پرتو اصفهانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(برداشتن لینک غیر فعال)
 
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|دانشنامه جهان اسلام}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|دانشنامه جهان اسلام}}
  
پَرتو اصفهانی، میرزاعلیرضا [[تخلص|متخلص]] به پرتو و مشهور به میرزا آقاجان، شاعر و خوشنویس سدة سیزدهم.  
+
«میرزا علیرضا اصفهانی» (م، ۱۳۰۴ ق)، [[تخلص|متخلص]] به «پَرتو» و مشهور به میرزا آقاجان، شاعر و خوشنویس سده سیزدهم هجری در [[اصفهان]] است. وی در مراکز ادبی عصر خود، دارای مقام و رتبه بوده است و در منابع، [[شعر]] و [[خط]] و [[حسن خلق]] پرتو را ستوده اند.  
  
==گزیده زندگینامه پرتو اصفهانی==
+
==زندگی‌نامه ==
  
وی فرزند آقامحمدعلی لنجانیِ اصفهانی بود.<ref>همائی، ص81.</ref><ref>مشار، 1340ـ1344ش، ج4، ستون560.</ref> زادگاه او لنجان <ref>به نوشتة همایی: قریة اشیانِ لنجان.</ref> اصفهان ذکر شده است.<ref>اعتماد مقدم، ص32.</ref> <ref>اعتمادالسلطنه، ص277.</ref><ref>رضاقلی هدایت، ج2، بخش 1، ص173.</ref><ref>محمود هدایت، ج1، ص245.</ref> از این رو در برخی منابع، نام وی «پرتو لنجانی» نیز ذکر شده است.<ref>آقا بزرگ طهرانی، ج9، قسم3، ص757.</ref><ref>مشار، 1351ش، ج2، ستون2277.</ref> تاریخ دقیق ولادت وی معلوم نیست اما به قرینة تاریخ وفات و مدت عمرش، احتمالاً در حدود 1213 به دنیا آمده است.
+
میرزا علیرضا فرزند آقامحمدعلی لنجانیِ اصفهانی بود. زادگاه او لنجان [[اصفهان]] ذکر شده است. از این رو در برخی منابع، نام وی «پرتو لنجانی» نیز ذکر شده است. تاریخ دقیق ولادت وی معلوم نیست اما به قرینه تاریخ وفات و مدت عمرش، احتمالاً در حدود ۱۲۱۳ ق. به دنیا آمده است.
 +
 
 +
به نوشته برخی، وی پس از نود سال عمر در ۱۳۰۳ ق. در اصفهان درگذشت. [[آقا بزرگ تهرانی]] وفات او را در ۱۳۰۴ دانسته است. به نوشته علی راهجیری او پس از ۱۳۰۵ درگذشته است. اما چون محمدحسین فروغی، در [[رجب]] ۱۳۰۴ ق. بر [[دیوان (شعر)|دیوان]] پرتو مقدمه نوشته و ذکر کرده است که پرتو نود سال عمر کرد، پرتو باید پیش از رجب ۱۳۰۴ درگذشته باشد.
  
 
==خوشنویسی پرتو==
 
==خوشنویسی پرتو==
  
پرتو در زادگاهش به تحصیل علم و خوشنویسی پرداخت تا این که در خوشنویسی استاد و در اصفهان نامدار شد.<ref>رضاقلی هدایت.</ref><ref>همائی، همانجاها.</ref> وی از استادان خط نسخ و ثلث و رِقاع بود<ref>رضاقلی هدایت؛ اعتمادالسلطنه؛ همائی، همانجاها.</ref><ref>رفیعی مهرآبادی، ص504، پانویس5.</ref> و خط نستعلیق را نیکو می نوشت.<ref>اعتماد مقدم، همانجا.</ref> از جمله استادان وی در خوشنویسی، آقا زین العابدین اصفهانی ملقب به اشرف الکتّاب بود<ref>دربارة او رجوع کنید به بیانی، ج4، ص1071.</ref> اما شیوه پرتو با او تفاوت داشت و سبک پرتو ترکیبی بود از سبک اشرف و آقاغلامعلی اصفهانی.<ref>دربارة او رجوع کنید به همان، ج4، ص1126ـ1127.</ref> هر دو از استادان خط نسخ در ایران.
+
پرتو در زادگاهش به تحصیل علم و خوشنویسی پرداخت تا این که در خوشنویسی استاد و در اصفهان نامدار شد. وی از استادان [[خط نسخ]] و [[خط ثلث|ثلث]] و [[خط رقاع|رِقاع]] بود و [[خط نستعلیق]] را نیکو می نوشت. از جمله استادان وی در خوشنویسی، آقا [[زین العابدین اصفهانی]] ملقب به اشرف الکتّاب بود، اما شیوه پرتو با او تفاوت داشت و سبک پرتو ترکیبی بود از سبک اشرف و آقا غلامعلی اصفهانی، که هر دو از استادان خط نسخ در [[ایران]] بودند.
  
پرتو شاگردان بسیاری نیز تربیت کرد. وی در یک بیت شعر به کثرت آنان اشاره کرده است ، از جمله به میرزا غلامعلی ثانی.<ref>همان، ج4، ص1126.</ref> سید علی اکبر زواره ای، ملاّ محمدتقی و ملاّ باقر.<ref>همائی، همانجا.</ref>
+
پرتو شاگردان بسیاری نیز تربیت کرد. وی در یک بیت [[شعر]] به کثرت آنان اشاره کرده است، از جمله به میرزا غلامعلی ثانی، سید علی اکبر زواره ای، ملاّ محمدتقی و ملاّ باقر.
  
پرتو در مدرسة نوریّة اصفهان حجره داشت و چندی در آنجا ساکن بود و کتابت می کرد و شاگردانش هفته ای دو روز به آنجا می رفتند و غالباً حجرة او مجمع شاعران و هنرمندان اصفهان بود.<ref>رفیعی مهرآبادی، ص503.</ref><ref>همائی، ص81ـ82.</ref>
+
پرتو در مدرسه نوریّة اصفهان حجره داشت و چندی در آنجا ساکن بود و کتابت می کرد و شاگردانش هفته ای دو روز به آنجا می رفتند و غالباً حجره او مجمع شاعران و هنرمندان اصفهان بود.
  
وی با برخی از صاحب قَلَمان معاصر خود مصاحبت داشت، از جمله با رضاقلی خان هدایت، مؤلف مجمع الفصحا<ref>رضاقلی هدایت، همانجا.</ref> و عبدالمحمدخان ایرانی اصفهانی، مدیر روزنامة چهره نما در مصر.<ref>ایرانی اصفهانی، ص41ـ42، 46.</ref>
+
وی با برخی از صاحب قَلَمان معاصر خود مصاحبت داشت، از جمله با رضاقلی خان هدایت، مؤلف مجمع الفصحا و عبدالمحمدخان ایرانی اصفهانی، مدیر روزنامه چهره نما در [[مصر]]. پرتو در اواخر زندگی، در [[تهران]] در دربار ناصرالدین شاه قاجار بسیار محترم می زیست و خوشنویس مخصوص شاه بود.  
  
پرتو در اواخر زندگی، در تهران در دربار ناصرالدین شاه قاجار <ref>حک: 1264ـ1313.</ref> بسیار محترم می زیست و خوشنویس مخصوص شاه بود.<ref>راهجیری، ج1، ص59.</ref> وی در مراکز ادبی عصر خود، دارای مقام و رتبه بوده است<ref>ایرانی اصفهانی، همانجا.</ref> و در منابع، شعر و خط و حُسنِ خُلق پرتو را ستوده اند.<ref>رجوع کنید به اعتمادالسلطنه، ص277، 291.</ref><ref>دیوان بیگی، ج1، ص313.</ref><ref>رضاقلی هدایت، همانجا.</ref><ref>پرتو اصفهانی، مقدمة فروغی، ص1.</ref>
+
پرتو به دستور فرهاد میرزا معتمدالدوله (۱۲۳۳ـ۱۳۰۵)، پسر عباس میرزا در ۱۲۹۷ «[[قرآن مجید]]» را به [[خط نسخ]] نوشت که در کتابخانه و موزه ملی ملک موجود و جزو نسخه های نفیس است. این قرآن [[تذهیب]] شده، ۲۲۹ برگ و هر برگِ آن ۱۹ سطر دارد. نام پرتو در کتاب فهرستِ قرآنهای خطی کتابخانه سلطنتی جزو کاتبان و مُذَهِّبان آمده است.
  
به نوشته برخی، وی پس از نود سال عمر در 1303 در اصفهان درگذشت.<ref>پرتو اصفهانی، مقدمة فروغی، ص3.</ref><ref>همائی، دیوان بیگی، همانجاها.</ref> اعتمادالسلطنه در المآثر والاثار از «میرزا علی رضا»، خطاط مشهور قلم نسخ و متخلص به پرتو که هنگام تألیف کتاب در 1306 زنده بوده<ref>ص277.</ref> و نیز از «میرزا آقاجان»، استاد خط نسخ و متخلص به پرتو که پیش از تألیف کتاب درگذشته بوده،<ref>ص291.</ref> نام برده است.
+
در این کتابخانه قرآنی به خط وی برای ناصرالدین شاه (تاریخ کتابت: ۱۲۷۷) به خط نسخ موجود بوده که آن را با ۱۵۰ قرآن دیگر (از جمله قرآنی به خط پرتو که اکنون در کتابخانه و موزه ملک است) به نام «گنجینه قرآن» در موزه ایران باستان به نمایش گذارده بوده اند و [[جلال الدین همایی|جلال الدین همائی]] آن را دیده بوده است.
  
ایرج افشار در فهرست نامهای اشخاصِ کتاب مذکور<ref>رجوع کنید به چهل سال تاریخ ایران در دورة پادشاهی ناصرالدین شاه، ج3، ص923.</ref> و آقا بزرگ تهرانی،<ref>ج9، قسم1، ص157.</ref> احتمال داده اند که هر دو تن یکی باشند. آقا بزرگ طهرانی وفات او را در 1304 دانسته است.<ref>ج9، قسم3، ص757.</ref> به نوشته علی راهجیری<ref>همانجا.</ref> او پس از 1305 درگذشته است. اما چون محمدحسین فروغی، در [[رجب]] 1304 بر دیوان پرتو مقدمه نوشته و ذکر کرده است که پرتو نود سال عمر کرد.<ref>رجوع کنید به پرتو اصفهانی، همانجا.</ref> پرتو باید پیش از رجب 1304 درگذشته باشد.
+
وی علاوه بر [[قرآن کریم]]، کتاب [[دعا]] و دیگر کتب را نیز برای بزرگان به خط خوش می نوشت و در این کار شهرت داشت، از جمله کتابت «[[دعای کمیل]]» به نسخ در ۱۲۶۶ در تهران و قطعه ای به خط نسخ. در کتیبه بالای در ورودی [[مسجد]] صفا در اصفهان نیز ماده تاریخ بنای مسجد، سروده پرتو و به خط خود او ([[خط نستعلیق|نستعلیق]]) نوشته شده است.
  
==دیوان اشعار پرتو==
+
==شعر پرتو==
 
 
دیوان اشعار پرتو مشتمل است بر غزل، قطعه، قصیده، رباعی ، مثنوی و مسمط. مضامین شعر او مدح (مدح پیامبر اکرم، [[امام علی]] و [[امام حسین]] علیهماالسلام و حضرت زینب سلام الله علیها)، مرثیه (در واقعة [[کربلا]] و رثای امام حسین علیه السلام)، پند و اندرز، شکایت از روزگار، مفاهیم عاشقانه و عارفانه است. وی در سرودن مادّه تاریخ نیز مهارت داشته، برخی از آنها با ذکر مناسبتشان در کتاب موادالتواریخ<ref>نخجوانی، ص399، 550.</ref> نقل شده است. وی قصیده ای دارد در مدح رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با ردیف «محمد» به مطلعِ:
 
  
 +
[[دیوان (شعر)|دیوان]] اشعار پرتو مشتمل است بر [[غزل]]، [[قطعه (شعر)|قطعه]]، [[قصیده]]، [[رباعی]]، [[مثنوی (قالب شعر)|مثنوی]] و [[مسمط]]. مضامین شعر او مدح (مدح [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]]، [[امام علی]] و [[امام حسین]] علیهم السلام و [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب]] علیهاالسلام)، [[مرثیه]] (در واقعه [[کربلا]] و رثای امام حسین علیه السلام)، پند و اندرز، شکایت از روزگار، مفاهیم عاشقانه و [[عرفان|عارفانه]] است. وی قصیده ای دارد در مدح [[رسول اکرم]] صلی الله علیه و آله با ردیف «محمد» به [[مطلع|مطلعِ]]:
 
{{بیت|خیمه به عالَم چوزد جلال محمد|گشت جهان روشن از جمال محمد}}
 
{{بیت|خیمه به عالَم چوزد جلال محمد|گشت جهان روشن از جمال محمد}}
  
که یادآور قصیدة [[سعدی]] است به مطلعِ:
+
که یادآور قصیده [[سعدی]] است به مطلعِ:
 
+
{{بیت|ماه فرومانده از جمال محمد|سرو نباشد به اعتدال محمد}}
{{بیت|ماه فرومانده از جمال محمد|سرو نباشد به اعتدال محمد<ref>سعدی، ص694.</ref>}}
 
  
 
برخی اشعار او نیز به غزلیات [[حافظ]] شباهت دارد، از جمله غزلی به مطلع:
 
برخی اشعار او نیز به غزلیات [[حافظ]] شباهت دارد، از جمله غزلی به مطلع:
 +
{{بیت|دوش از آتشِ مِی چهره برافروخته بود|شعله خویی که بسی خرمن دل سوخته بود}}
  
{{بیت|دوش از آتشِ مِی چهره برافروخته بود|شعله خویی که بسی خرمن دل سوخته بود<ref>قس غزل حافظ با مطلعِ «دوش می آمد و رخساره برافروخته بود/ تا کجا باز دل غمزده ای سوخته بود»، ص283.</ref>}}
+
[[دیوان (شعر)|دیوان]] پرتو را میرزا حسین خان انصاری [[تخلص|متخلص]] به «ثمر»، گرد آورد و در انتهای آن اشعار خود را بر آن افزود. این دیوان در ۱۳۰۵ در تهران با مقدمه محمدحسین فروغی، همراه دیوان ثمر اصفهانی در یک مجلد چاپ سنگی شده است. نسخه ای از این کتاب کمیاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. وی در سرودن مادّه تاریخ نیز مهارت داشته، برخی از آنها با ذکر مناسبتشان در کتاب موادالتواریخ نقل شده است.  
  
دیوان پرتو را میرزا حسین خان انصاری متخلص به ثمر، گرد آورد و در انتهای آن اشعار خود را بر آن افزود.<ref>پرتو اصفهانی، مقدمة فروغی، ص2.</ref> این دیوان در 1305 در تهران با مقدمه محمدحسین فروغی، همراه دیوان ثمراصفهانی در یک مجلد چاپ سنگی شده است. نسخه ای از این کتاب کمیاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است.
+
==منابع==
  
پرتو به دستور فرهاد میرزا معتمدالدوله (1233ـ1305)، پسر عباس میرزا در 1297 «قرآن مجید» را به خط نسخ نوشت که در کتابخانه و موزه ملی ملک (ش 4) موجود و جزو نسخه های نفیس است. این قرآن تذهیب شده، 229 برگ و هر برگِ آن 19 سطر دارد. نام پرتو در کتاب فهرستِ قرآنهای خطی کتابخانه سلطنتی (آتابای، ص ط) جزو کاتبان و مُذَهِّبان آمده است.
+
*دانشنامه جهان اسلام، مدخل "پرتو اصفهانی" از سیاره مهین فر.
 
 
در این کتابخانه قرآنی به خط وی برای ناصرالدین شاه (تاریخ کتابت: 1277) به خط نسخ موجود بوده<ref>بیانی، ج4، ص1118.</ref> که آن را با 150 قرآن دیگر (از جمله قرآنی به خط پرتو که اکنون در کتابخانه و موزة ملک است) به نام «گنجینة قرآن» در موزة ایران باستان به نمایش گذارده بوده اند و جلال الدین همائی آن را دیده بوده است.<ref>ص82.</ref>
 
 
 
وی علاوه بر [[قرآن کریم]]، کتاب [[دعا]] و دیگر کتب را نیز برای بزرگان به خط خوش می نوشت و در این کار شهرت داشت،<ref>رضاقلی هدایت، ج2، بخش1، ص173.</ref><ref>دیوان بیگی، همانجا.</ref> از جمله کتابت «دعای کمیل» به نسخ در 1266 در تهران<ref>بیانی، ج4، ص1118ـ1119.</ref> و قطعه ای به خط نسخ <ref>کتابت در 1205.</ref> <ref>برای آگاهی از دیگر آثار خوشنویسی او رجوع کنید به همان، ج4، ص1072، 1118.</ref>
 
 
 
در کتیبة بالای در ورودی مسجد صفا در اصفهان نیز ماده تاریخ بنای مسجد، سروده پرتو و به خط خود او (نستعلیق) نوشته شده است.<ref>رفیعی مهرآبادی، ص711ـ712.</ref><ref>هنرفر، ص793.</ref>
 
 
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
 
 
{{شعر فارسی}}
 
 
 
==منابع==
 
* دانشنامه جهان اسلام، مدخل "پرتواصفهانی" از سیاره مهین فر.
 
  
 
[[رده:شعرای پارسی گو]]
 
[[رده:شعرای پارسی گو]]
 
[[رده:شعرای پارسی گوی قرن سیزدهم]]
 
[[رده:شعرای پارسی گوی قرن سیزدهم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۲۲

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


«میرزا علیرضا اصفهانی» (م، ۱۳۰۴ ق)، متخلص به «پَرتو» و مشهور به میرزا آقاجان، شاعر و خوشنویس سده سیزدهم هجری در اصفهان است. وی در مراکز ادبی عصر خود، دارای مقام و رتبه بوده است و در منابع، شعر و خط و حسن خلق پرتو را ستوده اند.

زندگی‌نامه

میرزا علیرضا فرزند آقامحمدعلی لنجانیِ اصفهانی بود. زادگاه او لنجان اصفهان ذکر شده است. از این رو در برخی منابع، نام وی «پرتو لنجانی» نیز ذکر شده است. تاریخ دقیق ولادت وی معلوم نیست اما به قرینه تاریخ وفات و مدت عمرش، احتمالاً در حدود ۱۲۱۳ ق. به دنیا آمده است.

به نوشته برخی، وی پس از نود سال عمر در ۱۳۰۳ ق. در اصفهان درگذشت. آقا بزرگ تهرانی وفات او را در ۱۳۰۴ دانسته است. به نوشته علی راهجیری او پس از ۱۳۰۵ درگذشته است. اما چون محمدحسین فروغی، در رجب ۱۳۰۴ ق. بر دیوان پرتو مقدمه نوشته و ذکر کرده است که پرتو نود سال عمر کرد، پرتو باید پیش از رجب ۱۳۰۴ درگذشته باشد.

خوشنویسی پرتو

پرتو در زادگاهش به تحصیل علم و خوشنویسی پرداخت تا این که در خوشنویسی استاد و در اصفهان نامدار شد. وی از استادان خط نسخ و ثلث و رِقاع بود و خط نستعلیق را نیکو می نوشت. از جمله استادان وی در خوشنویسی، آقا زین العابدین اصفهانی ملقب به اشرف الکتّاب بود، اما شیوه پرتو با او تفاوت داشت و سبک پرتو ترکیبی بود از سبک اشرف و آقا غلامعلی اصفهانی، که هر دو از استادان خط نسخ در ایران بودند.

پرتو شاگردان بسیاری نیز تربیت کرد. وی در یک بیت شعر به کثرت آنان اشاره کرده است، از جمله به میرزا غلامعلی ثانی، سید علی اکبر زواره ای، ملاّ محمدتقی و ملاّ باقر.

پرتو در مدرسه نوریّة اصفهان حجره داشت و چندی در آنجا ساکن بود و کتابت می کرد و شاگردانش هفته ای دو روز به آنجا می رفتند و غالباً حجره او مجمع شاعران و هنرمندان اصفهان بود.

وی با برخی از صاحب قَلَمان معاصر خود مصاحبت داشت، از جمله با رضاقلی خان هدایت، مؤلف مجمع الفصحا و عبدالمحمدخان ایرانی اصفهانی، مدیر روزنامه چهره نما در مصر. پرتو در اواخر زندگی، در تهران در دربار ناصرالدین شاه قاجار بسیار محترم می زیست و خوشنویس مخصوص شاه بود.

پرتو به دستور فرهاد میرزا معتمدالدوله (۱۲۳۳ـ۱۳۰۵)، پسر عباس میرزا در ۱۲۹۷ «قرآن مجید» را به خط نسخ نوشت که در کتابخانه و موزه ملی ملک موجود و جزو نسخه های نفیس است. این قرآن تذهیب شده، ۲۲۹ برگ و هر برگِ آن ۱۹ سطر دارد. نام پرتو در کتاب فهرستِ قرآنهای خطی کتابخانه سلطنتی جزو کاتبان و مُذَهِّبان آمده است.

در این کتابخانه قرآنی به خط وی برای ناصرالدین شاه (تاریخ کتابت: ۱۲۷۷) به خط نسخ موجود بوده که آن را با ۱۵۰ قرآن دیگر (از جمله قرآنی به خط پرتو که اکنون در کتابخانه و موزه ملک است) به نام «گنجینه قرآن» در موزه ایران باستان به نمایش گذارده بوده اند و جلال الدین همائی آن را دیده بوده است.

وی علاوه بر قرآن کریم، کتاب دعا و دیگر کتب را نیز برای بزرگان به خط خوش می نوشت و در این کار شهرت داشت، از جمله کتابت «دعای کمیل» به نسخ در ۱۲۶۶ در تهران و قطعه ای به خط نسخ. در کتیبه بالای در ورودی مسجد صفا در اصفهان نیز ماده تاریخ بنای مسجد، سروده پرتو و به خط خود او (نستعلیق) نوشته شده است.

شعر پرتو

دیوان اشعار پرتو مشتمل است بر غزل، قطعه، قصیده، رباعی، مثنوی و مسمط. مضامین شعر او مدح (مدح پیامبر اکرم، امام علی و امام حسین علیهم السلام و حضرت زینب علیهاالسلام)، مرثیه (در واقعه کربلا و رثای امام حسین علیه السلام)، پند و اندرز، شکایت از روزگار، مفاهیم عاشقانه و عارفانه است. وی قصیده ای دارد در مدح رسول اکرم صلی الله علیه و آله با ردیف «محمد» به مطلعِ:

خیمه به عالَم چوزد جلال محمد گشت جهان روشن از جمال محمد

که یادآور قصیده سعدی است به مطلعِ:

ماه فرومانده از جمال محمد سرو نباشد به اعتدال محمد

برخی اشعار او نیز به غزلیات حافظ شباهت دارد، از جمله غزلی به مطلع:

دوش از آتشِ مِی چهره برافروخته بود شعله خویی که بسی خرمن دل سوخته بود

دیوان پرتو را میرزا حسین خان انصاری متخلص به «ثمر»، گرد آورد و در انتهای آن اشعار خود را بر آن افزود. این دیوان در ۱۳۰۵ در تهران با مقدمه محمدحسین فروغی، همراه دیوان ثمر اصفهانی در یک مجلد چاپ سنگی شده است. نسخه ای از این کتاب کمیاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. وی در سرودن مادّه تاریخ نیز مهارت داشته، برخی از آنها با ذکر مناسبتشان در کتاب موادالتواریخ نقل شده است.

منابع

  • دانشنامه جهان اسلام، مدخل "پرتو اصفهانی" از سیاره مهین فر.