سید علی طباطبایی: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکت‌ها) جز (مهدی موسوی صفحهٔ سيد علی طباطبائی را به سید علی طباطبایی منتقل کرد) |
|
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۱۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۸:۰۰
سيد على طباطبايى دانشمند بزرگ، فقيه اصولى و محدث و نابغه قرن سيزدهم است.
محتویات
- ۱ معرفی اجمالی سيد علی طباطبائی
- ۲ تحصیلات سيد علی طباطبائی
- ۳ ویژگی‌های اخلاقی سيد علی طباطبائی
- ۴ فعالیت‌های اجتماعی سيد علی طباطبائی
- ۵ فعالیت‌های فرهنگی-تبلیغی سيد علی طباطبائی
- ۶ استادان سيد علی طباطبائی
- ۷ شاگردان صاحب ریاض
- ۸ تألیفات سيد علی طباطبائی
- ۹ مهمترین اثر صاحب ریاض
- ۱۰ وفات سيد علی طباطبائی
- ۱۱ پانویس
- ۱۲ منابع
معرفی اجمالی سيد علی طباطبائی
دانشمند بزرگ، فقیه، اصولی، محدث و نابغه قرن سیزدهم هجری قمری، سید علی طباطبایی در ربیع الاول 1161 هـ.ق در شهر كاظمین دیده به جهان گشود.[۱] وی فرزند محمدعلی، فرزند ابوالمعالی صغیر و او فرزند ابوالمعالی كبیر و از تبار سادات حسنی، معروف به طباطبایی می‌باشد كه در قرن دوازدهم هجری قمری از اصفهان به كربلا آمد و همان جا ماندگار و منشأ خیر و بركت برای جهان اسلام شد.[۲]
مادرش، خواهر وحید بهبهانی و همسرش نیز دختر ایشان است. از این رو، سید علی طباطبایی هم خواهرزاده وحید بهبهانی است و هم داماد او. جد مادری او به علامه مجلسی اول (متوفی: 107 هـ.ق) می‌رسد؛ زیرا مادر ایشان، خواهر وحید بهبهانی است و مادر وحید بهبهانی، دختر نورالدین، پسر ملا صالح مازندرانی است و مادر نورالدین، آمنه بیگم دختر ملا محمدتقی، پسر مقصود علی اصفهانی معروف به مجلسی اول، پدر علامه مجلسی معروف به صاحب بحارالانوار می‌باشد.[۳]
تحصیلات سيد علی طباطبائی
سید علی طباطبایی در ابتدای جوانی به كسب علم و فضیلت پرداخت. وی در تحصیل مقدمات نحو، صرف و سایر علوم از خود نبوغ فراوان نشان داد؛ به طوری كه مورد توجه علامه بزرگ، وحید بهبهانی قرار گرفت. از این رو، وحید بهبهانی از فرزندش، محمدعلی بهبهانی خواست كه استادی سید علی را به عهده بگیرد و درس فقه «مدارك الاحكام»، او را بپذیرد. بدین صورت، سید علی در زمره شاگردان محمدعلی بهبهانی درآمد.[۴]
وی در اندك زمانی، درجات ترقی را طی كرد و با این كه از نظر سن، از همه هم‌شاگردی‌های خود بسیار جوان بود، گوی سبقت را از همه آن‌ها ربود و از همه پیشی گرفت؛ به طوری كه بعد از مدت كمی، در سال 1186 هـ.ق نزد دائی بزرگوارش (وحید بهبهانی) افتخار شاگردی پیدا كرد و به درجه اجتهاد رسید و از بزرگانی همچون وحید بهبهانی و دیگران، اجازه‌نامه اجتهاد و روایت دریافت كرد.
بزرگان كوشش بی‌دریغ او را در راه تحصیل علم ستوده‌اند و گفته‌اند: او در راه كسب علم، سختی‌ها و تلخی‌های فراوانی را متحمل شد و علم را با گریه و زاری و مناجات به درگاه باری تعالی تحصیل نموده است؛ زیرا ظاهراً مدت تحصیل ایشان آن قدر نبوده است كه بتوان در آن مدت كم به این رتبه عالی رسید. ولی ایشان با همه این مشكلات و موانع، به درجات عالی علم رسید و شهره آفاق شد و این جز همت والای او و فضل خداوند منان چیز دیگری نبود.[۵]
سید علی طباطبایی در فقه، اصول و حدیث تخصص كافی داشت. گرچه تبحرش در اصول بیش از فقه بود، ولی شهرتش در فقه بیش از اصول می‌باشد؛ بر عكس میرزای قمی كه هم عصر ایشان بود. میرزای قمی تبحرش در فقه بیش از اصول بود، ولی شهرتش در اصول بیشتر است. از این رو، از سید علی طباطبایی به صاحب ریاض كه كتابی است فقهی و از میرزای قمی به صاحب قوانین كه كتابی است اصولی، تعبیر آورده می‌شود و این شاید به خاطر آن بود كه آن دو بزرگوار كتابی جامع در موضوع مورد تخصصشان تألیف نكردند.[۶]
ویژگی‌های اخلاقی سيد علی طباطبائی
صاحب ریاض از نظر سجایای اخلاقی و فضائل معنوی، یگانه زمان خویش و انسانی كامل بود. صاحب مرآت الاحوال در مورد ویژگی‌های اخلاقی وی چنین می‌گوید: «وی عالمی است كم‌نظیر، و فضایل و محامدش عالمگیر و از بزرگان فضلای دوران و عمده علمای این خاندان و متخلق به اخلاق حمیده مصطفوی و متأدب به آداب مرضیه، مرتضوی است. ماه‌ها و سال‌های بسیار باید بیاید تا مثل او عالمی به وجود آید».[۷]
مهمترین ویژگی صاحب ریاض احتیاط در حق الناس بود. ایشان در رعایت حقوق مردم بسیار دقت نظر به خرج می‌داد و در این مورد سفارش‌های اكید می‌كرد.[۸] مامقانی در مورد شدت و ورع و احتیاط صاحب ریاض نقل می‌كند: «وی روزی از رفتن به نماز جماعت خودداری كرد. نمازگزاران نزد وی آمدند و علت ترك نماز جماعت را از ایشان جویا شدند. ایشان در جواب گفت: من امروز در عدالت خود اشكال دارم. از این رو، نمی‌توانم امام جماعت شما باشم. آن‌ها از علت اشكال ایشان نسبت به عدالت خود پرسیدند. وی گفت: دختر مولایم، وحید (همسر صاحب ریاض حرف‌هایی به من زد كه من كنترل خود را از دست دادم و به او گفتم: هر چه به من گفتی، به خودت برگردد.) به همین جهت من در عدالت خود اشكال می‌كنم. از این رو، نمی‌توانم امام جماعت شما باشم صاحب ریاض امامت جماعت را ترك گفت و دیگر نماز را با جماعت اقامه نكرد تا این كه همسرش از او راضی شد و او را حلال نمود».[۹]
دشمنان او هم به تقوا و ورع ایشان اعتراف داشتند. میرزا احمد نیشابوری با این كه با صاحب ریاض عناد بسیار داشت و افكار او را صحیح نمی‌پنداشت، ولی در كتاب رجالش درباره سید علی صاحب ریاض می‌نویسد: «علی بن محمدعلی پسر ابوالمعالی حسنی حسینی طباطبایی، محل تولد كربلا، استاد فقه و اصول و مجتهدی است. خالص، احتیاط در امور را مراعات می‌كند».[۱۰]
فعالیت‌های اجتماعی سيد علی طباطبائی
صاحب ریاض خدمات اجتماعی فراوانی انجام داد. وی برای دفاع از شهر كربلا در برابر هجوم وهابی‌ها، دیوار بلندی دور شهر كربلا در سال 1217 هـ.ق بنا كرد[۱۱] و برای حفظ نظم و رعایت قانون در شهر كربلا، دست به تأسیس نیروی انتظامی زد. ایشان قبیله‌ای از بلوچی‌ها را كه بدنی قوی و روحیه‌ای خشن داشتند در كربلا اسكان داد تا نظم و قانون را حفاظت كنند.
زمان مرجعیت ایشان مقارن با فتح هندوستان بود. از این رو، وجوهات اسلامی بسیاری از بلاد فتح شده به دست ایشان می‌رسد كه درهم‌های رسیده به ایشان را با جهت كثرت و فراوانی آن‌ها، تشبیه به تپه‌های خاك كرده‌اند. وی از این وجوهات در جهت خدمات اجتماعی و عام‌المنفعه استفاده فراوانی كرد و خانه‌ها و باغ‌های زیادی را خریداری و وقف فقیران و علمای كه در اطراف كربلا اسكان داشتند. مجاور زمین مقدس كربلا نمودند و نیز از همان وجوهات خانه‌های بسیاری را در كربلا خرید و آن‌ها را به ساكنان آن‌ها وقف نمودند.[۱۲]
از جمله خدمات اجتماعی ایشان، بنا كردن مكان‌های مذهبی و تعمیر و توسعه آن‌ها می‌باشد. نمونه بارز این خدمات، بنای مسجد جامع كربلا است. این مسجد در نزدیكی بازار بزرگ تجاری كربلا واقع شده است كه در سال 1220 هـ.ق كار بنای آن به اتمام رسید. این مسجد كه دارای مصلای بزرگ است، بعد از صاحب ریاض نیز توسعه پیدا كرد و به جهت اقامه نماز جماعت و تولیت آن توسط میرزا علی نقی طباطبایی (متوفی: 1289 هـ.ق) این مسجد به مسجد جامع میرزا علی‌نقی طباطبایی شهرت یافت.[۱۳]
فعالیت‌های فرهنگی-تبلیغی سيد علی طباطبائی
آیت الله سید علی طباطبایی همانند سایر علمای بزرگ اسلام، در جهت تبیین، نشر و گسترش دین مبین اسلام و تقویت آن، كوشش‌های فراوانی نمود. او با تمام قوای خود، دین را ترویج و در این راه تمام وسایل لازم را بكار گرفت. مهمترین این فعالیت‌های، تربیت دانشمندان بزرگ اسلامی بود.[۱۴] او به امر استاد خود، وحید بهبهانی، كرسی درسی را در كربلا به عهده گرفت و به تربیت طلاب اشتغال پیدا كرد. به بركت نفوس قدسی وی، دانشمندان و بزرگان بسیاری به درجه علم و مقامات بلند ارتقا یافتند. شاگردان فراوانی در درس او حاضر می‌شدند كه از نظر علم و كمال و فضل در درجه اعلایی بودند.[۱۵]
صاحب ریاض علاوه بر تربیت مبلغان و محدثان و فقیهان به تألیف كتاب پرداخت. مهمترین كتاب وی، «ریاض المسائل» است. وی افكار اسلامی را تقویت كرد و در مقابل افكار انحرافی و انحطاطی مثل اخباری‌گری ایستاد و با قوت و توانایی عجیبی كه در بیان، جدل، مباحثه و مناظره داشت، با صاحبان افكار به بحث و مجادله پرداخت و از این طریق آنان را نسبت به عقاید باطلشان آگاه نمود. «الرساله البهیه» از جمله آثار ارزشمند وی است كه در آن به رد آراء و نظرات اخباری‌ها پرداخته است.[۱۶]
استادان سيد علی طباطبائی
آیت الله سید علی طباطبایی در درس استادان بزرگی، مثل وحید بهبهانی، محمدعلی بهبهانی (فرزند وحید بهبهانی) و صاحب حدائق حاضر شد و از آنان كسب فیض كرد.[۱۷] او از مشهورترین شاگردان وحید بهبهانی محسوب می‌شد. شیخ ابوعلی در «منتهی المقال» از میان انبوه شاگردان وحید بهبهانی، تنها شرح حال علامه بحرالعلوم و صاحب ریاض را نوشته است و این نشانگر عظمت و بزرگی آن دو فقیه است.[۱۸] صاحب ریاض به سبب مقام والای علمی صاحب حدائق، شب‌ها در درس او حاضر می‌شد و از محضر ایشان كسب علم می‌نمود.[۱۹]
شاگردان صاحب ریاض
صاحب ریاض شاگردان زیادی را در فقه، اصول، حدیث و تاریخ پرورش داده است. معروفترین آن‌ها عبارتند از:
- شیخ ابوعلی (متوفی: 1215 هـ.ق) نویسنده منتهی المقال
- شیخ اسدالله دزفولی (متوفی: 1237 هـ.ق) نویسنده مقابس الانوار
- سید محمدباقر شفتی، معروف به حجت الاسلام رشتی (متوفی: 1260 هـ.ق) مؤسس مسجد سید اصفهان
- جواد بن محمد حسینی عاملی: نویسنده مفتاح الكرامه فی شرح قواعد العلامه
- مولی جعفر استرآبادی
- محمدتقی شهید برغانی قزوینی (متوفی: 1270 هـ.ق) نویسنده: المجالس
- محمدصالح برغانی (متوفی: 1270 هـ.ق) نویسنده مخزن البكاء
- محمد شریف آملی مازندرانی
- احمد بن زین الدین احسایی
- خلف بن عسكر كربلایی
- سید محمد مجاهد طباطبایی
- سید مهدی طباطبایی
- سید حسین موسوی خوانساری[۲۰]
تألیفات سيد علی طباطبائی
- ریاض المسائل فی بیان الاحكام بالدلائل
- شرح مفاتیح الشرایع
- رساله تثلیث التسبیحات الاربع فی الاخیرتین
- رساله الاصول الخمس
- رساله الاجماع والاستصحاب
- رساله تحقیق حجیت مفهوم موافقت
- رساله جواز الاكتفاء بضربه واحده فی التیمم مطلقا
- رساله اختصاص الخطاب الشفاهی الحاضر فی مجلس الخطاب
- رساله منجزات المریض
- رساله الكفّار المكلفون بالفروع
- رساله اصاله برائه ذمه الزوج عن المهر
- رساله حجیه الشهره
- رساله حلیه النظر الی الاجنبیّه فی الجمله و اباحه سماع صوتها كذلك
- حاشیه علی معالم الدین و ملاذ المجتهدین
صاحب ریاض علاوه بر تألیفات فوق، جزواتی ناتمام در مورد مسائل فقهی و اصولی دارند كه از جمله آن‌ها، جزوه‌ای در شرح «مبانی الاصول الی علم الاصول» علامه می‌باشد. نیز حواشی متفرقه‌ای بر «حدائق الناضره» شیخ یوسف بحرانی و «مدارك الاحكام» از جمله آثار قلمی ایشان می‌باشد.[۲۱]
مهمترین اثر صاحب ریاض
«ریاض المسائل فی بیان الاحكام بالدلائل» یا «ریاض المسائل و حیاض المسائل» و یا «شرح كبیر» مهمترین اثر فقهی صاحب ریاض می‌باشد. این اثر كم‌نظیر و بسیار مهم شرح «مختصر النافع» محقق اول است. نوشتن آن در نیمه شب جمعه، بیست و هفتم ماه صفر سال 1192 هـ.ق به اتمام رسیده است.[۲۲]
ریاض المسائل یك دوره كامل فقه استدلالی از باب طهارت تا باب دیات در دو مجلد می‌باشد، كه حاوی نظرات بزرگان فقه مثل شیخ طوسی، شیخ صدوق، علامه حلی، شهید اول، شهید ثانی، قاضی سعیدالدین، كلینی، محمدباقر سبزواری، طبرسی، راوندی، فاضل مقداد، فخرالمحققین، مقدس اردبیلی و دیگر بزرگان است.[۲۳]
شیوه ورود و خروج صاحب ریاض در مسائل فقهی در این كتاب بدین صورت است كه ابتدا، با طرح مسئله فقهی و تبیین مفهوم موضوع آن به ذكر نظرات مختلف و ادله آنان می‌پردازد و با بیانی شیوا و در عین حال، مستدل و متقن به نقد آنان می‌پردازد و سپس برای اثبات فتوای خود، به ادله شرعی استناد می‌كند. ترتیب منطقی نظرات و ادله و نقد آن‌ها طوری است كه خواننده در مطالعه آن احساس خستگی نمی‌كند. به همین جهت، این كتاب طی سال‌ها یكی از كتب درسی حوزه‌های علمیه بوده و هم‌اكنون نیز یكی از كتاب‌های مرجع و مورد تحقیق فضلا و فقها است.
میرزا محمدعلی مدرس در وصف این كتاب می‌گوید: «این كتاب ریاض المسائل در غایت جودت و متانت و به طور اختصار، حاوی اكثر اقوال و ادله فقهیه با عبارات فصیحه و مسجعه بوده و مراجع استفاده اكابر و فحول و این كتاب، شرح مختصر نافع محقق اول است و بارها در ایران چاپ شده و معروف به شرح كبیر است».[۲۴]
نویسنده: «منتهی المقال» در توصیف «ریاض المسائل» چنین می‌نویسد: «ریاض المسائل كتابی است در نهایت نیكویی، كه مثل آن سابقه نداشته است. هر آنچه از ادله و نظرات به ایشان رسیده در آن كتاب ذكر كرده است، به طوری كه انجام آن بر غیر ایشان، مشكل؛ بلكه محال می‌باشد».[۲۵]
وفات سيد علی طباطبائی
خورشید عمر صاحب ریاض در سال 1231 هـ.ق در كربلا غروب كرد. بدن مطهر وی را نزدیك قبر وحید بهبهانی، در رواق مطهر سیدالشهداء علیه‌السلام پایین پای شهدا به خاك سپردند.[۲۶]
پانویس
- ↑ اعیان الشیعه، ج 8، ص 314؛ تراث كربلا، ص 183.
- ↑ فوائد الرضویه، ص 404؛ وحید بهبهانی، ص 99.
- ↑ اعیان الشیعه، ج 8، ص 314؛ فوائد الرضویه، ص 324.
- ↑ منتهی المقال، ص 224.
- ↑ وحید بهبهانی، ص 190.
- ↑ ریحانه الادب، ج 3، ص 370.
- ↑ مرآت الاحوال، ج 1، ص 165.
- ↑ تراث كربلا، ص 183.
- ↑ تنقیح المقال، ج 2، ص 307.
- ↑ همان و بهجه الامال، ج 5، ص 529.
- ↑ تراث الكربلا، ص 84؛ اعیان الشیعه، ج 8، ص 315.
- ↑ مرآت الاحوال، ج 1، ص 166؛ اعیان الشیعه، ج 8، ص 315.
- ↑ تراث كربلا، ص 147.
- ↑ اعیان الشیعه، ج 8، ص 315.
- ↑ فوائد الرضویه، ص 404.
- ↑ تراث كربلا، ص 156؛ فوائد الرضویه؛ ص 314؛ روضات الجنات، ج 4، ص 405.
- ↑ همان، ج 4، ص 402.
- ↑ منتهی المقال، ص 224.
- ↑ روضات الجنات، ج 4، ص 402.
- ↑ روضات الجنات، ج4، ص403؛ ریاض المسائل، ج1، ص111.
- ↑ اعیان الشیعه، ج 8، ص 315؛ روضات الجنات، ج 4، ص 400؛ تنقیح المقال، ج 2، ص 307؛ منتهی المقال، ص 224.
- ↑ ریاض المسائل، ج 1، ص 114.
- ↑ ریاض المسائل، ج 1، ص 1 (دو جلدی).
- ↑ ریحانه الادب، ج 3، ص 371. مرآت الاحوال، ج 1، ص 166.
- ↑ منتهی المقال، ص 224.
- ↑ فوائد الرضویه، ص 324؛ تنقیح المقال، ج 2، ص 307؛ الاعلام، ج 5، ص 17.
منابع
- تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد 3، زندگی نامه "سيد علی طباطبائی" از علي كرجي.
- سید علی طباطبایی معروف به صاحب ریاض بانک اطلاعات رجال، بازیابی: 6 اسفند.
