محمد بن عمر واقدی: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | '''«محمد بن عمر واقدی»''' از محدثان و مورخان بزرگ اسلامی در قرن دوم هجری است. او به جمع‌آوری اخبار و [[احادیث]] مختلف مربوط به سیره توجه زیادی داشته و برای کسب معلومات و شناخت دقیق رخدادها شخصا به محل حوادث سفر کرده و اطلاعات جمع‌آوری می‌کرد. از واقدی تألیفات متعددی برجای مانده که مهمترین آن «[[المغازی (کتاب)|المغازی]]» مشتمل بر روایات و اخبار پیرامون [[غزوات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله|غزوات]] و سیره [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) است. [[محمد بن سعد زهری]] صاحب کتاب "[[الطبقات الکبری (کتاب)|الطبقات الکبری]]" از شاگردان اوست. |
| − | + | {{شناسنامه عالم | |
| + | |نام شخصیت = | ||
| + | |نام کامل = محمد بن عمر واقدی | ||
| + | |تصویر= | ||
| + | |زادروز = ۱۳۰ قمری | ||
| + | |زادگاه = [[مدینه]] | ||
| + | |وفات = ۲۰۷ قمری | ||
| + | |مدفن = [[بغداد]] | ||
| + | |اساتید = ابن جریج، محمد بن عجلان، معمر بن راشد، ابن ابی‌ذئب، سفیان ثوری،... | ||
| + | |شاگردان = [[محمد بن سعد زهری]]،... | ||
| + | |آثار = [[المغازی (کتاب)|المغازی]]، اخبار مکه، الجمل، مقتل الحسین، کتاب السیره، الردّة والدار، السقیفة، مولد الحسن والحسین، التاریخ الکبیر، غلط الحدیث،... | ||
| + | }} | ||
| − | + | ==ولادت و نسب== | |
| + | ابوعبدالله، محمد بن عمر واقدی در سال ۱۳۰ قمری، در زمان [[خلافت]] مروان بن محمد آخرین خلیفه [[بنی امیه|اموی]] در [[مدینه]] منوره دیده به جهان گشود. این مطلب را شاگرد و کاتب او ابن سعد در [[الطبقات الکبری (کتاب)|طبقات]] اظهار داشته است. برخی ولادت او را در سال ۱۲۹ ق. دانسته‌اند. | ||
| − | + | به گفته [[ابوالفرج اصفهانی]]، مادر واقدی، دختر عیسی بن جعفر بن سائب است، و پدر این بانو، مردی ایرانی و از سرزمین فارس است. واقدی از وابستگان بنی سهم است که یکی از خاندان‌های قبیله بنی اسلم شمرده می‌شوند. | |
| − | در | + | ==فعالیت‌های علمی و اجتماعی== |
| + | واقدی از أوان جوانی به تحصیل [[علوم اسلامی|علوم اسلامی]] روی آورد. وی دوران دانش‌اندوزی را در [[مدینه]] گذراند، اما در سال ۱۸۰ ق. به [[بغداد]] رفت. مرکزیت بغداد عامل عمده در کشاندن این قبیل چهره‌های به نام به سوی خود بوده است. ابن جُریج (۱۵۰ق)، محمد بن عِجلان (۱۴۸ق)، مَعْمَر بن راشد (۱۵۳ق)، ابن ابی‌ذِئْب (۱۵۹ق)، سُفیان ثَوری (۱۶۱ق)، عبدالحمید بن جعفر (۱۵۳ق) و عبدالعزیز دراوَرْدی (۱۸۷ق)، برخی از شناخته شده‌ترین استادان و [[مشایخ]] واقدی هستند که واقدی در مغازی، سیره، فتوحات و اختلافات حدیثی و فقهی، از آنان دانش فراگرفته است. | ||
| − | + | او در آموختن و خواندن سیره نبوی و [[غزوات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله|غزوات]] و جنگ‌های صدر [[اسلام]]، علاقه خاصی نشان داد و در این زمینه تلاش وافری به عمل آورد و پس از مدتی به گردآوری [[احادیث]] و روایات مربوط به سیره [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه و آله و غزوات آن حضرت پرداخت و به هر یک از اولاد [[صحابی|صحابه]]، فرزندان شهدای صدر اسلام و یا فرزندان [[تابعین]] می‌رسید، هر خاطره‌ای که از آنان درباره حضور پدرانشان در جنگ و [[جهاد]] صدر اسلام نقل می‌کردند، گردآوری می‌کرد و حتی برای تحقیق و آشنایی بیشتر به محل وقوع جنگ‌ها می‌رفت و آنها را از نزدیک مورد بررسی قرار می‌داد. | |
| − | + | در سالی که [[هارون الرشید]] عباسی به همراه وزیرش یحیی بن خالد برمکی به [[مدینه]] رفته بودند، در پی کسی بودند که محل [[شهادت در راه خدا|شهادت]] شهیدان صدر اسلام را به خوبی بداند و آنان را به تمامی مکان‌های مورد نظر راهنمایی کند. در آن ایام، واقدی را به هارون الرشید معرفی کردند و واقدی، خلیفه و همراهان وی را برای یافتن محل جنگ‌ها و مشهد شهدا راهنمایی کرد و خرسندی هارون و وزیرش یحیی بن خالد را فراهم کرد و به همین جهت مبلغ ده هزار درهم که پول بسیار چشمگیر و زیادی بود به وی هدیه دادند و از این راه، او را به خود جذب کردند. | |
| − | + | واقدی در دوران خلافت سه تن از [[عباسیان]]، یعنی [[هارون الرشید|هارون]]، [[امین (خلیفه عباسی)|امین]] و [[مأمون|مأمون عباسی]] در [[بغداد]] بسر برد و از کمک‌ها و توجهات آنان برخوردار گردید و حتی پس از خشم هارون نسبت به یحیی بن خالد و برمکیان، منزلت واقدی در نزد خلفا محفوظ ماند. وی مدتی در جانب غربی دجله و در ایام مأمون عباسی در جانب شرقی دجله شهر بغداد، مقام [[قضاوت]] را بر عهده داشت و در این مدت، کتاب‌های زیادی را تألیف نمود که بسیاری از آنها از بین رفته و جز نام، چیزی از آنها باقی نمانده است. | |
| − | محمد بن سعد | + | [[محمد بن سعد زهری]]، نویسنده کتاب معروف "[[الطبقات الکبری (کتاب)|الطبقات الکبری]]" که خود از دانشمندان و تاریخ‌نگاران بزرگ [[اهل سنت]] است، مقام شاگردی و منشی‌گری (کتابت) واقدی را بر عهده داشت و بیشتر کتاب‌ها و زندگی‌نامه واقدی بدست وی نوشته شد. |
| − | + | ==تشیّع واقدی== | |
| + | برخی از عالمان به [[شیعه]] بودن واقدی قائل شده‌اند. شاید وجود دو کتاب واقدی به نام‌های «مولد الحسن و الحسین» و «مقتل الحسین» توهم شیعه بودن او را موجب شده است، چنانکه [[ابن ندیم]] هم چنین پنداشته است و می‌گوید: واقدی شیعه و دارای مذهب پسندیده بوده، ولی [[تقیه]] می‌کرده است. هرچند بسیاری از دانشمندان شیعه، این گفتار را نپذیرفته و وی را از علمای اسلامی غیرشیعه می‌دانند. | ||
| − | + | واقدی با این که همانند سایر مورخان و دانشمندان [[اهل سنت]]، تلاش بلیغی در موجه جلوه دادن خلفای سه‌گانه ([[ابوبکر|ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]]) و پرداختن به [[سریه|سریه‌ها]] و جنگ‌های آنان و افرادی همسان آنان به عمل آورد، با این حال نتوانست از دلاوری‌ها، مجاهدت‌ها و قهرمانی‌های حضرت [[امام علی]] علیه‌السلام در اکثر غزوات و جنگ‌های صدر اسلام و بیان فضایل و [[مناقب]] آن حضرت، چشم‌پوشی کرده و حقایق را نادیده بگیرد. | |
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| + | واقدی در جمع‌آوری [[احادیث]] تلاش می‌کرد، چنانکه علی بن مدینی روایت می‌کند که او بیست هزار حدیث جمع کرده است. [[ابن ندیم]] می‌گوید: «دو نفر در خانۀ واقدی شب و روز به نگارش و ثبت کتاب‌ها و مطالب او اشتغال داشتند و به هنگام مرگ ششصد بسته کتاب از او باقی ماند که برای حمل هر بسته احتیاج به دو مرد بود.» | ||
| − | + | بدیهی است که واقدی دربارۀ عموم [[علوم اسلامی]] نظر داشته است، ولی به‌طور خاص دربارۀ [[تاریخ اسلام]] کار کرده است. ابراهیم حربی در این مورد می‌گوید: «واقدی در امر تاریخ اسلام دانشمندترین مردم بوده و از دورۀ [[جاهلیت]] چیزی نمی‌دانسته است.» [[محمد بن سعد|ابن سعد]] کاتب و شاگرد واقدی او را چنین وصف کرده است: «واقدی آگاه به مغازی، سیره، فتوح، اختلاف مردم دربارۀ احادیث و احکام و اجتماع و هم آهنگی مردم در موضوعات بود. و این مطالب را در کتبی که نوشته و تفسیر کرده و آنها را استخراج کرده است، می‌بینیم.» | |
| − | + | در «[[فهرست ابن ندیم (کتاب)|الفهرست]]» ابن ندیم، کتاب‌های زیر برای واقدی ذکر شده است: | |
| + | #[[المغازی (کتاب)|التاریخ و المغازی و المبعث]] (معروف به المغازی) | ||
| + | #اخبار مکه | ||
| + | #الطبقات | ||
| + | #فتوح الشّام | ||
| + | #فتوح العراق | ||
| + | #الجمل | ||
| + | #مقتل الحسین | ||
| + | #السیره | ||
| + | #ازواج النبی | ||
| + | #الردّة و الدّار | ||
| + | #حرب الاوس و الخزرج | ||
| + | #صفّین | ||
| + | #وفاة النبی | ||
| + | #امر الحبشة و الفیل | ||
| + | #المناکح | ||
| + | #السقیفة و بیعة ابی‌بکر | ||
| + | #ذکر القرآن | ||
| + | #سیرة ابی‌بکر و وفاته | ||
| + | #مراعی قریش و الانصار فی القطائع، و وضع عمر الدواوین، و تصنیف القبائل و مراتبها و انسابها | ||
| + | #الرغیب فی علم القرآن و غلط الرجال | ||
| + | #مولد الحسن و الحسین | ||
| + | #ضرب الدنانیر والدراهم | ||
| + | #تاریخ الفقهاء | ||
| + | #الآداب | ||
| + | #التاریخ الکبیر | ||
| + | #غلط الحدیث | ||
| + | #السنة و الجماعة و ذمّ الهوی و ترک الخوارج فی الفتن | ||
| + | #الاختلاف. | ||
| + | |||
| + | ==وفات== | ||
| + | محمد بن عمر واقدی بنا به گفته شاگردش [[محمد بن سعد زهری]] در کتاب "[[الطبقات الکبری (کتاب)|الطبقات الکبری]]"، در شب سه‌شنبه یازدهم [[ذی الحجه]] سال ۲۰۷ قمری، در ۷۸ سالگی در شهر [[بغداد]] وفات یافت و در قبرستان "خیزران" به خاک سپرده شد. | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | + | *مؤسسه تبیان، نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام. | |
| − | + | *ویکی نور. | |
| − | + | منابع برای مطالعه بیشتر: | |
| − | منابع بیشتر: | + | * [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/31855/%D9%81%D9%8A%D8%B6-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%85%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%87%D9%88%D8%B1-%D9%88-%D9%88%D9%82%D8%A7%D9%8A%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D9%85/preview/31084/%D9%85%D8%AD%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%8A-%D8%AF%D9%8A%D8%AC%D9%8A%D8%AA%D8%A7%D9%84%D9%8A/#!page=52 وقایع الایام، شیخ عباس قمی، ۱۱ ذی‌الحجه]. |
| − | |||
| − | [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/31855/%D9%81%D9%8A%D8%B6-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%85%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%87%D9%88%D8%B1-%D9%88-%D9%88%D9%82%D8%A7%D9%8A%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D9%85/preview/31084/%D9%85%D8%AD%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%8A-%D8%AF%D9%8A%D8%AC%D9%8A%D8%AA%D8%A7%D9%84%D9%8A/#!page=52 وقایع | ||
[[رده:وقایع ماه ذی الحجه]] | [[رده:وقایع ماه ذی الحجه]] | ||
[[رده:سال ۲۰۷ هجری قمری]] | [[رده:سال ۲۰۷ هجری قمری]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۵۶
«محمد بن عمر واقدی» از محدثان و مورخان بزرگ اسلامی در قرن دوم هجری است. او به جمع‌آوری اخبار و احادیث مختلف مربوط به سیره توجه زیادی داشته و برای کسب معلومات و شناخت دقیق رخدادها شخصا به محل حوادث سفر کرده و اطلاعات جمع‌آوری می‌کرد. از واقدی تألیفات متعددی برجای مانده که مهمترین آن «المغازی» مشتمل بر روایات و اخبار پیرامون غزوات و سیره پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) است. محمد بن سعد زهری صاحب کتاب "الطبقات الکبری" از شاگردان اوست.
| نام کامل | محمد بن عمر واقدی |
| زادروز | ۱۳۰ قمری |
| زادگاه | مدینه |
| وفات | ۲۰۷ قمری |
| مدفن | بغداد |
|
| |
| اساتید |
ابن جریج، محمد بن عجلان، معمر بن راشد، ابن ابی‌ذئب، سفیان ثوری،... |
| شاگردان |
محمد بن سعد زهری،... |
| آثار |
المغازی، اخبار مکه، الجمل، مقتل الحسین، کتاب السیره، الردّة والدار، السقیفة، مولد الحسن والحسین، التاریخ الکبیر، غلط الحدیث،... |
ولادت و نسب
ابوعبدالله، محمد بن عمر واقدی در سال ۱۳۰ قمری، در زمان خلافت مروان بن محمد آخرین خلیفه اموی در مدینه منوره دیده به جهان گشود. این مطلب را شاگرد و کاتب او ابن سعد در طبقات اظهار داشته است. برخی ولادت او را در سال ۱۲۹ ق. دانسته‌اند.
به گفته ابوالفرج اصفهانی، مادر واقدی، دختر عیسی بن جعفر بن سائب است، و پدر این بانو، مردی ایرانی و از سرزمین فارس است. واقدی از وابستگان بنی سهم است که یکی از خاندان‌های قبیله بنی اسلم شمرده می‌شوند.
فعالیت‌های علمی و اجتماعی
واقدی از أوان جوانی به تحصیل علوم اسلامی روی آورد. وی دوران دانش‌اندوزی را در مدینه گذراند، اما در سال ۱۸۰ ق. به بغداد رفت. مرکزیت بغداد عامل عمده در کشاندن این قبیل چهره‌های به نام به سوی خود بوده است. ابن جُریج (۱۵۰ق)، محمد بن عِجلان (۱۴۸ق)، مَعْمَر بن راشد (۱۵۳ق)، ابن ابی‌ذِئْب (۱۵۹ق)، سُفیان ثَوری (۱۶۱ق)، عبدالحمید بن جعفر (۱۵۳ق) و عبدالعزیز دراوَرْدی (۱۸۷ق)، برخی از شناخته شده‌ترین استادان و مشایخ واقدی هستند که واقدی در مغازی، سیره، فتوحات و اختلافات حدیثی و فقهی، از آنان دانش فراگرفته است.
او در آموختن و خواندن سیره نبوی و غزوات و جنگ‌های صدر اسلام، علاقه خاصی نشان داد و در این زمینه تلاش وافری به عمل آورد و پس از مدتی به گردآوری احادیث و روایات مربوط به سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و غزوات آن حضرت پرداخت و به هر یک از اولاد صحابه، فرزندان شهدای صدر اسلام و یا فرزندان تابعین می‌رسید، هر خاطره‌ای که از آنان درباره حضور پدرانشان در جنگ و جهاد صدر اسلام نقل می‌کردند، گردآوری می‌کرد و حتی برای تحقیق و آشنایی بیشتر به محل وقوع جنگ‌ها می‌رفت و آنها را از نزدیک مورد بررسی قرار می‌داد.
در سالی که هارون الرشید عباسی به همراه وزیرش یحیی بن خالد برمکی به مدینه رفته بودند، در پی کسی بودند که محل شهادت شهیدان صدر اسلام را به خوبی بداند و آنان را به تمامی مکان‌های مورد نظر راهنمایی کند. در آن ایام، واقدی را به هارون الرشید معرفی کردند و واقدی، خلیفه و همراهان وی را برای یافتن محل جنگ‌ها و مشهد شهدا راهنمایی کرد و خرسندی هارون و وزیرش یحیی بن خالد را فراهم کرد و به همین جهت مبلغ ده هزار درهم که پول بسیار چشمگیر و زیادی بود به وی هدیه دادند و از این راه، او را به خود جذب کردند.
واقدی در دوران خلافت سه تن از عباسیان، یعنی هارون، امین و مأمون عباسی در بغداد بسر برد و از کمک‌ها و توجهات آنان برخوردار گردید و حتی پس از خشم هارون نسبت به یحیی بن خالد و برمکیان، منزلت واقدی در نزد خلفا محفوظ ماند. وی مدتی در جانب غربی دجله و در ایام مأمون عباسی در جانب شرقی دجله شهر بغداد، مقام قضاوت را بر عهده داشت و در این مدت، کتاب‌های زیادی را تألیف نمود که بسیاری از آنها از بین رفته و جز نام، چیزی از آنها باقی نمانده است.
محمد بن سعد زهری، نویسنده کتاب معروف "الطبقات الکبری" که خود از دانشمندان و تاریخ‌نگاران بزرگ اهل سنت است، مقام شاگردی و منشی‌گری (کتابت) واقدی را بر عهده داشت و بیشتر کتاب‌ها و زندگی‌نامه واقدی بدست وی نوشته شد.
تشیّع واقدی
برخی از عالمان به شیعه بودن واقدی قائل شده‌اند. شاید وجود دو کتاب واقدی به نام‌های «مولد الحسن و الحسین» و «مقتل الحسین» توهم شیعه بودن او را موجب شده است، چنانکه ابن ندیم هم چنین پنداشته است و می‌گوید: واقدی شیعه و دارای مذهب پسندیده بوده، ولی تقیه می‌کرده است. هرچند بسیاری از دانشمندان شیعه، این گفتار را نپذیرفته و وی را از علمای اسلامی غیرشیعه می‌دانند.
واقدی با این که همانند سایر مورخان و دانشمندان اهل سنت، تلاش بلیغی در موجه جلوه دادن خلفای سه‌گانه (ابوبکر، عمر و عثمان) و پرداختن به سریه‌ها و جنگ‌های آنان و افرادی همسان آنان به عمل آورد، با این حال نتوانست از دلاوری‌ها، مجاهدت‌ها و قهرمانی‌های حضرت امام علی علیه‌السلام در اکثر غزوات و جنگ‌های صدر اسلام و بیان فضایل و مناقب آن حضرت، چشم‌پوشی کرده و حقایق را نادیده بگیرد.
آثار و تألیفات
واقدی در جمع‌آوری احادیث تلاش می‌کرد، چنانکه علی بن مدینی روایت می‌کند که او بیست هزار حدیث جمع کرده است. ابن ندیم می‌گوید: «دو نفر در خانۀ واقدی شب و روز به نگارش و ثبت کتاب‌ها و مطالب او اشتغال داشتند و به هنگام مرگ ششصد بسته کتاب از او باقی ماند که برای حمل هر بسته احتیاج به دو مرد بود.»
بدیهی است که واقدی دربارۀ عموم علوم اسلامی نظر داشته است، ولی به‌طور خاص دربارۀ تاریخ اسلام کار کرده است. ابراهیم حربی در این مورد می‌گوید: «واقدی در امر تاریخ اسلام دانشمندترین مردم بوده و از دورۀ جاهلیت چیزی نمی‌دانسته است.» ابن سعد کاتب و شاگرد واقدی او را چنین وصف کرده است: «واقدی آگاه به مغازی، سیره، فتوح، اختلاف مردم دربارۀ احادیث و احکام و اجتماع و هم آهنگی مردم در موضوعات بود. و این مطالب را در کتبی که نوشته و تفسیر کرده و آنها را استخراج کرده است، می‌بینیم.»
در «الفهرست» ابن ندیم، کتاب‌های زیر برای واقدی ذکر شده است:
- التاریخ و المغازی و المبعث (معروف به المغازی)
- اخبار مکه
- الطبقات
- فتوح الشّام
- فتوح العراق
- الجمل
- مقتل الحسین
- السیره
- ازواج النبی
- الردّة و الدّار
- حرب الاوس و الخزرج
- صفّین
- وفاة النبی
- امر الحبشة و الفیل
- المناکح
- السقیفة و بیعة ابی‌بکر
- ذکر القرآن
- سیرة ابی‌بکر و وفاته
- مراعی قریش و الانصار فی القطائع، و وضع عمر الدواوین، و تصنیف القبائل و مراتبها و انسابها
- الرغیب فی علم القرآن و غلط الرجال
- مولد الحسن و الحسین
- ضرب الدنانیر والدراهم
- تاریخ الفقهاء
- الآداب
- التاریخ الکبیر
- غلط الحدیث
- السنة و الجماعة و ذمّ الهوی و ترک الخوارج فی الفتن
- الاختلاف.
وفات
محمد بن عمر واقدی بنا به گفته شاگردش محمد بن سعد زهری در کتاب "الطبقات الکبری"، در شب سه‌شنبه یازدهم ذی الحجه سال ۲۰۷ قمری، در ۷۸ سالگی در شهر بغداد وفات یافت و در قبرستان "خیزران" به خاک سپرده شد.
منابع
- مؤسسه تبیان، نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام.
- ویکی نور.
منابع برای مطالعه بیشتر:
