... وَ ما يَعْرُجُ‌ ...

4- همه در محضر خداييم. «وَ هُوَ مَعَكُمْ»

5- علم خداوند حضورى است. «هُوَ مَعَكُمْ»

6- خداوند به تمام جزئيات كار ما آگاه است. «وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوى‌ عَلَى الْعَرْشِ يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعْرُجُ فِيها وَ هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ «4»

هُوَ الَّذِي‌: او است آن خدائى كه، خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ‌: بيافريد آسمان‌ها و زمين‌ها را، فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ‌: در مدت شش روز.

بيان: ترتيب حوادث بر ايجاد شي‌ء بعد شي‌ء، ادل است بر آنكه فاعل آن، عالم و مدبر است كه مى‌گرداند آن شي‌ء را به اختيار خود، و جارى نمايد بر وفق مشيت خود؛ و مؤيد اينست روايت صدوق رحمه اللّه در «عيون» و «علل» از حضرت رضا عليه السّلام فرمود: پس خداى تعالى خلق فرمود آسمان و زمين را در شش روز، و حال آنكه ذات احديّت مسلط بر عرش، و قادر بود بر آنكه خلق فرمايد در يك چشم بهم زدن، و لكن ايجاد نمود در شش روز تا ظاهر شود [براى ملائكه‌] آنچه خلق مى‌نمايد آن را شي‌ء بعد شي‌ء، پس استدلال كنند به حدوث حوادث بر ذات قادر متعال. «1» ثُمَّ اسْتَوى‌ عَلَى الْعَرْشِ‌: پس مستولى شد بر عرش در تدبير امور مانند استواى ملك بر سرير به استيلا بر تدبير مملكت، چه تمام تدبيرات از عرش نازل مى‌شود كه اعظم مخلوقات است، و لذا بندگان نزد حوائج، دستها به جانب آن بلند مى‌كنند.

«1» به نقل از نور الثقلين، جلد 2، صفحه 336.

جلد 13 - صفحه 13

بيان: وجوه ديگر در بيان آيه- از جمله: 1- بلند و رفيع گردانيد آن را.

2- قصد نمود خلق عرش را، يعنى اراده فرمود. 3- ابن عباس گفته بلند گرديده امر او. 4- شروع در خلق عرش و اتقان آن فرمود. 5- مستولى شد بر آسمانها به قهر و غلبه خود. 6- مستولى شد امر و قضاى سبحانى به آسمان يعنى امر و قضاى الهى از آسمان به زمين نازل مى‌شود. 7- در احتجاج- از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام: استوى تدبيره و علا امره: «1» مستولى شد امر او و علو نمود امر او. 8- از حضرت كاظم عليه السّلام: استولى على ما دقّ و جلّ:

استيلا يافت به آنچه دقيق و جلى، كوچك و بزرگ است. «2» بعد از ذكر كمال علم خود فرمايد: يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ‌: مى‌داند آنچه درآيد در زمين مانند بذرهاى كاشته و قطرات باران و گنجها و اموات و غير آن، وَ ما يَخْرُجُ مِنْها: و مى‌داند آنچه بيرون مى‌آيد از زمين مانند نباتات و معدنيات و بعضى از دفاين و ساير كنوز و تمامى اموات در آخرت، وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ: و مى‌داند آنچه فرود آيد از آسمان مانند باران و برف و تگرگ كه سبب ارزاق‌اند و ملائكه و اوامر و نواهى، وَ ما يَعْرُجُ فِيها: و آنچه بالا رود و درآيد در آسمان مانند ارواح و اعمال بندگان و دعوات آنان و ملائكه‌اى كه اعمال بندگان مى‌نويسند و غير آن. حاصل كلام آنكه هيچ چيز از اشيا و اعمال بر ذات يگانه سبحانى پوشيده و پنهان نيست.

وَ هُوَ مَعَكُمْ‌: و او با شماست، يعنى علم ازلى و قدرت سبحانى احاطه دارد بر شما عموما، و به فضل و رحمت خصوصا، أَيْنَ ما كُنْتُمْ‌: هر جا كه باشيد؛ چون معيت علم و قدرت او هيچ حالى از شما منفك نيست، پس هيچ چيز از اعمال و احوال و اقوال شما بر ذات سبحانى مخفى نخواهد بود. وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ: و خداى تعالى به آنچه به جا مى‌آوريد شما از خير و شر و طاعت و

«1» به نقل از نور الثقلين، جلد 2، صفحه 39، حديث 157.

«2» نور الثقلين، جلد 2، صفحه 39، حديث 158.

جلد 13 - صفحه 14

معصيت، بيناست، و بر آن جزا و پاداش خواهد داد.

تنبيه: آيه شريفه بيان احاطه علميه ذات يگانه خود را فرمايد؛ و آنچه بزرگان ذكر نموده بطور اجمال آنكه: واجب است اعتقاد به آنكه حق تعالى به صفت كماليه خود عالم است در ازل و ابد به همه اشياء از موجودات و معدومات و ممكنات و ممتنعات و واجبات و كليّات و جزئيات و جميع ما كان و ما يكون و ما لا يكون، بدون آنكه تغييرى در علم حق تعالى واقع شود؛ و علم الهى قبل از خلقت و حين خلقت و بعد از خلقت، يكسان است بدون تفاوت.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

سَبَّحَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «1» لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ «2» هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ «3» هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوى‌ عَلَى الْعَرْشِ يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعْرُجُ فِيها وَ هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ «4»

لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ «5» يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيْلِ وَ هُوَ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ «6»

ترجمه‌

تسبيح گويد مر خدا را آنچه در آسمانها و زمين است و او است تواناى درست كردار

مر او را است پادشاهى آسمانها و زمين زنده ميگرداند و ميميراند و او بر همه چيز توانا است‌

او است اوّل موجودات و آخر آنها ظاهر و آشكار و باطن و پنهان از انظار و او بهمه چيز دانا است‌

او است آنكه آفريد آسمان‌ها و زمين را در شش روز پس مستولى شد بر عرش ميداند آنچه را كه ميرود در زمين و آنچه را كه بيرون ميآيد از آن و آنچه فرود ميآيد از آسمان و آنچه بالا ميرود در آن و او با شما است هر جا كه باشيد و خدا بآنچه ميكنيد بينا است‌

مر او را است پادشاهى آسمانها و زمين و بسوى خدا بازگشت داده ميشود كارها

درمى‌آورد شب را در روز و در ميآورد روز را در شب و او دانا است بآنچه در سينه‌ها است.

تفسير

تمام موجودات آسمانى و زمينى بزبان حال و مقال تسبيح و تنزيه مينمايند ذات ذو الجلال را از هر عيب و نقص نهايت آنكه تسبيح بعضى را ما ميشنويم و ميفهميم و تسبيح بعضى را نميشنويم و نمى‌فهميم و مكرّر باين معنى تصريح شده و بيان آن گذشته است و اين راز و نياز و سوز و گداز هميشه در عالم بوده و هست و خواهد بود و لذا گاهى بلفظ ماضى و گاهى بمضارع و گاهى بمصدر در كلام الهى‌

جلد 5 صفحه 140

از آن تعبير ميشود و اينكه متعدّى بلام شده با آنكه سبّح متعدّى بنفس است براى اشعار بآنست كه بايد عمل خالصا لوجه اللّه واقع شود و او است خداوندى كه غالب و قادر بر هر چيز و در هر امر است و كسى نميتواند او را از مقصودش باز دارد و تمام افعالش بر وفق حكمت و مصلحت و متين و محكم است از براى او است پادشاهى و تصرف تامّه و عامّه در تمام مملكت وجود و همه مملوك اويند بملكيّت حقّه حقيقيّه زنده ميكند خلق را در بدو امر و ميميراند آنها را در وقت مقدّر و باز زنده ميكند براى مجازات اعمالشان و او بر هر امر از احياء و اماته و اعاده و هر چه بخواهد و ممكن باشد توانا است و پيش از وجود همه موجودات او بوده و بعد از فناء همه خواهد بود و دو سر حلقه خط هستى و بدو و ختم آن باو پيوسته و از او شروع و باو ختم ميشود او كائن ازلى و باقى ابدى است وجود او ظاهر است در تمام مظاهر و همه موجودات آيات وجود و علم و قدرت و ساير صفات اويند و هيچ كس بكنه ذات او پى نبرده و نخواهد برد حتّى شخص اول عالم امكان كه فرموده ما عرفناك حق معرفتك و او است غالب و قاهر بر تمام موجودات و عالم است بتمام اسرار و خفيّات بطوريكه در علم او ظاهر و باطن اشخاص و اشياء يكسان است چون او در صفحه ذات خود تمام حقايق را مشاهده مينمايد و بيان خلقت آسمانها و زمين و استقرار بر عرش در سوره اعراف گذشت و تخمى را كه زارع در زمين ميكارد و هر چه مانند آن در دل زمين جاى گيرد و گياهى را كه از آن سر بدر ميكند و هر چه مانند آن باشد ميداند و هر چه از آسمان مانند باران و برف و غيره نازل شود و هر چه مانند آه مظلوم و دود و بخار بآسمان صاعد گردد ميداند و مى‌بيند و ميشناسد عنايت او هميشه با خلق هست هر جا باشند و علم و قدرت او بر آنها احاطه دارد و از تمام اعمال و افعال و اقوال و احوال آنها از بد و خوب و خير و شرّ آگاه است ميبيند و ميداند و ميشناسد و تأييد ميكند و باز ميدارد و پاداش ميدهد و بكيفر ميرساند خلاصه آنكه سلطنت تامّه و عامّه در تمام عوالم وجود بدون شريك و مزاحم و معارض و منازع از آن حق است و مرجع تمام امور بحكم خدا است در دنيا و آخرت نهايت آنكه در دنيا بمردم قدرت داده بقدريكه بتوانند باختيار خود كار خوبى بكنند و در آخرت بآنها جزاى احسن عنايت فرمايد

جلد 5 صفحه 141

و در آخرت ديگر تكليفى نيست فقط حكم الهى است و دخول شب در روز و دخول روز در شب و كوتاه و بلند شدن آن دو بر طبق حكمت و مصلحت خلق و علم خدا بضمائر و اسرار بندگان مكرر بيان شده است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

هُوَ الَّذِي‌ خَلَق‌َ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌َ فِي‌ سِتَّةِ أَيّام‌ٍ ثُم‌َّ استَوي‌ عَلَي‌ العَرش‌ِ يَعلَم‌ُ ما يَلِج‌ُ فِي‌ الأَرض‌ِ وَ ما يَخرُج‌ُ مِنها وَ ما يَنزِل‌ُ مِن‌َ السَّماءِ وَ ما يَعرُج‌ُ فِيها وَ هُوَ مَعَكُم‌ أَين‌َ ما كُنتُم‌ وَ اللّه‌ُ بِما تَعمَلُون‌َ بَصِيرٌ «4»

‌او‌ ‌است‌ خداوندي‌ ‌که‌ خلق‌ فرمود آسمان‌ها و زمين‌ ‌را‌ ‌در‌ مدّت‌ شش‌ روز ‌پس‌ احاطه‌ فرمود و پرداخت‌ ‌بر‌ عرش‌ اعظم‌ مي‌داند آنچه‌ ‌در‌ تخوم‌ زمين‌ ‌است‌ و آنچه‌ ‌از‌ زمين‌ خارج‌ مي‌شود و آنچه‌ ‌از‌ سماء و عالم‌ بالا نازل‌ مي‌شود و آنچه‌ عروج‌ و بالا مي‌رود ‌در‌ آسمان‌ و ‌او‌ ‌با‌ ‌شما‌ هست‌ ‌هر‌ كجا بوده‌ باشيد و خداوند ‌تعالي‌ ‌به‌ آنچه‌ عمل‌ مي‌كنيد بصير و بينا و آگاه‌ ‌است‌.

هُوَ الَّذِي‌ خَلَق‌َ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌َ فِي‌ سِتَّةِ أَيّام‌ٍ كلام‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ جمله‌ ‌در‌ چند امر واقع‌ ميشود.

جلد 16 - صفحه 418

اوّل‌: ‌در‌ اينكه‌ ‌در‌ بسيار ‌از‌ آيات‌ تصريح‌ ‌شده‌ ‌به‌ ستّة ايّام‌ لكن‌ ‌در‌ سوره فصلّت‌ حم‌ سجده‌ مي‌فرمايد:

خَلَق‌َ الأَرض‌َ فِي‌ يَومَين‌ِ ‌الي‌ ‌قوله‌ ‌تعالي‌ وَ قَدَّرَ فِيها أَقواتَها فِي‌ أَربَعَةِ أَيّام‌ٍ ‌الي‌ ‌قوله‌ ‌تعالي‌ فَقَضاهُن‌َّ سَبع‌َ سَماوات‌ٍ فِي‌ يَومَين‌ِ الايه‌ 9 ‌الي‌ 11 و ‌اينکه‌ دلالت‌ ‌بر‌ هشت‌ روز مي‌كند جواب‌ اينكه‌ ‌در‌ همان‌ سوره‌ بيان‌ كرديم‌ ‌که‌ اربعة ايّام‌ مراد يومين‌ ‌که‌ خلق‌ فرمود، و يومين‌ ‌که‌ تقدير اقوات‌ نمود همان‌ شش‌ روز مي‌شود.

دوّم‌: اينكه‌ قبل‌ ‌از‌ خلقت‌ آسمانها و زمين‌ ايّام‌ نبود ‌که‌ مي‌فرمايد ‌في‌ ستّة ايّام‌ جواب‌ آنكه‌ مراد مقدار شش‌ روز ‌است‌ و مدّت‌ شش‌ روز چنانچه‌ ‌در‌ ترجمه‌ اشاره‌ شد.

سوم‌: آنكه‌ خداوند ‌که‌ قادر متعال‌ ‌است‌ آنا ‌هر‌ چه‌ اراده‌ كند موجود ميشود چرا ‌در‌ مدّت‌ شش‌ روز ايجاد فرمود.

جواب‌ آنكه‌ قادر هست‌ حكيم‌ ‌هم‌ هست‌ ‌که‌ ‌هر‌ چه‌ حكمت‌ و مصلحت‌ ‌در‌ ايجادش‌ ‌باشد‌ ‌به‌ وقت‌ ‌خود‌ ايجاد مي‌فرمايد دقيقه‌اي‌ پيش‌ و ‌پس‌ نيست‌ بچه‌ ‌را‌ ‌در‌ رحم‌ مادر نه‌ ماه‌ قرار مي‌دهد ‌با‌ اينكه‌ قادر ‌است‌ فوري‌ ايجاد كند مثل‌ عيسي‌ و يحيي‌ حاصل‌ و فواكه‌ ‌را‌ ‌در‌ مدّت‌ معين‌ ‌به‌ ثمر رساند ‌با‌ اينكه‌ قادر ‌است‌ ‌به‌ فوريّت‌ ايجاد كند چنانچه‌ ‌بر‌ مريم‌ ايجاد فرمود وَ هُزِّي‌ إِلَيك‌ِ بِجِذع‌ِ النَّخلَةِ تُساقِط عَلَيك‌ِ رُطَباً جَنِيًّا مريم‌ آيه 25 بالجمله‌ حكم‌ و مصالح‌ ‌را‌ ‌خود‌ مي‌داند و موقع‌ شناس‌ ‌است‌.

ثُم‌َّ استَوي‌ عَلَي‌ العَرش‌ِ مجسّمه‌ گفتند: خداوند ‌بر‌ عرش‌ نشسته‌ و نظر بجميع‌ مخلوقات‌ دارد ‌که‌ عرش‌ محيط بجميع‌ عوالم‌ ‌است‌، و بعض‌ مفسّرين‌ گفتند:

‌پس‌ پرداخت‌ بخلقت‌ عرش‌، بعضي‌ گفتند: معني‌ استوي‌ سلطنت‌ و ملكيّت‌ ‌است‌ ‌که‌ تمام‌ ‌در‌ تحت‌ تصرّف‌ ‌او‌ ‌است‌.

اقول‌: تمام‌ اينها باطل‌ ‌است‌، اما مجسمه‌، ‌که‌ واضح‌ ‌است‌ ‌خدا‌ جسم‌ نيست‌ امّا خلقت‌ عرش‌ پيش‌ ‌از‌ آسمانها و زمين‌ خلق‌ ‌شده‌، امّا سلطنت‌ و ملكيّت‌ حق‌ ذاتي‌ ‌است‌ تراخي‌ ندارد ‌که‌ ‌پس‌ ‌از‌ خلقت‌ آسمانها و زمين‌ ‌در‌ تحت‌ سلطنت‌ و ملكيّت‌ ‌خود‌ ‌در‌ آورد، بلكه‌ نظر ‌به‌ اينكه‌ عرش‌ اعظم‌ الهي‌ محيط بجميع‌ آسمانها

جلد 16 - صفحه 419

و زمين‌ ‌حتي‌ ‌بر‌ كرسي‌ احاطه‌ دارد استوي‌ ‌علي‌ العرش‌، ‌يعني‌ پرداخت‌ ‌به‌ تنظيمات‌ ‌آنها‌، مثل‌ كسي‌ ‌که‌ كارخانه‌ بسازد ‌پس‌ ‌از‌ ‌آن‌ بكار بيندازد ‌هر‌ كدام‌ ‌را‌ بنحو مرتب‌ ‌از‌ خورشيد ماه‌ كره زمين‌ كواكب‌ تمام‌ كرات‌ بگردش‌ آورد تمام‌ ‌در‌ تحت‌ اختيار ‌او‌ ‌که‌ خردلي‌ تخلّف‌ پذير نيست‌.

يَعلَم‌ُ ما يَلِج‌ُ فِي‌ الأَرض‌ِ ‌که‌ داخل‌ ‌در‌ مغز زمين‌ و باطن‌ ‌او‌ مي‌شود.

وَ ما يَخرُج‌ُ مِنها ‌از‌ نباتات‌ و حيوانات‌ و غيرها.

وَ ما يَنزِل‌ُ مِن‌َ السَّماءِ ‌از‌ امطار و ملائكه‌ و وحي‌ الهي‌ و كتب‌ آسماني‌ و دستورات‌ و احكام‌ و تكاليف‌ و ‌غير‌ اينها.

وَ ما يَعرُج‌ُ فِيها ‌از‌ اعمال‌ عباد و عروج‌ ملائكه‌ و بعض‌ انبياء و امثال‌ اينها مثل‌ بخارات‌ و ادخنه‌ و ابرها.

وَ هُوَ مَعَكُم‌ أَين‌َ ما كُنتُم‌ بتمام‌ افعال‌ و رفتار و كردار و حالات‌ ‌شما‌ احاطه‌ دارد ‌که‌ ‌در‌ حديث‌ ‌است‌

(داخل‌ ‌في‌ الاشياء ‌لا‌ ‌علي‌ سبيل‌ الممازجة و خارج‌ ‌عن‌ الاشياء ‌لا‌ ‌علي‌ سبيل‌ المباينة).

يار نزديكتر ‌از‌ ‌من‌ بمن‌ ‌است‌

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 4)- او همیشه بر تخت قدرت است! به دنبال اوصاف یازده‌گانه‌ای که در آیات قبل در باره ذات پاک پروردگار ذکر شد در اینجا اوصاف دیگری بیان شده.

نخست از مسأله خالقیت سخن می‌گوید و می‌فرماید: «او کسی است که آسمانها و زمین را در شش روز [- شش دوران] آفرید» (هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ).

مسأله «خلقت در شش روز» هفت مرتبه در قرآن مجید ذکر شده است که نخستین مرتبه در آیه 54 سوره اعراف، و آخرین مورد آن همین آیه می‌باشد.

منظور از «یوم» (روز) در این آیات روز معمولی نیست، بلکه منظور از آن «دوران» است خواه این دوران کوتاه باشد، و یا طولانی هر چند میلیونها سال به طول انجامد.

بعد به مسأله حکومت و تدبیر جهان پرداخته، می‌افزاید: «سپس (بر تخت قدرت قرار گرفت» و به تدبیر جهان پرداخت (ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ).

بدون شک خداوند نه جسم است و نه «عرش» به معنی «تخت سلطنت» می‌باشد، بلکه این تعبیر کنایه‌ای است لطیف از حاکمیت مطلقه خداوند و نفوذ تدبیر او در عالم هستی و موجودات بطوری که اگر یک لحظه نظر لطف از آنها برگیرد، و فیضش را قطع کند «فرو ریزند قالبها»! سپس شاخه دیگری از علم بی‌پایانش را بیان کرده، می‌افزاید: «آنچه را در زمین فرو می‌رود می‌داند و از آن خارج می‌شود، و آنچه از آسمان نازل می‌گردد، و آنچه به آسمان بالا می‌رود» همه را می‌داند (یَعْلَمُ ما یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَ ما یَخْرُجُ

ج5، ص95

مِنْها وَ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها)

.و بالاخره در چهارمین و پنجمین توصیف روی نقطه حساسی تکیه کرده، می‌فرماید: «و هر جا باشید او با شماست» (وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ).

«و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست» (وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ).

چگونه او با شما نباشد در حالی که ما نه تنها در وجود که در بقاء خود لحظه به لحظه به او متکی هستیم و از وی مدد می‌گیریم، او روح عالم هستی است، او جان جهان است، بلکه او برتر از این و آن است! راستی این احساس که او همه جا با ماست از یکسو به انسان عظمت و شکوه می‌بخشد و از سوی دیگر اطمینان و اعتماد به نفس می‌دهد و شجاعت و شهامت در او می‌آفریند، و از سوی سوم احساس مسؤولیت شدید می‌بخشد، چرا که او همه جا حاضر و ناظر و مراقب است. آری! این اعتقاد ریشه اصلی تقوا و پاکی و درستکاری انسان است.

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌

آرشیو عکس و تصویر

• 
•