جنگ موته: تفاوت بین نسخه‌ها
جز (7پروژه: رتبه بندی، اولویت بندی ، سنجش کیفی) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | + | «جنگ موته» که در اوایل سال هشتم هجری به فرماندهی [[جعفر طیار|جعفر بن ابی طالب]] و سپس [[زید بن حارثه]] و پس از او عبدالله بن رواحه در نبرد با رومیان به وقوع پیوست و در نهایت مسلمانان به فرماندهی [[خالد بن ولید]] به [[مدینه]] بازگشتند. | |
| − | == موقعیت جغرافیایی موته == | + | ==موقعیت جغرافیایی موته== |
| − | موته اكنون به صورت شهرى آباد در شرق كشور اردن هاشمى بوده و در يازده كيلومترى شهرك كرك مى باشد. اين منطقه در حوزه شامات قرار داشته و عمليات مزبور، نخستين اقدام نظامى قاطع در آن نواحى بوده است. | + | موته اكنون به صورت شهرى آباد در شرق كشور [[اردن]] هاشمى بوده و در يازده كيلومترى شهرك كرك مى باشد. اين منطقه در حوزه [[شام|شامات]] قرار داشته و عمليات مزبور، نخستين اقدام نظامى قاطع در آن نواحى بوده است. |
==علت وقوع جنگ موته== | ==علت وقوع جنگ موته== | ||
دلايل محدودى درباره اعزام سپاه موته نقل شده كه نمى تواند دليل اصلى فرستادن چنين سپاهى باشد. در اين باره گفته شده است: | دلايل محدودى درباره اعزام سپاه موته نقل شده كه نمى تواند دليل اصلى فرستادن چنين سپاهى باشد. در اين باره گفته شده است: | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | #شرحبيل بن عمرو غسانى در منطقه موته راه را بر يكى از رسولان [[پیامبر اسلام|پيامبر]] صلى الله عليه و آله و سلم بست. او حارث بن عميرازدى بود كه نامه پيامبر را براى حاكم بصرى مى برد. شرحبيل دستور داد تا وى را بند كرده و گردنش را زدند. اين تنها رسول پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بود كه به شهادت رسيد.<ref>المغازى، ج 2، ص 756- 755، طبقات الكبرى، ج 2، 128؛ امتاع الاسماع، ج 1، ص 345</ref> | |
| − | == | + | #همزمان با این حادثه، گروه 15 نفره‌ای که از سوی پیامبر برای تبلیغ به سرزمین ذات الطلوع رفته بودند نیز مورد تهاجم قرار گرفتند و جز یک نفر که مجروح شد و به [[مدینه]] برگشت، همگی آنها به شهادت رسیدند.<ref> الكامل في التاريخ ج 2 ص 155 و عن تاريخ الأمم و الملوك ج 2 ص 313 عن الواقدي</ref> |
| − | شمار كسانى كه مى رفتند سه هزار بود. همينكه مسلمانان از اردوگاه خود حركت كردند، ديگر مسلمانان فرياد برداشتند، خدا از شما بلا را بگرداند و به سلامت و با غنيمت برگرديد. ابن رواحه در پاسخ ايشان اين شعر را خواند: | + | |
| + | ==سپاه مسلمانان== | ||
| + | شمار كسانى كه به این جنگ مى رفتند سه هزار نفر بود. همينكه مسلمانان از اردوگاه خود حركت كردند، ديگر مسلمانان فرياد برداشتند، خدا از شما بلا را بگرداند و به سلامت و با غنيمت برگرديد. ابن رواحه در پاسخ ايشان اين شعر را خواند: | ||
{{بیت|لكننى أسأل الرحمن مغفرة|و ضربة ذات فرع تقذف الزّبدا}} | {{بیت|لكننى أسأل الرحمن مغفرة|و ضربة ذات فرع تقذف الزّبدا}} | ||
| − | اما من از خداوند آمرزش مى خواهم، و ضربت استوارى كه خونبار باشد.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:577</ref> | + | یعنی: اما من از خداوند آمرزش مى خواهم، و ضربت استوارى كه خونبار باشد.<ref>مغازى/ترجمه،متن،ص:577</ref> |
| − | === فرماندهان سپاه مسلمانان === | + | ===فرماندهان سپاه مسلمانان=== |
| − | + | در روایات [[اهل سنت]] آمده است که پيامبر (ص) فرمود: [[زيد بن حارثه]] فرمانده مردم است، اگر زيد كشته شد [[جعفر طیار |جعفر بن ابی طالب]] فرمانده خواهد بود، و اگر جعفر كشته شد عبدالله بن رواحه فرمانده خواهد بود، و اگر عبد الله بن رواحه كشته شد مسلمانان از ميان خود مردى را برگزينند و فرمانده خويش كنند. | |
| − | پيامبر (ص) فرمود:[[زيد بن حارثه]] فرمانده مردم است، اگر زيد كشته شد [[جعفر طیار |جعفر بن ابی طالب]] فرمانده خواهد بود، و اگر جعفر كشته شد | ||
| − | مردى از يهود به نام نعمان كه اين ماجرا را شنيد گفت: اى اباالقاسم اگر تو براستى پيغمبر خدا باشى اينان را كه نام بردى همگى كشته خواهند شد، زيرا [[انبياء بنى اسرائيل]] هرگاه لشكرى را به جايى مى فرستادند و اين گونه فرمانده جنگ تعيين مى كردند اگر صد نفر را نيز به دنبال يكديگر نام مى بردند همگى در آن جنگ كشته مى شدند و به دنبال آن پيش زيد بن حارثه رفت و بدو گفت: با پيغمبر و خاندانت وداع كن كه اگر او براستى پيغمبر باشد تو ديگر زنده بر نخواهى گشت و زيد بن حارثه گفت: به راستى گواهى مى دهم كه او پيغمبر صادق و فرستاده خداست.<ref>المغازى/ترجمه،متن،ص:576 </ref> | + | مردى از [[یهود|يهود]] به نام نعمان كه اين ماجرا را شنيد گفت: اى اباالقاسم اگر تو براستى پيغمبر خدا باشى اينان را كه نام بردى همگى كشته خواهند شد، زيرا [[انبياء بنى اسرائيل]] هرگاه لشكرى را به جايى مى فرستادند و اين گونه فرمانده جنگ تعيين مى كردند اگر صد نفر را نيز به دنبال يكديگر نام مى بردند همگى در آن جنگ كشته مى شدند و به دنبال آن پيش زيد بن حارثه رفت و بدو گفت: با پيغمبر و خاندانت وداع كن كه اگر او براستى پيغمبر باشد تو ديگر زنده بر نخواهى گشت و زيد بن حارثه گفت: به راستى گواهى مى دهم كه او پيغمبر صادق و فرستاده خداست.<ref>المغازى/ترجمه،متن،ص:576 </ref> |
| − | + | اما [[شیعه|شيعه]] بر اين باور بوده است كه جعفر فرماندهى نخست سپاه مزبور بر عهده داشته است.<ref> المبعث و المغازى، ابان بن عثمان احمر، صص 92- 94 </ref> [[ابن ابی الحدید|ابن ابى الحديد]] با اشاره به عقيده شيعه مى گويد: او در اشعارى كه [[ابن اسحاق]] آورده شواهدى بر عقيده شيعه يافته است.<ref> شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 15، ص 62 </ref> | |
| − | شيعه بر اين باور بوده است كه جعفر فرماندهى نخست سپاه مزبور بر عهده داشته است. <ref> المبعث و المغازى، ابان بن عثمان احمر، صص 92- 94 </ref> ابن ابى الحديد با اشاره به عقيده شيعه مى گويد: او در اشعارى كه ابن اسحاق آورده شواهدى بر عقيده شيعه يافته است.<ref> شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 15، ص 62 </ref> | ||
| − | یعقوبی می نویسد:«پیامبر(ص)در سال هشتم، جعفر بن ابى طالب و زيد بن حارثه و | + | [[یعقوبی]] می نویسد: «پیامبر(ص) در سال هشتم، جعفر بن ابى طالب و زيد بن حارثه و عبدالله بن رواحه را با لشكرى براى جنگ روم به شام فرستاد.<ref>تاريخ يعقوبى/ترجمه،ج1،ص:426 </ref> |
| − | أبان از امام صادق | + | أبان از [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] (عليه السلام) روایت می کند که: «إنه استعمل عليهم جعفرا، فإن قتل فزيد، فإن قتل فابن رواحة ...».<ref>مناقب آل أبي طالب لابن شهر آشوب ج 1 ص 205 و البحار ج 21 ص 55 و إعلام الورى( طبعة ثانية) ص 110 و أعيان الشيعة ج 2 ص 324. </ref> |
| − | همچنین علامه جعفر مرتضی قسمت آخر روایت که در صورت کشته شدن هر سه فرمانده مسلمانان از میان خودشان یکی را انتخاب کنند را مردود دانسته اند.<ref>الصحيح من السيرة النبي الأعظم، مرتضى العاملي ،ج19،ص:280 </ref> | + | همچنین [[سید جعفر مرتضی عاملی|علامه جعفر مرتضی]] قسمت آخر روایت که در صورت کشته شدن هر سه فرمانده مسلمانان از میان خودشان یکی را انتخاب کنند را مردود دانسته اند.<ref>الصحيح من السيرة النبي الأعظم، مرتضى العاملي ،ج19،ص:280 </ref> |
| − | === توصیه رسول خدا | + | ===توصیه رسول خدا به سپاهیان=== |
| − | چون خواستند از مدينه حركت كنند پيغمبر(ص) براى آن ها خطبه اى ايراد فرمودند و چند نکته را به آنها سفارش کردند.از جمله: | + | چون خواستند از مدينه حركت كنند پيغمبر(ص) براى آن ها خطبه اى ايراد فرمودند و چند نکته را به آنها سفارش کردند. از جمله: |
| − | #رسول خدا صلى الله عليه و آله | + | |
| − | + | #رسول خدا صلى الله عليه و آله ضمن توصيه آنان به [[تقوا|تقواى]] الهى، از ايشان خواست تا در برخورد با مشركان، ابتدا به آنها سه پیشنهاد بدهند: آنها را به پذيرش [[اسلام]] فرا خوانند. اگر پذيرفتند از آنان بخواهند تا به مدينه هجرت كنند تا همانند ساير مهاجرين باشند؛ در غير اين صورت همچون «اعراب مسلمانند» كه اسلام را پذيرفتند، اما در سرزمين خود مانده‌اند. براى اين قبيل افراد از [[فیء|فى‌ء]] و غنايم سهمى نخواهد بود مگر آن كه در [[جهاد]] همراه مسلمانان باشند. دیگر آنکه اگر اسلام را نپذيرفتند، به قبول [[جزیه|جزيه]] دعوتشان كنيد و اگر آن را هم نپذيرفتند، با استعانت از خدا، با آنها بجنگيد. | |
| − | + | #اگر به كسى «امان» داديد از ناحيه شخص خود، نه خدا و رسول، امان دهيد، چرا كه در صورت نقض امان ذمّه خود را كوچك می كنيد، و اين بهتر از آن است كه ذمّه خدا و رسول را تحقير كنيد. | |
| − | + | #به افرادى كه در صومعه ها زندگى مى كنند آسيبى نرسانيد. | |
| − | #اگر به كسى «امان» داديد از ناحيه شخص خود، نه خدا و رسول، امان دهيد، چرا كه در صورت نقض امان | + | #متعرض زنان، كودكان و پيران نشوید. |
| − | #به افرادى كه در صومعه ها زندگى مى كنند آسيبى نرسانيد | ||
| − | # متعرض زنان، كودكان و پيران نشوید. | ||
#هیچ درختی را قطع نکیند. | #هیچ درختی را قطع نکیند. | ||
#هیچ خانه ای را خراب نکنید.<ref>المغازى، ج 2، صص 758- 757؛ امتاع الاسماع، ج 1، صص 346- 345 </ref> | #هیچ خانه ای را خراب نکنید.<ref>المغازى، ج 2، صص 758- 757؛ امتاع الاسماع، ج 1، صص 346- 345 </ref> | ||
==حرکت لشکریان به سوی شام و برخورد با رومیان== | ==حرکت لشکریان به سوی شام و برخورد با رومیان== | ||
| − | دشمن از حركت سپاه اسلام كه در مقياس نسبتاً وسيعى، يعنى سه هزار نفر صورت گرفت، آگاهى يافت. مسلمانان چندى در وادى القرى ماندند و پس از آن «معان» <ref>شهرى است در فاصله 212 كيلومترى جنوب عَمّان در مسير مدينه به عَمّان؛ نك: المعالم الاثيره، ص 275</ref> | + | دشمن از حركت سپاه اسلام كه در مقياس نسبتاً وسيعى، يعنى سه هزار نفر صورت گرفت، آگاهى يافت. مسلمانان چندى در [[وادی القری|وادى القرى]] ماندند و پس از آن تا «معان»<ref>شهرى است در فاصله 212 كيلومترى جنوب عَمّان در مسير مدينه به عَمّان؛ نك: المعالم الاثيره، ص 275</ref> پيش رفتند. مسلمانان آگاهى يافتند كه هِرَقْل يك سپاه صدهزار نفرى مركب از قبايل عربى [[شام]] و رومى ها<ref> در رجزى كه جعفر در موته خوانده از سپاه دشمن به رومى تعبير شده: و الروم روم قد دنا عذابها * كافرة بعيدة أنسابها</ref> فراهم آورده با فرماندهى شخصى به نام مالك به سوى آنان اعزام كرده است. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | اين خبر كه به مسلمانان رسيد به مشورت پرداختند كه چه بكنند؟ آيا بازگردند يا به [[پیامبر اسلام|پيامبر اسلام]] جريان را بنويسند و از آن حضرت كسب تكليف كنند و يا با همان سپاه اندك با لشكر روم بجنگند؟ | |
| − | اى مردم به خدا سوگند اين كه اكنون آن را خوش نداريد، همان است كه به شوق آن بيرون آمده ايد و اين همان شهادتى است كه طالب آن هستيد! ما كه با دشمن به عدد زياد و كثرت سپاه نمى جنگيم، ما با نيروى اين آيينى جنگ مى كنيم كه خدا ما را بدان گرامى داشته، برخيزيد و به راه افتيد كه يكى از دو سرانجام نيك در جلوى ماست: يا فتح و پيروزى، يا شهادت...! | + | در اين جا نيز نيروى [[ایمان|ايمان]] و شوق شهادت كار خود را كرد و عبدالله بن رواحه كه هم مردى شجاع و دلاور بود و هم شاعرى فصيح و زبان آور بود به پا خاسته و سپاه اسلام را مخاطب قرار داده گفت: اى مردم به خدا سوگند اين كه اكنون آن را خوش نداريد، همان است كه به شوق آن بيرون آمده ايد و اين همان شهادتى است كه طالب آن هستيد! ما كه با دشمن به عدد زياد و كثرت سپاه نمى جنگيم، ما با نيروى اين آيينى جنگ مى كنيم كه خدا ما را بدان گرامى داشته، برخيزيد و به راه افتيد كه يكى از دو سرانجام نيك در جلوى ماست: يا فتح و پيروزى، يا شهادت...! |
| − | اين سخنان پرشور كه از دلى سرشار از ايمان بر مى خاست در دل ديگران نيز اثر كرد و همگى گفتند: به خدا عبدالله راست مى گويد و به دنبال آن همگى برخاسته و به راه افتادند و در | + | اين سخنان پرشور كه از دلى سرشار از ايمان بر مى خاست در دل ديگران نيز اثر كرد و همگى گفتند: به خدا عبدالله راست مى گويد و به دنبال آن همگى برخاسته و به راه افتادند و در «بلقاء» به سپاه روم برخوردند و راه خود را به جانب قريه «مؤته» كه در آن نزديك بود و از نظر موضع گيرى جنگى مناسب تر بود كج كردند. |
==رویارویی سپاه اسلام با رومیان== | ==رویارویی سپاه اسلام با رومیان== | ||
| − | همان گونه كه گفته شد: بنا بر نقل محدثين شيعه نخست [[جعفر طیار |جعفر بن ابي طالب]] پرچم جنگ را به دست گرفته و به عنوان فرمانده نخست به ميدان آمد و سپس چون صاعقه اى خود را به قلب سپاهيان روم زد و به دنبال او مجاهدان ديگر اسلام هر يك چون شهابى در سپاه بى كران سپاه روم فرو رفتند. | + | همان گونه كه گفته شد: بنا بر نقل محدثين [[شیعه|شيعه]] نخست [[جعفر طیار |جعفر بن ابي طالب]] پرچم جنگ را به دست گرفته و به عنوان فرمانده نخست به ميدان آمد و سپس چون صاعقه اى خود را به قلب سپاهيان روم زد و به دنبال او مجاهدان ديگر اسلام هر يك چون شهابى در سپاه بى كران سپاه روم فرو رفتند. |
| − | === شهادت جعفر بن ابی طالب === | + | ===شهادت جعفر بن ابی طالب=== |
| − | دشمن كه مى كوشيد هر چه زودتر پرچم جنگ را فرود آورد با شمشير دست راست جعفر را قطع كرد ولى جعفر با مهارت خاصى پرچم را به دست چپ گرفت ولى دست چپش را هم از بدن جدا كردند و او پرچم را به سينه گرفت و با دو بازوى خود نگاه داشت تا وقتى كه شمشير دشمن، او را به زمين افكند و به درجه شهادت نايل آمد | + | دشمن كه مى كوشيد هر چه زودتر پرچم جنگ را فرود آورد با شمشير دست راست جعفر را قطع كرد ولى جعفر با مهارت خاصى پرچم را به دست چپ گرفت ولى دست چپش را هم از بدن جدا كردند و او پرچم را به سينه گرفت و با دو بازوى خود نگاه داشت تا وقتى كه شمشير دشمن، او را به زمين افكند و به درجه شهادت نايل آمد. سن آن مجاهد بزرگ و نامى را در آن روز برخى 33 سال نوشته اند و برخى ديگر مانند [[ابن عبدالبر]] در [[الاستيعاب في معرفة الأصحاب (کتاب)|استيعاب]] گفته است: در آن روز 41 سال داشت و اين قول صحيح تر به نظر مى رسد، زيرا با توجه به اين كه طبق روايات جعفر بن ابي طالب ده سال از [[امام علی علیه السلام|امام على]] علیه السلام بزرگتر بوده در سال هفتم حدود چهل سال از عمر وى گذشته است. |
| − | از عبدالله بن عمر نقل شده كه گويد: من در آن جنگ مأمور رساندن آب به زخمي ها بودم و چون جعفر به زمين افتاد خود را به وى رسانيده و آب به او عرضه كردم، جعفر گفت: من نذر كرده ام روزه | + | از [[عبدالله بن عمر]] نقل شده كه گويد: من در آن جنگ مأمور رساندن آب به زخمي ها بودم و چون جعفر به زمين افتاد خود را به وى رسانيده و آب به او عرضه كردم، جعفر گفت: من [[نذر]] كرده ام [[روزه]] باشم، آب را بگذار تا شام اگر زنده ماندم بدان [[افطار]] مى كنم. من آب را در سپرى ريختم و نزد او گذاردم ولى قبل از غروب جعفر از دنيا رفت. |
و همچنين از او نقل شده كه گفته است: در بدن جعفر بن ابي طالب پس از شهادت اثر هفتاد زخم شمشير و نيزه و تير يافتند. در نقل ديگرى است كه گفته اند: بيش از نود جراحت در بدن او بود و همگى آن ها در جلوى بدن بود و در پشت سر اثرى از زخم ديده نشد.<ref>كنايه از اين است كه تا آخرين لحظه پشت به دشمن نكرده تا به زمين افتاد.</ref> | و همچنين از او نقل شده كه گفته است: در بدن جعفر بن ابي طالب پس از شهادت اثر هفتاد زخم شمشير و نيزه و تير يافتند. در نقل ديگرى است كه گفته اند: بيش از نود جراحت در بدن او بود و همگى آن ها در جلوى بدن بود و در پشت سر اثرى از زخم ديده نشد.<ref>كنايه از اين است كه تا آخرين لحظه پشت به دشمن نكرده تا به زمين افتاد.</ref> | ||
در روايات زيادى از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند به جاى دو دست جعفر كه در جنگ مؤته جدا شد دو بال در [[بهشت]] به او عنايت مى كند كه با فرشتگان پرواز مى كند و از اين رو به «[[جعفر طيار]]» موسوم گرديد. | در روايات زيادى از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند به جاى دو دست جعفر كه در جنگ مؤته جدا شد دو بال در [[بهشت]] به او عنايت مى كند كه با فرشتگان پرواز مى كند و از اين رو به «[[جعفر طيار]]» موسوم گرديد. | ||
| − | === شهادت دو فرمانده دیگر === | + | ===شهادت دو فرمانده دیگر=== |
| − | پس از شهادت | + | پس از شهادت جفعر، [[زید بن حارثه]] پرچم را به دست گرفت که او هم پس از چندی به شهادت رسید. سپس فرمانده دلاور و رشيد [[عبدالله بن رواحه]] پيش رفت و پرچم را به دست گرفت و اين رجز را خواند: |
{{بیت|يا نفس الا تقتلى تموتى|هذا حمام الموت قد صليت}} | {{بیت|يا نفس الا تقتلى تموتى|هذا حمام الموت قد صليت}} | ||
| سطر ۷۴: | سطر ۶۶: | ||
اى نفس اگر كشته نشوى سرانجام خواهى مرد، اين سرنوشت [[مرگ]] است كه پيش آمده! و آن چه آرزوى آن را داشتى ـ يعنى [[شهادت]] ـ اكنون به تو داده اند و اگر كارى كه آن دو (شهيد) انجام دادند انجام دهى به هدايت و رستگارى رسيده اى. | اى نفس اگر كشته نشوى سرانجام خواهى مرد، اين سرنوشت [[مرگ]] است كه پيش آمده! و آن چه آرزوى آن را داشتى ـ يعنى [[شهادت]] ـ اكنون به تو داده اند و اگر كارى كه آن دو (شهيد) انجام دادند انجام دهى به هدايت و رستگارى رسيده اى. | ||
| − | === فرماندهی خالد بن ولید=== | + | ===فرماندهی خالد بن ولید=== |
| − | پس از شهادت عبدالله مسلمانان خالد بن وليد را | + | پس از شهادت عبدالله مسلمانان [[خالد بن ولید|خالد بن وليد]] را -كه تازه مسلمان شده بود<ref>سال هفتم هجرت سپرى گرديد و مسلمانان در پرتو پيمان حديبيه توانستند بطور دسته جمعى به زيارت خانه خدا بروند و در قلب حكومت بت پرستان، شعارهاى جانانه و تكان دهنده اى به نفع آئين يكتاپرستى بدهند تا آنجا كه دلهاى برخى از سرداران قريش را مانند: «خالد بن وليد»، «عمرو عاص» و «عثمان بن طلحه»، متوجه اسلام سازند. چيزى نگذشت كه آنان به مدينه آمده، علاقه خود را به حضرت محمد صلی الله علیه و آله و آئين وى ابراز داشتند و ارتباط خود را با حكومت مكه كه فقط اسكلتى بى روح از آن باقى مانده بود، قطع نمودند. طبقات ابن سعد، ج 2/394. واقدى، در مغازى ج 2/743ـ745، انگيزه گرايش اين سردار را به اسلام، به گونه ديگر نوشته است. </ref>- به فرماندهى خود انتخاب كردند و او چون شب شد عده اى از سپاهيان را به عقب لشكر فرستاد و چون صبح شد با هياهو به نزد لشكريان آمدند به طورى كه دشمن خيال كرد نيروى امدادى از مدينه رسيده از اين رو دست به حمله نزدند. و لشكر اسلام نيز حمله را متوقف كرد و عملا جنگ متاركه شد و براى سپاه روم با آن شهامتى كه روز قبل از جنگ جويان اسلام ديده بودند همين پيروزى به شمار مى رفت كه لشكر اسلام حمله نكند و از اين رو هر دو لشكر به سوى ديار خود بازگشتند. |
| − | + | البته در بعضی روایات از فرار خالد سخن به میان آمده: چون خالد پرچم را برداشت روى به هزيمت آورد و همراه مردم گريخت، و مسلمانان كشته شدند، و مشركان به تعقيب مسلمانان پرداختند.<ref>المغازى/ترجمه،متن،ص:583 </ref> | |
| − | + | مطابق نقل [[ابن هشام]] در اين جنگ دوازده نفر از مسلمانان ـ از [[مهاجرین|مهاجر]] و [[انصار]] ـ به شهادت رسيدند به نام هاى: [[جعفر بن ابی طالب|جعفر بن ابي طالب]]، [[زيد بن حارثه]]، [[عبدالله بن رواحه]]، مسعود بن اسود، وهب بن سعد، عباد بن قيس، حارث بن نعمان، سراقة بن عمرو، ابو كليب و جابر پسران عمرو بن زيد، عمرو و عامر پسران سعد بن حارث. | |
| − | ==پيغمبر | + | ==پيغمبر از ميدان جنگ خبر مى دهد== |
| − | [[ابن هشام]] و ديگران با مختصر اختلافى نوشته اند: در آن روزى كه مسلمانان در مؤته جنگ مى كردند رسول خدا صلی الله علیه و آله بر فراز منبر بود و ناگهان شروع كرد به خبر دادن از ميدان جنگ و فرمود: اكنون برادران مسلمان شما با دشمنان مشغول جنگ شدند. سپس شروع كرد به خبر دادن از جنگ و گريز مسلمانان ـ مانند كسى كه خود در ميدان جنگ حضور دارد ـ تا آن كه فرمود: زيد بن حارثه پرچم را به دست گرفت و هم چنان جنگيد تا كشته شد، و پس از او جعفر پرچم را به دست گرفت و او نيز جنگ كرد تا به شهادت رسيد.<ref>البته اين نقل روى همان عقيده اهل سنت و سيره نويسان آنهاست كه گفته اند: امير اول لشكر زيد بن حارثه بوده است.</ref> | + | [[ابن هشام حمیری|ابن هشام]] و ديگران با مختصر اختلافى نوشته اند: در آن روزى كه مسلمانان در مؤته جنگ مى كردند رسول خدا صلی الله علیه و آله بر فراز منبر بود و ناگهان شروع كرد به خبر دادن از ميدان جنگ و فرمود: اكنون برادران مسلمان شما با دشمنان مشغول جنگ شدند. سپس شروع كرد به خبر دادن از جنگ و گريز مسلمانان ـ مانند كسى كه خود در ميدان جنگ حضور دارد ـ تا آن كه فرمود: زيد بن حارثه پرچم را به دست گرفت و هم چنان جنگيد تا كشته شد، و پس از او جعفر پرچم را به دست گرفت و او نيز جنگ كرد تا به شهادت رسيد.<ref>البته اين نقل روى همان عقيده اهل سنت و سيره نويسان آنهاست كه گفته اند: امير اول لشكر زيد بن حارثه بوده است.</ref> |
در اين جا رسول خدا كمى درنگ كرد ـ به طورى كه [[انصار]] مدينه رنگ شان تغيير نمود ـ و خيال كردند از [[عبدالله بن رواحه]] كه از آن ها بود ـ عملى سر زده كه موجب سرافكندگى آنان شده، ناگاه پيغمبر صلی الله علیه و آله ادامه داد و فرمود: عبدالله بن رواحه پرچم را به دست گرفت و جنگيد تا كشته شد! | در اين جا رسول خدا كمى درنگ كرد ـ به طورى كه [[انصار]] مدينه رنگ شان تغيير نمود ـ و خيال كردند از [[عبدالله بن رواحه]] كه از آن ها بود ـ عملى سر زده كه موجب سرافكندگى آنان شده، ناگاه پيغمبر صلی الله علیه و آله ادامه داد و فرمود: عبدالله بن رواحه پرچم را به دست گرفت و جنگيد تا كشته شد! | ||
| − | === عزاداری برای جعفر بن ابی طالب === | + | ===عزاداری برای جعفر بن ابی طالب=== |
| − | و از اسماء بنت عميس ـ همسر جعفر ـ نقل كرده اند كه گفت: در آن روزى كه جعفر در «مؤته» شهيد شد من در خانه نان تهيه كرده بودم و بچه هاى خود را شستشو دادم كه ناگاه پيغمبر را ديدم به خانه ما آمد و فرمود: پسرانم كجا هستند؟ من | + | و از [[اسماء دختر عمیس|اسماء بنت عميس]] ـ همسر جعفر ـ نقل كرده اند كه گفت: در آن روزى كه جعفر در «مؤته» شهيد شد من در خانه نان تهيه كرده بودم و بچه هاى خود را شستشو دادم كه ناگاه پيغمبر را ديدم به خانه ما آمد و فرمود: پسرانم كجا هستند؟ من آنها را به نزد آن حضرت بردم.<ref> در روايت محاسن است كه فرزندان جعفر در آن روز سه تن بودند به نام هاى عبدالله، عون و محمد.</ref> پيغمبر نشست و آن بچه ها را در بغل گرفت و دست به سرشان كشيد. |
| − | اسماء گويد: عرض كردم، يا رسول الله گويا دست يتيم نوازى به سر ايشان مى كشى در اين وقت اشك از ديدگان آن حضرت جارى شد و فرمود: آرى جعفر به شهادت رسيد! | + | اسماء گويد: عرض كردم، يا رسول الله گويا دست يتيم نوازى به سر ايشان مى كشى. در اين وقت اشك از ديدگان آن حضرت جارى شد و فرمود: آرى جعفر به شهادت رسيد! |
| − | با شنيدن اين گفتار [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله صداى من به گريه بلند شد و زنان ديگر نيز اطرافم را گرفته و شروع به گريه كردند، رسول خدا صلی الله علیه و آله برخاسته به خانه رفت و به [[حضرت فاطمه]] سلام الله علیها دستور داد غذايى براى خاندان جعفر تهيه كنيد و براى | + | با شنيدن اين گفتار [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله صداى من به گريه بلند شد و زنان ديگر نيز اطرافم را گرفته و شروع به گريه كردند، رسول خدا صلی الله علیه و آله برخاسته به خانه رفت و به [[حضرت فاطمه]] سلام الله علیها دستور داد غذايى براى خاندان جعفر تهيه كنيد و براى آنها ببريد و به زنان خود دستور داد به خانه جعفر بروند و در مراسم عزادارى با آن ها شركت جويند. |
| − | در برخى از روايات آمده كه اين كار را سه روز تكرار كرد و از اين رو سنت بر اين جارى شد كه | + | در برخى از روايات آمده كه اين كار را سه روز تكرار كرد و از اين رو سنت بر اين جارى شد كه اين برنامه را براى افراد مسلمانى كه عزادار مى شوند انجام دهند و تا سه روز غذاى گرم تهيه كرده براى ايشان بفرستند. |
==مراجعت سپاه به مدينه== | ==مراجعت سپاه به مدينه== | ||
| − | پس از شهادت سه فرمانده‌اي كه پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله تعيين نموده بود، سرگرداني سپاه اسلام شروع شد؛ اما بالاخره با ترفندي كه | + | پس از شهادت سه فرمانده‌اي كه پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله تعيين نموده بود، سرگرداني سپاه اسلام شروع شد؛ اما بالاخره با ترفندي كه «ثابت بن اقرم» و «خالد بن وليد» اجرا كردند، مسلمانان پس از يك روز مقاومت و پايداري سخت در برابر سپاه عظيم روم، به [[مدینه|مدينه]] بازگشتند. |
چنان كه گفته شد: خالد بن وليد سپاه اسلام را برداشته به مدينه آمد و چون خبر آمدن آن ها به شهر رسيد مردم براى ديدار آن ها از مدينه بيرون آمدند و پيغمبر اسلام نيز بر چهار پايى سوار شد و با مسلمانان ديگر به استقبال شان رفت، اما وقتى مردم آن ها را ديدند خاك بر روى آن ها ريخته و ملامت شان مى كردند كه چرا در برابر دشمن استقامت نكرديد و از ميدان جنگ فرار كرديد؟ پيغمبر اسلام جلوى مردم را از اين كار گرفت و گفت: نه! اين ها فرارى نيستند بلكه به خواست خدا (از اين پس) حمله افكن ها خواهند بود! | چنان كه گفته شد: خالد بن وليد سپاه اسلام را برداشته به مدينه آمد و چون خبر آمدن آن ها به شهر رسيد مردم براى ديدار آن ها از مدينه بيرون آمدند و پيغمبر اسلام نيز بر چهار پايى سوار شد و با مسلمانان ديگر به استقبال شان رفت، اما وقتى مردم آن ها را ديدند خاك بر روى آن ها ريخته و ملامت شان مى كردند كه چرا در برابر دشمن استقامت نكرديد و از ميدان جنگ فرار كرديد؟ پيغمبر اسلام جلوى مردم را از اين كار گرفت و گفت: نه! اين ها فرارى نيستند بلكه به خواست خدا (از اين پس) حمله افكن ها خواهند بود! | ||
| − | مسلمانان به خانه هاى خود رفتند ولى بيشتر آن ها با چهره هاى گرفته و خشمگين و زبان هاى سرزنش آميز خاندان خود رو به رو مى شدند تا جايى كه برخى حاضر نبودند در را به روى | + | مسلمانان به خانه هاى خود رفتند ولى بيشتر آن ها با چهره هاى گرفته و خشمگين و زبان هاى سرزنش آميز خاندان خود رو به رو مى شدند تا جايى كه برخى حاضر نبودند در را به روى بازگشتگان از جنگ باز كنند و به آن ها مى گفتند: چرا با برادران مسلمان خود پايدارى نكرديد تا كشته شويد؟ |
كار به جايى رسيد كه بسيارى از سرشناسان و بزرگان شهر از ترس ملامت مردم جرئت نمى كردند از خانه ها بيرون آيند و حتى براى نماز به مسجد نمى آمدند تا آن كه پيغمبر اسلام به دنبال آنان فرستاد و يك يك را از خانه بيرون آورد و جلوى سرزنش مردم را گرفت و آن ها آرام كرد. | كار به جايى رسيد كه بسيارى از سرشناسان و بزرگان شهر از ترس ملامت مردم جرئت نمى كردند از خانه ها بيرون آيند و حتى براى نماز به مسجد نمى آمدند تا آن كه پيغمبر اسلام به دنبال آنان فرستاد و يك يك را از خانه بيرون آورد و جلوى سرزنش مردم را گرفت و آن ها آرام كرد. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==افسانه به جاى تاريخ== | ==افسانه به جاى تاريخ== | ||
| − | از آن جا كه [[ | + | از آن جا كه اميرمؤمنان [[امام علی علیه السلام|على بن ابى طالب]] علیه السلام در ميان مسلمانان لقب «اسداللّه» را دارد، برخى خواسته اند در برابر او سردارى بتراشند و به او لقب «سيف اللّه» بدهند و اين كس جز [[خالد بن ولید|خالد بن وليد]] نخواهد بود. از اين نظر، مى گويند پيامبر به وى، پس از بازگشت از جنگ «موته» لقب «سيف اللّه» داد. |
| − | اگر پيامبر به مناسبت ديگرى به وى لقب مزبور را مى بخشيد، جاى گفتگو نبود. اما اوضاع و احوال پس از بازگشت از نبرد | + | اگر پيامبر به مناسبت ديگرى به وى لقب مزبور را مى بخشيد، جاى گفتگو نبود. اما اوضاع و احوال پس از بازگشت از نبرد «موته»، ايجاب نمى كرد كه پيامبر به او چنين لقبى را ببخشد. آيا كسى كه در رأس گروهى قرار مى گيرد كه مسلمانان به آنان لقب «فراريان» مى دهند و با پاشيدن خاك به سر و صورت، از آنان استقبال مى كنند، آيا در چنين موقع شايسته است كه پيامبر به او لقبى مانند «سيف الله» بدهد؟! و اگر او در نبردهاى ديگر مظهر كامل سيف اللهى باشد، ولى در اين نبرد مظهر چنين لقبى نبود و جز يك تدبير نظامى قابل تحسين از وى چيزى سر نزد وگرنه به او و زير دستانش لقب «فراريان» نمى دادند. |
| − | + | [[محمد بن سعد|ابن سعد]] مى نويسد: موقع عقب نشينى، گروهى از سربازان روم، سربازان اسلام را تحت تعقيب قرار داده و دسته اى را به قتل رسانيدند.<ref>طبقات، ج 2/ 129.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
سازندگان افسانه لقب «سيف اللّه»، براى تحكيم مطلب خود اين جمله را نيز افزوده اند: «موقعى كه خالد به مقام فرماندهى رسيد، دستور حمله داد و خود نيز شجاعانه حمله كرد و نه شمشير در دست او شكست و يك سپر در دست او باقى ماند». | سازندگان افسانه لقب «سيف اللّه»، براى تحكيم مطلب خود اين جمله را نيز افزوده اند: «موقعى كه خالد به مقام فرماندهى رسيد، دستور حمله داد و خود نيز شجاعانه حمله كرد و نه شمشير در دست او شكست و يك سپر در دست او باقى ماند». | ||
| − | سازنده اين دروغ ديگر غفلت كرده كه اگر خالد و سربازان او در صحنه نبرد، چنين هنرنمائى را از خود نشان داده بودند، چرا مردم مدينه به آنان لقب «فراريان» دادند و چرا با افشاندن خاك از آنان استقبال نمودند؟ | + | سازنده اين دروغ ديگر غفلت كرده كه اگر خالد و سربازان او در صحنه نبرد، چنين هنرنمائى را از خود نشان داده بودند، چرا مردم مدينه به آنان لقب «فراريان» دادند و چرا با افشاندن خاك از آنان استقبال نمودند؟ |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * رسولی محلاتی، زندگانی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، ص530. | + | |
| − | *مغازى تاريخ جنگهاى پيامبر(ص)، محمد بن عمر واقدى (م 207)، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، مركز نشر دانشگاهى، | + | *رسولی محلاتی، زندگانی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، ص530. |
| − | *الصحيح من سيرة النبي | + | *مغازى تاريخ جنگهاى پيامبر(ص)، محمد بن عمر واقدى (م 207)، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، مركز نشر دانشگاهى، 1369ش. |
| − | *سيره رسول خدا صلى الله عليه و آله | + | *الصحيح من سيرة النبي الأعظم، جعفر مرتضى العاملى، دار الحديث، قم، 1426. |
| + | *سيره رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم، رسول جعفريان، انتشارات دليل ما، قم، 1383ش. | ||
[[رده:جنگ های صدر اسلام]] | [[رده:جنگ های صدر اسلام]] | ||
نسخهٔ ۱ مارس ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۵۸
«جنگ موته» که در اوایل سال هشتم هجری به فرماندهی جعفر بن ابی طالب و سپس زید بن حارثه و پس از او عبدالله بن رواحه در نبرد با رومیان به وقوع پیوست و در نهایت مسلمانان به فرماندهی خالد بن ولید به مدینه بازگشتند.
محتویات
موقعیت جغرافیایی موته
موته اكنون به صورت شهرى آباد در شرق كشور اردن هاشمى بوده و در يازده كيلومترى شهرك كرك مى باشد. اين منطقه در حوزه شامات قرار داشته و عمليات مزبور، نخستين اقدام نظامى قاطع در آن نواحى بوده است.
علت وقوع جنگ موته
دلايل محدودى درباره اعزام سپاه موته نقل شده كه نمى تواند دليل اصلى فرستادن چنين سپاهى باشد. در اين باره گفته شده است:
- شرحبيل بن عمرو غسانى در منطقه موته راه را بر يكى از رسولان پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بست. او حارث بن عميرازدى بود كه نامه پيامبر را براى حاكم بصرى مى برد. شرحبيل دستور داد تا وى را بند كرده و گردنش را زدند. اين تنها رسول پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بود كه به شهادت رسيد.[۱]
- همزمان با این حادثه، گروه 15 نفره‌ای که از سوی پیامبر برای تبلیغ به سرزمین ذات الطلوع رفته بودند نیز مورد تهاجم قرار گرفتند و جز یک نفر که مجروح شد و به مدینه برگشت، همگی آنها به شهادت رسیدند.[۲]
سپاه مسلمانان
شمار كسانى كه به این جنگ مى رفتند سه هزار نفر بود. همينكه مسلمانان از اردوگاه خود حركت كردند، ديگر مسلمانان فرياد برداشتند، خدا از شما بلا را بگرداند و به سلامت و با غنيمت برگرديد. ابن رواحه در پاسخ ايشان اين شعر را خواند:
لكننى أسأل الرحمن مغفرة و ضربة ذات فرع تقذف الزّبدا
یعنی: اما من از خداوند آمرزش مى خواهم، و ضربت استوارى كه خونبار باشد.[۳]
فرماندهان سپاه مسلمانان
در روایات اهل سنت آمده است که پيامبر (ص) فرمود: زيد بن حارثه فرمانده مردم است، اگر زيد كشته شد جعفر بن ابی طالب فرمانده خواهد بود، و اگر جعفر كشته شد عبدالله بن رواحه فرمانده خواهد بود، و اگر عبد الله بن رواحه كشته شد مسلمانان از ميان خود مردى را برگزينند و فرمانده خويش كنند.
مردى از يهود به نام نعمان كه اين ماجرا را شنيد گفت: اى اباالقاسم اگر تو براستى پيغمبر خدا باشى اينان را كه نام بردى همگى كشته خواهند شد، زيرا انبياء بنى اسرائيل هرگاه لشكرى را به جايى مى فرستادند و اين گونه فرمانده جنگ تعيين مى كردند اگر صد نفر را نيز به دنبال يكديگر نام مى بردند همگى در آن جنگ كشته مى شدند و به دنبال آن پيش زيد بن حارثه رفت و بدو گفت: با پيغمبر و خاندانت وداع كن كه اگر او براستى پيغمبر باشد تو ديگر زنده بر نخواهى گشت و زيد بن حارثه گفت: به راستى گواهى مى دهم كه او پيغمبر صادق و فرستاده خداست.[۴]
اما شيعه بر اين باور بوده است كه جعفر فرماندهى نخست سپاه مزبور بر عهده داشته است.[۵] ابن ابى الحديد با اشاره به عقيده شيعه مى گويد: او در اشعارى كه ابن اسحاق آورده شواهدى بر عقيده شيعه يافته است.[۶]
یعقوبی می نویسد: «پیامبر(ص) در سال هشتم، جعفر بن ابى طالب و زيد بن حارثه و عبدالله بن رواحه را با لشكرى براى جنگ روم به شام فرستاد.[۷]
أبان از امام صادق (عليه السلام) روایت می کند که: «إنه استعمل عليهم جعفرا، فإن قتل فزيد، فإن قتل فابن رواحة ...».[۸]
همچنین علامه جعفر مرتضی قسمت آخر روایت که در صورت کشته شدن هر سه فرمانده مسلمانان از میان خودشان یکی را انتخاب کنند را مردود دانسته اند.[۹]
توصیه رسول خدا به سپاهیان
چون خواستند از مدينه حركت كنند پيغمبر(ص) براى آن ها خطبه اى ايراد فرمودند و چند نکته را به آنها سفارش کردند. از جمله:
- رسول خدا صلى الله عليه و آله ضمن توصيه آنان به تقواى الهى، از ايشان خواست تا در برخورد با مشركان، ابتدا به آنها سه پیشنهاد بدهند: آنها را به پذيرش اسلام فرا خوانند. اگر پذيرفتند از آنان بخواهند تا به مدينه هجرت كنند تا همانند ساير مهاجرين باشند؛ در غير اين صورت همچون «اعراب مسلمانند» كه اسلام را پذيرفتند، اما در سرزمين خود مانده‌اند. براى اين قبيل افراد از فى‌ء و غنايم سهمى نخواهد بود مگر آن كه در جهاد همراه مسلمانان باشند. دیگر آنکه اگر اسلام را نپذيرفتند، به قبول جزيه دعوتشان كنيد و اگر آن را هم نپذيرفتند، با استعانت از خدا، با آنها بجنگيد.
- اگر به كسى «امان» داديد از ناحيه شخص خود، نه خدا و رسول، امان دهيد، چرا كه در صورت نقض امان ذمّه خود را كوچك می كنيد، و اين بهتر از آن است كه ذمّه خدا و رسول را تحقير كنيد.
- به افرادى كه در صومعه ها زندگى مى كنند آسيبى نرسانيد.
- متعرض زنان، كودكان و پيران نشوید.
- هیچ درختی را قطع نکیند.
- هیچ خانه ای را خراب نکنید.[۱۰]
حرکت لشکریان به سوی شام و برخورد با رومیان
دشمن از حركت سپاه اسلام كه در مقياس نسبتاً وسيعى، يعنى سه هزار نفر صورت گرفت، آگاهى يافت. مسلمانان چندى در وادى القرى ماندند و پس از آن تا «معان»[۱۱] پيش رفتند. مسلمانان آگاهى يافتند كه هِرَقْل يك سپاه صدهزار نفرى مركب از قبايل عربى شام و رومى ها[۱۲] فراهم آورده با فرماندهى شخصى به نام مالك به سوى آنان اعزام كرده است.
اين خبر كه به مسلمانان رسيد به مشورت پرداختند كه چه بكنند؟ آيا بازگردند يا به پيامبر اسلام جريان را بنويسند و از آن حضرت كسب تكليف كنند و يا با همان سپاه اندك با لشكر روم بجنگند؟
در اين جا نيز نيروى ايمان و شوق شهادت كار خود را كرد و عبدالله بن رواحه كه هم مردى شجاع و دلاور بود و هم شاعرى فصيح و زبان آور بود به پا خاسته و سپاه اسلام را مخاطب قرار داده گفت: اى مردم به خدا سوگند اين كه اكنون آن را خوش نداريد، همان است كه به شوق آن بيرون آمده ايد و اين همان شهادتى است كه طالب آن هستيد! ما كه با دشمن به عدد زياد و كثرت سپاه نمى جنگيم، ما با نيروى اين آيينى جنگ مى كنيم كه خدا ما را بدان گرامى داشته، برخيزيد و به راه افتيد كه يكى از دو سرانجام نيك در جلوى ماست: يا فتح و پيروزى، يا شهادت...!
اين سخنان پرشور كه از دلى سرشار از ايمان بر مى خاست در دل ديگران نيز اثر كرد و همگى گفتند: به خدا عبدالله راست مى گويد و به دنبال آن همگى برخاسته و به راه افتادند و در «بلقاء» به سپاه روم برخوردند و راه خود را به جانب قريه «مؤته» كه در آن نزديك بود و از نظر موضع گيرى جنگى مناسب تر بود كج كردند.
رویارویی سپاه اسلام با رومیان
همان گونه كه گفته شد: بنا بر نقل محدثين شيعه نخست جعفر بن ابي طالب پرچم جنگ را به دست گرفته و به عنوان فرمانده نخست به ميدان آمد و سپس چون صاعقه اى خود را به قلب سپاهيان روم زد و به دنبال او مجاهدان ديگر اسلام هر يك چون شهابى در سپاه بى كران سپاه روم فرو رفتند.
شهادت جعفر بن ابی طالب
دشمن كه مى كوشيد هر چه زودتر پرچم جنگ را فرود آورد با شمشير دست راست جعفر را قطع كرد ولى جعفر با مهارت خاصى پرچم را به دست چپ گرفت ولى دست چپش را هم از بدن جدا كردند و او پرچم را به سينه گرفت و با دو بازوى خود نگاه داشت تا وقتى كه شمشير دشمن، او را به زمين افكند و به درجه شهادت نايل آمد. سن آن مجاهد بزرگ و نامى را در آن روز برخى 33 سال نوشته اند و برخى ديگر مانند ابن عبدالبر در استيعاب گفته است: در آن روز 41 سال داشت و اين قول صحيح تر به نظر مى رسد، زيرا با توجه به اين كه طبق روايات جعفر بن ابي طالب ده سال از امام على علیه السلام بزرگتر بوده در سال هفتم حدود چهل سال از عمر وى گذشته است.
از عبدالله بن عمر نقل شده كه گويد: من در آن جنگ مأمور رساندن آب به زخمي ها بودم و چون جعفر به زمين افتاد خود را به وى رسانيده و آب به او عرضه كردم، جعفر گفت: من نذر كرده ام روزه باشم، آب را بگذار تا شام اگر زنده ماندم بدان افطار مى كنم. من آب را در سپرى ريختم و نزد او گذاردم ولى قبل از غروب جعفر از دنيا رفت.
و همچنين از او نقل شده كه گفته است: در بدن جعفر بن ابي طالب پس از شهادت اثر هفتاد زخم شمشير و نيزه و تير يافتند. در نقل ديگرى است كه گفته اند: بيش از نود جراحت در بدن او بود و همگى آن ها در جلوى بدن بود و در پشت سر اثرى از زخم ديده نشد.[۱۳]
در روايات زيادى از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند به جاى دو دست جعفر كه در جنگ مؤته جدا شد دو بال در بهشت به او عنايت مى كند كه با فرشتگان پرواز مى كند و از اين رو به «جعفر طيار» موسوم گرديد.
شهادت دو فرمانده دیگر
پس از شهادت جفعر، زید بن حارثه پرچم را به دست گرفت که او هم پس از چندی به شهادت رسید. سپس فرمانده دلاور و رشيد عبدالله بن رواحه پيش رفت و پرچم را به دست گرفت و اين رجز را خواند:
يا نفس الا تقتلى تموتى هذا حمام الموت قد صليت
و ما تمنيت فقد اعطيت ان تفعلى فعلهما هديت
اى نفس اگر كشته نشوى سرانجام خواهى مرد، اين سرنوشت مرگ است كه پيش آمده! و آن چه آرزوى آن را داشتى ـ يعنى شهادت ـ اكنون به تو داده اند و اگر كارى كه آن دو (شهيد) انجام دادند انجام دهى به هدايت و رستگارى رسيده اى.
فرماندهی خالد بن ولید
پس از شهادت عبدالله مسلمانان خالد بن وليد را -كه تازه مسلمان شده بود[۱۴]- به فرماندهى خود انتخاب كردند و او چون شب شد عده اى از سپاهيان را به عقب لشكر فرستاد و چون صبح شد با هياهو به نزد لشكريان آمدند به طورى كه دشمن خيال كرد نيروى امدادى از مدينه رسيده از اين رو دست به حمله نزدند. و لشكر اسلام نيز حمله را متوقف كرد و عملا جنگ متاركه شد و براى سپاه روم با آن شهامتى كه روز قبل از جنگ جويان اسلام ديده بودند همين پيروزى به شمار مى رفت كه لشكر اسلام حمله نكند و از اين رو هر دو لشكر به سوى ديار خود بازگشتند.
البته در بعضی روایات از فرار خالد سخن به میان آمده: چون خالد پرچم را برداشت روى به هزيمت آورد و همراه مردم گريخت، و مسلمانان كشته شدند، و مشركان به تعقيب مسلمانان پرداختند.[۱۵]
مطابق نقل ابن هشام در اين جنگ دوازده نفر از مسلمانان ـ از مهاجر و انصار ـ به شهادت رسيدند به نام هاى: جعفر بن ابي طالب، زيد بن حارثه، عبدالله بن رواحه، مسعود بن اسود، وهب بن سعد، عباد بن قيس، حارث بن نعمان، سراقة بن عمرو، ابو كليب و جابر پسران عمرو بن زيد، عمرو و عامر پسران سعد بن حارث.
پيغمبر از ميدان جنگ خبر مى دهد
ابن هشام و ديگران با مختصر اختلافى نوشته اند: در آن روزى كه مسلمانان در مؤته جنگ مى كردند رسول خدا صلی الله علیه و آله بر فراز منبر بود و ناگهان شروع كرد به خبر دادن از ميدان جنگ و فرمود: اكنون برادران مسلمان شما با دشمنان مشغول جنگ شدند. سپس شروع كرد به خبر دادن از جنگ و گريز مسلمانان ـ مانند كسى كه خود در ميدان جنگ حضور دارد ـ تا آن كه فرمود: زيد بن حارثه پرچم را به دست گرفت و هم چنان جنگيد تا كشته شد، و پس از او جعفر پرچم را به دست گرفت و او نيز جنگ كرد تا به شهادت رسيد.[۱۶]
در اين جا رسول خدا كمى درنگ كرد ـ به طورى كه انصار مدينه رنگ شان تغيير نمود ـ و خيال كردند از عبدالله بن رواحه كه از آن ها بود ـ عملى سر زده كه موجب سرافكندگى آنان شده، ناگاه پيغمبر صلی الله علیه و آله ادامه داد و فرمود: عبدالله بن رواحه پرچم را به دست گرفت و جنگيد تا كشته شد!
عزاداری برای جعفر بن ابی طالب
و از اسماء بنت عميس ـ همسر جعفر ـ نقل كرده اند كه گفت: در آن روزى كه جعفر در «مؤته» شهيد شد من در خانه نان تهيه كرده بودم و بچه هاى خود را شستشو دادم كه ناگاه پيغمبر را ديدم به خانه ما آمد و فرمود: پسرانم كجا هستند؟ من آنها را به نزد آن حضرت بردم.[۱۷] پيغمبر نشست و آن بچه ها را در بغل گرفت و دست به سرشان كشيد.
اسماء گويد: عرض كردم، يا رسول الله گويا دست يتيم نوازى به سر ايشان مى كشى. در اين وقت اشك از ديدگان آن حضرت جارى شد و فرمود: آرى جعفر به شهادت رسيد!
با شنيدن اين گفتار رسول خدا صلی الله علیه و آله صداى من به گريه بلند شد و زنان ديگر نيز اطرافم را گرفته و شروع به گريه كردند، رسول خدا صلی الله علیه و آله برخاسته به خانه رفت و به حضرت فاطمه سلام الله علیها دستور داد غذايى براى خاندان جعفر تهيه كنيد و براى آنها ببريد و به زنان خود دستور داد به خانه جعفر بروند و در مراسم عزادارى با آن ها شركت جويند.
در برخى از روايات آمده كه اين كار را سه روز تكرار كرد و از اين رو سنت بر اين جارى شد كه اين برنامه را براى افراد مسلمانى كه عزادار مى شوند انجام دهند و تا سه روز غذاى گرم تهيه كرده براى ايشان بفرستند.
مراجعت سپاه به مدينه
پس از شهادت سه فرمانده‌اي كه پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله تعيين نموده بود، سرگرداني سپاه اسلام شروع شد؛ اما بالاخره با ترفندي كه «ثابت بن اقرم» و «خالد بن وليد» اجرا كردند، مسلمانان پس از يك روز مقاومت و پايداري سخت در برابر سپاه عظيم روم، به مدينه بازگشتند.
چنان كه گفته شد: خالد بن وليد سپاه اسلام را برداشته به مدينه آمد و چون خبر آمدن آن ها به شهر رسيد مردم براى ديدار آن ها از مدينه بيرون آمدند و پيغمبر اسلام نيز بر چهار پايى سوار شد و با مسلمانان ديگر به استقبال شان رفت، اما وقتى مردم آن ها را ديدند خاك بر روى آن ها ريخته و ملامت شان مى كردند كه چرا در برابر دشمن استقامت نكرديد و از ميدان جنگ فرار كرديد؟ پيغمبر اسلام جلوى مردم را از اين كار گرفت و گفت: نه! اين ها فرارى نيستند بلكه به خواست خدا (از اين پس) حمله افكن ها خواهند بود!
مسلمانان به خانه هاى خود رفتند ولى بيشتر آن ها با چهره هاى گرفته و خشمگين و زبان هاى سرزنش آميز خاندان خود رو به رو مى شدند تا جايى كه برخى حاضر نبودند در را به روى بازگشتگان از جنگ باز كنند و به آن ها مى گفتند: چرا با برادران مسلمان خود پايدارى نكرديد تا كشته شويد؟
كار به جايى رسيد كه بسيارى از سرشناسان و بزرگان شهر از ترس ملامت مردم جرئت نمى كردند از خانه ها بيرون آيند و حتى براى نماز به مسجد نمى آمدند تا آن كه پيغمبر اسلام به دنبال آنان فرستاد و يك يك را از خانه بيرون آورد و جلوى سرزنش مردم را گرفت و آن ها آرام كرد.
افسانه به جاى تاريخ
از آن جا كه اميرمؤمنان على بن ابى طالب علیه السلام در ميان مسلمانان لقب «اسداللّه» را دارد، برخى خواسته اند در برابر او سردارى بتراشند و به او لقب «سيف اللّه» بدهند و اين كس جز خالد بن وليد نخواهد بود. از اين نظر، مى گويند پيامبر به وى، پس از بازگشت از جنگ «موته» لقب «سيف اللّه» داد.
اگر پيامبر به مناسبت ديگرى به وى لقب مزبور را مى بخشيد، جاى گفتگو نبود. اما اوضاع و احوال پس از بازگشت از نبرد «موته»، ايجاب نمى كرد كه پيامبر به او چنين لقبى را ببخشد. آيا كسى كه در رأس گروهى قرار مى گيرد كه مسلمانان به آنان لقب «فراريان» مى دهند و با پاشيدن خاك به سر و صورت، از آنان استقبال مى كنند، آيا در چنين موقع شايسته است كه پيامبر به او لقبى مانند «سيف الله» بدهد؟! و اگر او در نبردهاى ديگر مظهر كامل سيف اللهى باشد، ولى در اين نبرد مظهر چنين لقبى نبود و جز يك تدبير نظامى قابل تحسين از وى چيزى سر نزد وگرنه به او و زير دستانش لقب «فراريان» نمى دادند.
ابن سعد مى نويسد: موقع عقب نشينى، گروهى از سربازان روم، سربازان اسلام را تحت تعقيب قرار داده و دسته اى را به قتل رسانيدند.[۱۸]
سازندگان افسانه لقب «سيف اللّه»، براى تحكيم مطلب خود اين جمله را نيز افزوده اند: «موقعى كه خالد به مقام فرماندهى رسيد، دستور حمله داد و خود نيز شجاعانه حمله كرد و نه شمشير در دست او شكست و يك سپر در دست او باقى ماند».
سازنده اين دروغ ديگر غفلت كرده كه اگر خالد و سربازان او در صحنه نبرد، چنين هنرنمائى را از خود نشان داده بودند، چرا مردم مدينه به آنان لقب «فراريان» دادند و چرا با افشاندن خاك از آنان استقبال نمودند؟
پانویس
- ↑ المغازى، ج 2، ص 756- 755، طبقات الكبرى، ج 2، 128؛ امتاع الاسماع، ج 1، ص 345
- ↑ الكامل في التاريخ ج 2 ص 155 و عن تاريخ الأمم و الملوك ج 2 ص 313 عن الواقدي
- ↑ مغازى/ترجمه،متن،ص:577
- ↑ المغازى/ترجمه،متن،ص:576
- ↑ المبعث و المغازى، ابان بن عثمان احمر، صص 92- 94
- ↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 15، ص 62
- ↑ تاريخ يعقوبى/ترجمه،ج1،ص:426
- ↑ مناقب آل أبي طالب لابن شهر آشوب ج 1 ص 205 و البحار ج 21 ص 55 و إعلام الورى( طبعة ثانية) ص 110 و أعيان الشيعة ج 2 ص 324.
- ↑ الصحيح من السيرة النبي الأعظم، مرتضى العاملي ،ج19،ص:280
- ↑ المغازى، ج 2، صص 758- 757؛ امتاع الاسماع، ج 1، صص 346- 345
- ↑ شهرى است در فاصله 212 كيلومترى جنوب عَمّان در مسير مدينه به عَمّان؛ نك: المعالم الاثيره، ص 275
- ↑ در رجزى كه جعفر در موته خوانده از سپاه دشمن به رومى تعبير شده: و الروم روم قد دنا عذابها * كافرة بعيدة أنسابها
- ↑ كنايه از اين است كه تا آخرين لحظه پشت به دشمن نكرده تا به زمين افتاد.
- ↑ سال هفتم هجرت سپرى گرديد و مسلمانان در پرتو پيمان حديبيه توانستند بطور دسته جمعى به زيارت خانه خدا بروند و در قلب حكومت بت پرستان، شعارهاى جانانه و تكان دهنده اى به نفع آئين يكتاپرستى بدهند تا آنجا كه دلهاى برخى از سرداران قريش را مانند: «خالد بن وليد»، «عمرو عاص» و «عثمان بن طلحه»، متوجه اسلام سازند. چيزى نگذشت كه آنان به مدينه آمده، علاقه خود را به حضرت محمد صلی الله علیه و آله و آئين وى ابراز داشتند و ارتباط خود را با حكومت مكه كه فقط اسكلتى بى روح از آن باقى مانده بود، قطع نمودند. طبقات ابن سعد، ج 2/394. واقدى، در مغازى ج 2/743ـ745، انگيزه گرايش اين سردار را به اسلام، به گونه ديگر نوشته است.
- ↑ المغازى/ترجمه،متن،ص:583
- ↑ البته اين نقل روى همان عقيده اهل سنت و سيره نويسان آنهاست كه گفته اند: امير اول لشكر زيد بن حارثه بوده است.
- ↑ در روايت محاسن است كه فرزندان جعفر در آن روز سه تن بودند به نام هاى عبدالله، عون و محمد.
- ↑ طبقات، ج 2/ 129.
منابع
- رسولی محلاتی، زندگانی حضرت محمد صلی الله علیه و آله، ص530.
- مغازى تاريخ جنگهاى پيامبر(ص)، محمد بن عمر واقدى (م 207)، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، مركز نشر دانشگاهى، 1369ش.
- الصحيح من سيرة النبي الأعظم، جعفر مرتضى العاملى، دار الحديث، قم، 1426.
- سيره رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم، رسول جعفريان، انتشارات دليل ما، قم، 1383ش.
