باعث (اسم الله): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (باعث (اسم الهی) را به باعث (اسم الله) منتقل کرد)
 
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
  
'''باعث: برانگيزاننده پيامبران به نبوت و انسانها پس از مرگ، از اسما و صفات الهى'''
+
'''«باعث»''' به معنای برانگیزاننده پیامبران به [[نبوت]] یا برانگیزاننده انسانها پس از [[مرگ]]، از اسماء و صفات [[خداوند]] است.
  
باعث اسم فاعل از مصدر «بَعْث» (برانگيختن) و در لغت به معناى برانگيزنده است.<ref>مفردات، ص‌132؛ لسان‌العرب، ج‌1، ص‌438، «بعث».</ref> واژه بَعْث به حسب موارد استعمال و به اعتبار متعلَّق آن در معانى توجيه (گرداندن)، ارسال (فرستادن)، اهباب (وزاندن)، ايصال.<ref>التحقيق، ج‌1-2، ص‌295، «بعث».</ref> (رساندن) و مانند آن همچون تنبيه<ref>ترتيب العين، ص‌174، «بعث».</ref> (بيدار ساختن) به كار رفته است.
+
«باعث» اسم فاعل از مصدر «بَعْث» (برانگیختن) و در لغت به معناى برانگیزنده است.<ref>مفردات، ص‌۱۳۲؛ لسان‌العرب، ج‌۱، ص‌۴۳۸، «بعث».</ref> این کلمه در حقیقت به معناى ایجادکننده انگیزه در موجود و خارج کننده آن از حالت تساوى و مایل ساختن آن به سَمْتى خاص است.
  
باعث در حقيقت به معناى ايجادكننده انگيزه در موجود و خارج كننده آن از حالت تساوى و مايل ساختن آن به سَمْتى خاص است، گرچه معناى مذكور با توجه به اختلاف موارد استعمال مستلزم معانى گوناگونى است. واژه باعث كه بر اساس روايات از اسماى حسناى الهى است.<ref>الكافى، ج1، ص‌164؛ بحارالانوار، ج‌4، ص‌210.</ref> در [[قرآن كريم]] صريحاً نيامده؛ اما مشتقات ماده آن 67 بار در [[قرآن]] به كار رفته<ref>المعجم الاحصائى؛، ج‌1، ص‌381.</ref> و بيشتر در موارد زنده كردن و زنده شدن پس از [[مرگ]]، اعم از حيات دوباره در روز قيامت كه از آن به حشر و [[معاد]] تعبير مى‌شود و نيز فرستادن انبيا بكار رفته است.
+
واژه باعث که بر اساس روایات از اسماى حسناى الهى است،<ref>الکافى، ج۱، ص‌۱۶۴؛ بحارالانوار، ج‌۴، ص‌۲۱۰.</ref> در [[قرآن کریم]] صریحاً نیامده؛ اما مشتقات ماده آن ۶۷ بار در قرآن به کار رفته<ref>المعجم الاحصائى؛، ج‌۱، ص‌۳۸۱.</ref> و بیشتر در موارد زنده کردن و زنده شدن پس از [[مرگ]]، اعم از حیات دوباره در روز [[قیامت]] که از آن به حشر و [[معاد]] تعبیر مى‌شود و نیز فرستادن انبیا بکار رفته است.
  
مفسران با توجه به موارد استعمال بعث و مشتقات آن در [[قرآن كريم]] معانى متعددى از آن گرفته‌اند كه عبارت است از:
+
مفسران با توجه به موارد استعمال بعث و مشتقات آن در قرآن کریم معانى متعددى از آن گرفته‌اند که عبارت است از:
  
1. الهام كردن؛ در ماجراى قتل هابيل خداوند به كلاغى الهام كرد تا زمين را بكاود:<ref>بصائر ذوى التمييز، ج‌2، ص‌214؛ روض الجنان، ج‌1، ص‌297.</ref> {{متن قرآن|«فَبَعَثَ اللّهُ غُرابـًا يَبحَثُ فِى الاَرضِ...»}}. ([[سوره مائده]]/5‌، 31)
+
* الهام کردن؛ در ماجراى قتل هابیل خداوند به کلاغى الهام کرد تا زمین را بکاود:<ref>بصائر ذوى التمییز، ج‌۲، ص‌۲۱۴؛ روض الجنان، ج‌۱، ص‌۲۹۷.</ref> {{متن قرآن|«فَبَعَثَ اللّهُ غُرابـًا یبحَثُ فِى الاَرضِ...»}}. ([[سوره مائده]]، ۳۱)
 +
* جعل و قرار دادن؛ در داستان [[طالوت]] خداوند وى را زمامدار و فرمانده سپاه قرار داد:<ref>مجمع البیان، ج‌۲، ص‌۶۱۲‌؛ روض الجنان، ج‌۱، ص‌۲۹۷.</ref> {{متن قرآن|«اِنَّ اللّهَ قَد بَعَثَ لَکم طالوتَ مَلِکـًا...»}}. ([[سوره بقره]]، ۲۴۷)
 +
* بیدارکردن از خواب: {{متن قرآن|«و هُوَ الَّذى یتَوَفـّکم بِالَّیلِ ویعلَمُ ما جَرَحتُم بِالنَّهارِ ثُمَّ یبعَثُکم فیهِ لِیقضى اَجَلٌ مُسَمًّى...»}}؛ اوست که [روح] شما را به شب برمى‌گیرد و آنچه در روز کرده باشید، مى‌داند. سپس شما را در روز برمى‌انگیزد تا مدتى نامبرده سپرى شود». ([[سوره انعام]]، ۶۰)؛ یعنى در روز شما را از خواب بیدار مى‌کند.<ref>بصائر ذوى التمییز، ج‌۲، ص‌۲۱۴؛ روض الجنان، ج‌۱، ص‌۲۹۷.</ref> برخى این معنا را گسترش داده و آن را شامل بیدارکردن آفریدگان از خواب [[برزخ]] و ورود به عرصه محشر دانسته<ref>شرح الاسماء، ص‌۳۸۶.</ref> و گفته‌اند: همان‌گونه که حیات دنیوى در مقایسه با حیات برزخى خواب است حیات برزخى نیز در مقایسه با حیات اخروى و حضور در پیشگاه خداوند قادر، خواب است:<ref>شرح الاسماء، ص‌۱۸۳.</ref> {{متن قرآن|«مَن بَعَثَنا مِن مَرقَدِنا...»}}. ([[سوره یس]]، ۵۲)
 +
* مسلط کردن: {{متن قرآن|«بَعَثنا عَلَیکم عِبادًا لَنا اولى بَأس شَدید...»}}؛ بندگانى از خود را که سخت نیرومندند بر شما برمى‌گماریم [مسلط مى‌کنیم]. ([[سوره اسراء]]، ۵)<ref>بصائر ذوى التمییز، ج‌۲، ص‌۲۱۴.</ref>
 +
* فرستادن انبیا و رسل:<ref>موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌۱، ص‌۲۶۵.</ref> {{متن قرآن|«فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرینَ و مُنذِرینَ...»}}. ([[سوره بقره]]، ۲۱۳؛ [[سوره نحل]]، ۳۶)
 +
* زنده گردانیدن پس از [[مرگ]]، اعم از این که در دنیا و به معناى [[رجعت]]: {{متن قرآن|«ثُمَّ بَعَثنکم مِن بَعدِ مَوتِکم»}}. ([[سوره بقره]]، ۵۶)<ref>بصائر ذوى التمییز، ج‌۲، ص‌۲۱۴؛ مجمع البیان، ج‌۱، ص‌۲۴۱؛ روض الجنان، ج‌۱، ص‌۲۹۷.</ref> یا زنده کردن در [[قیامت ]] و حشر باشد: {{متن قرآن|«ثُمَّ اِنَّکم یومَ القِیمَةِ تُبعَثون»}}. ([[سوره مومنون]]، ۱۶)
 +
* بیرون آوردن از [[قبر]]: {{متن قرآن|«اَنَّ اللّهَ یبعَثُ مَن فِى القُبور»}}.<ref>بصائر ذوى التمییز، ج‌۲، ص‌۲۱۵؛ موسوعة له الاسماء الحسنى، ج۱، ص‌۲۶۶.</ref> ([[سوره حج]]، ۷؛ [[سوره یس]]، ۵۲)
  
2. جعل و قرار دادن؛ در داستان طالوت خداوند وى را زمامدار و فرمانده سپاه قرار داد:<ref>مجمع البيان، ج‌2، ص‌612‌؛ روض الجنان، ج‌1، ص‌297.</ref> {{متن قرآن|«اِنَّ اللّهَ قَد بَعَثَ لَكُم طالوتَ مَلِكـًا...»}}. ([[سوره بقره]]/2، 247)
+
برخى از شارحان اسماى الهى نیز، براى «باعث» معانى گوناگونى ذکر کرده‌اند که مانند معانى گذشته، لازمه معناى اصلى باعث است؛ از جمله: وادارکننده بندگان به کارهاى سترگ و ارزشمند و بازدارنده از وسوسه‌هاى [[شیطان|شیطانى]]<ref>موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌۱، ص‌۲۶۶.</ref>، برانگیزاننده انسانها به طاعت و فرمانبردارى،<ref>الاسنى فى شرح الاسماء الحسنى، ج‌۱، ص‌۴۷۶.</ref> برانگیزاننده اراده‌ها براى دستیابى به مقام [[توحید]]<ref>موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌۱، ص‌۲۶۶.</ref> و آشکارکننده آنچه در عالم غیب است.<ref>موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌۱، ص‌۲۶۵.</ref>
 
 
3. بيداركردن از خواب: {{متن قرآن|«و هُوَ الَّذى يَتَوَفـّكُم بِالَّيلِ ويَعلَمُ ما جَرَحتُم بِالنَّهارِ ثُمَّ يَبعَثُكُم فيهِ لِيُقضى اَجَلٌ مُسَمًّى...»}}؛ اوست كه [روح] شما را به شب برمى‌گيرد و آنچه در روز كرده باشيد، مى‌داند. سپس شما را در روز برمى‌انگيزد تا مدتى نامبرده سپرى شود». ([[سوره انعام]]/6‌، 60)؛ يعنى در روز شما را از خواب بيدار مى‌كند.<ref>بصائر ذوى التمييز، ج‌2، ص‌214؛ روض الجنان، ج‌1، ص‌297.</ref>
 
 
 
برخى اين معنا را گسترش داده و آن را شامل بيداركردن آفريدگان از خواب [[برزخ]] و ورود به عرصه محشر دانسته<ref>شرح الاسماء، ص‌386.</ref> و گفته‌اند: همان‌گونه كه حيات دنيوى در مقايسه با حيات برزخى خواب است حيات برزخى نيز در مقايسه با حيات اخروى و حضور در پيشگاه خداوند قادر، خواب است:<ref>شرح الاسماء، ص‌183.</ref> {{متن قرآن|«مَن بَعَثَنا مِن مَرقَدِنا...»}}. ([[سوره يس]]/36، 52)
 
 
 
4. مسلط كردن: {{متن قرآن|«بَعَثنا عَلَيكُم عِبادًا لَنا اولى بَأس شَديد...»}}؛ بندگانى از خود را كه سخت نيرومندند بر شما برمى‌گماريم [مسلط مى‌كنيم]. ([[سوره اسراء]]/17، 5)<ref>بصائر ذوى التمييز، ج‌2، ص‌214.</ref>
 
 
 
5‌. فرستادن انبيا و رسل:<ref>موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌1، ص‌265.</ref> {{متن قرآن|«فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِيّينَ مُبَشِّرينَ و مُنذِرينَ...»}}. ([[سوره بقره]]/2، 213 و نيز [[سوره نحل]]/16، 36)
 
 
 
6‌. زنده گردانيدن پس از [[مرگ]]، اعم از اين كه در دنيا و به معناى رجعت: {{متن قرآن|«ثُمَّ بَعَثنكُم مِن بَعدِ مَوتِكُم»}}. ([[سوره بقره]]/2، 56)<ref>بصائر ذوى التمييز، ج‌2، ص‌214؛ مجمع البيان، ج‌1، ص‌241؛ روض الجنان، ج‌1، ص‌297.</ref> يا زنده كردن در [[قيامت ]] و حشر باشد: {{متن قرآن|«ثُمَّ اِنَّكُم يَومَ القِيمَةِ تُبعَثون»}}. ([[سوره مومنون]]/23، 16)
 
 
 
7. بيرون آوردن از قبر: {{متن قرآن|«اَنَّ اللّهَ يَبعَثُ مَن فِى القُبور»}}.<ref>بصائر ذوى التمييز، ج‌2، ص‌215؛ موسوعة له الاسماء الحسنى، ج1، ص‌266.</ref> ([[سوره حج]]/22، 7 و نيز [[سوره يس]]/36، 52)
 
 
 
برخى از شارحان اسماى الهى نيز براى باعث معانى گوناگونى ذكر كرده‌اند كه مانند معانى گذشته لازمه معناى اصلى باعث است؛ از جمله: نگهدارنده بنده در هنگام سقوط و دستگيرى كردن از وى<ref>الاسماء والصفات، ج‌1، ص‌149.</ref>، پناه دهنده بندگان در هنگام عجز و ناتوانى و قبول كننده توبه بعد از گناه<ref>موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌1، ص‌265.</ref>، واداركننده بندگان به كارهاى سترگ و ارزشمند و بازدارنده از وسوسه‌هاى شيطانى<ref>موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌1، ص‌266.</ref>، برانگيزاننده انسانها به طاعت و فرمانبردارى<ref>الاسنى فى شرح الاسماء الحسنى، ج‌1، ص‌476.</ref> و پاك كردن دلهايشان از هوا و هوس و مبراكردن اعمالشان از پلشتى و دنس،<ref> موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌1، ص‌266.</ref> برانگيزاننده اراده‌ها براى دستيابى به مقام توحيد<ref>موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌1، ص‌266.</ref> و آشكاركننده آنچه در عالم غيب است.<ref>موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌1، ص‌265.</ref>
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
  
 
==منابع==
 
==منابع==
ابوطالب طالبی دارابی، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 5.
+
 
 +
* دائرةالمعارف قرآن کریم، ابوطالب طالبی دارابی، جلد ۵.
  
 
[[رده:اسماء و صفات الهی]]
 
[[رده:اسماء و صفات الهی]]
 
[[رده:واژگان قرآنی]]
 
[[رده:واژگان قرآنی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۴ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۴۴

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


«باعث» به معنای برانگیزاننده پیامبران به نبوت یا برانگیزاننده انسانها پس از مرگ، از اسماء و صفات خداوند است.

«باعث» اسم فاعل از مصدر «بَعْث» (برانگیختن) و در لغت به معناى برانگیزنده است.[۱] این کلمه در حقیقت به معناى ایجادکننده انگیزه در موجود و خارج کننده آن از حالت تساوى و مایل ساختن آن به سَمْتى خاص است.

واژه باعث که بر اساس روایات از اسماى حسناى الهى است،[۲] در قرآن کریم صریحاً نیامده؛ اما مشتقات ماده آن ۶۷ بار در قرآن به کار رفته[۳] و بیشتر در موارد زنده کردن و زنده شدن پس از مرگ، اعم از حیات دوباره در روز قیامت که از آن به حشر و معاد تعبیر مى‌شود و نیز فرستادن انبیا بکار رفته است.

مفسران با توجه به موارد استعمال بعث و مشتقات آن در قرآن کریم معانى متعددى از آن گرفته‌اند که عبارت است از:

  • الهام کردن؛ در ماجراى قتل هابیل خداوند به کلاغى الهام کرد تا زمین را بکاود:[۴] «فَبَعَثَ اللّهُ غُرابـًا یبحَثُ فِى الاَرضِ...». (سوره مائده، ۳۱)
  • جعل و قرار دادن؛ در داستان طالوت خداوند وى را زمامدار و فرمانده سپاه قرار داد:[۵] «اِنَّ اللّهَ قَد بَعَثَ لَکم طالوتَ مَلِکـًا...». (سوره بقره، ۲۴۷)
  • بیدارکردن از خواب: «و هُوَ الَّذى یتَوَفـّکم بِالَّیلِ ویعلَمُ ما جَرَحتُم بِالنَّهارِ ثُمَّ یبعَثُکم فیهِ لِیقضى اَجَلٌ مُسَمًّى...»؛ اوست که [روح] شما را به شب برمى‌گیرد و آنچه در روز کرده باشید، مى‌داند. سپس شما را در روز برمى‌انگیزد تا مدتى نامبرده سپرى شود». (سوره انعام، ۶۰)؛ یعنى در روز شما را از خواب بیدار مى‌کند.[۶] برخى این معنا را گسترش داده و آن را شامل بیدارکردن آفریدگان از خواب برزخ و ورود به عرصه محشر دانسته[۷] و گفته‌اند: همان‌گونه که حیات دنیوى در مقایسه با حیات برزخى خواب است حیات برزخى نیز در مقایسه با حیات اخروى و حضور در پیشگاه خداوند قادر، خواب است:[۸] «مَن بَعَثَنا مِن مَرقَدِنا...». (سوره یس، ۵۲)
  • مسلط کردن: «بَعَثنا عَلَیکم عِبادًا لَنا اولى بَأس شَدید...»؛ بندگانى از خود را که سخت نیرومندند بر شما برمى‌گماریم [مسلط مى‌کنیم]. (سوره اسراء، ۵)[۹]
  • فرستادن انبیا و رسل:[۱۰] «فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرینَ و مُنذِرینَ...». (سوره بقره، ۲۱۳؛ سوره نحل، ۳۶)
  • زنده گردانیدن پس از مرگ، اعم از این که در دنیا و به معناى رجعت: «ثُمَّ بَعَثنکم مِن بَعدِ مَوتِکم». (سوره بقره، ۵۶)[۱۱] یا زنده کردن در قیامت و حشر باشد: «ثُمَّ اِنَّکم یومَ القِیمَةِ تُبعَثون». (سوره مومنون، ۱۶)
  • بیرون آوردن از قبر: «اَنَّ اللّهَ یبعَثُ مَن فِى القُبور».[۱۲] (سوره حج، ۷؛ سوره یس، ۵۲)

برخى از شارحان اسماى الهى نیز، براى «باعث» معانى گوناگونى ذکر کرده‌اند که مانند معانى گذشته، لازمه معناى اصلى باعث است؛ از جمله: وادارکننده بندگان به کارهاى سترگ و ارزشمند و بازدارنده از وسوسه‌هاى شیطانى[۱۳]، برانگیزاننده انسانها به طاعت و فرمانبردارى،[۱۴] برانگیزاننده اراده‌ها براى دستیابى به مقام توحید[۱۵] و آشکارکننده آنچه در عالم غیب است.[۱۶]

پانویس

  1. مفردات، ص‌۱۳۲؛ لسان‌العرب، ج‌۱، ص‌۴۳۸، «بعث».
  2. الکافى، ج۱، ص‌۱۶۴؛ بحارالانوار، ج‌۴، ص‌۲۱۰.
  3. المعجم الاحصائى؛، ج‌۱، ص‌۳۸۱.
  4. بصائر ذوى التمییز، ج‌۲، ص‌۲۱۴؛ روض الجنان، ج‌۱، ص‌۲۹۷.
  5. مجمع البیان، ج‌۲، ص‌۶۱۲‌؛ روض الجنان، ج‌۱، ص‌۲۹۷.
  6. بصائر ذوى التمییز، ج‌۲، ص‌۲۱۴؛ روض الجنان، ج‌۱، ص‌۲۹۷.
  7. شرح الاسماء، ص‌۳۸۶.
  8. شرح الاسماء، ص‌۱۸۳.
  9. بصائر ذوى التمییز، ج‌۲، ص‌۲۱۴.
  10. موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌۱، ص‌۲۶۵.
  11. بصائر ذوى التمییز، ج‌۲، ص‌۲۱۴؛ مجمع البیان، ج‌۱، ص‌۲۴۱؛ روض الجنان، ج‌۱، ص‌۲۹۷.
  12. بصائر ذوى التمییز، ج‌۲، ص‌۲۱۵؛ موسوعة له الاسماء الحسنى، ج۱، ص‌۲۶۶.
  13. موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌۱، ص‌۲۶۶.
  14. الاسنى فى شرح الاسماء الحسنى، ج‌۱، ص‌۴۷۶.
  15. موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌۱، ص‌۲۶۶.
  16. موسوعة له الاسماء الحسنى، ج‌۱، ص‌۲۶۵.

منابع

  • دائرةالمعارف قرآن کریم، ابوطالب طالبی دارابی، جلد ۵.