تلخیص المحصل (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
(اضافه کردن رده) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | {{مشخصات کتاب |
| − | |||
| − | + | |عنوان= | |
| − | + | |تصویر=[[پرونده:تلخیص المحصل.jpg|240px|وسط]] | |
| − | + | |نویسنده=خواجه نصیرالدین طوسی | |
| − | + | |موضوع=کلام و عقاید | |
| − | + | |زبان=عربی | |
| − | + | |تعداد جلد=۱ | |
| − | خواجه در این تلخیص خواسته است هم پرده از روى دشواری‌هاى | + | |عنوان افزوده1= |
| − | [[رده: | + | |
| + | |افزوده1= | ||
| + | |||
| + | |عنوان افزوده2= | ||
| + | |||
| + | |افزوده2= | ||
| + | |||
| + | |لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/85780/ تلخيص المحصل] | ||
| + | |||
| + | }} | ||
| + | کتاب '''«تحصیل المحصل»''' تألیف [[خواجه نصیرالدین طوسی]] (م، ۶۷۲ ق)، تلخیص و تحلیل انتقادی کتاب «محصل افکار المتقدمین والمتأخرین من العلماء والحکماء والمتکلمین» نوشته [[فخر رازى|فخر رازی]] (م، ۶۰۶ ق) است. خواجه نصیرالدین در این تلخیص خواسته است هم پرده از روى دشواری‌هاى کتاب بردارد، و هم خللى که در شبهات آن است آشکار سازد. | ||
| + | |||
| + | ==مؤلف== | ||
| + | |||
| + | ابوجعفر نصیرالدین محمد بن محمدحسن طوسى، معروف به [[خواجه نصیرالدین طوسى]] (۵۹۷-۶۷۲ ق)، فیلسوف، محقق، منجم و متکلم بزرگ [[شیعه]] در قرن ۷ هجری است. پدرش از علماى طوس بود و خواجه نصیرالدین مقدمات را از پدر فراگرفت و در جوانى به نیشابور رفت و از محضر استادان بزرگ بهره گرفت. | ||
| + | |||
| + | او در واقعه حمله مغول ۲۲ ساله بود و به قلاع اسماعیلى پناه برد و تا سال ۶۵۴ ق. در کنار ایشان بسر برد. پس از تسلط هلاکوخان، خواجه با او رابطه خوبى داشت و هلاکو او را بسیار گرامى مى داشت. در سال ۶۵۸ ق. از طرف هلاکو مأموریت یافت که رصدخانه مراغه را تأسیس کند و به امر هلاکو جمیع اوقاف ممالک ایلخانى در اختیار او قرار گرفت. خواجه توانست رصدخانه عظیمى احداث کند و عالمان بزرگ زمان را در آنجا گرد آورد. او کتابخانه بزرگ و ارزشمندى هم تأسیس کرد. نتیجه کار این گروه تنظیم زیج ایلخانى بود. خواجه تا آخر عمر در خدمت علم باقى ماند و على رغم نفوذ بسیارش، تمایلى به مقامات دنیوى نداشت. ایشان در سال ۶۷۲ ق. در [[بغداد]] رحلت نمود و بنا به وصیت خودش در شهر [[کاظمین]] مدفون گردید. | ||
| + | |||
| + | از شاگردان خواجه نصیرالدین می توان به [[علامه حلى]]، سید عبدالکریم بن طاووس، [[ابن میثم بحرانی]] و [[قطب الدین شیرازی]] اشاره نمود. برخی از دیگر تألیفات او عبارتند از: تحریر اصول اقلیدس، [[اخلاق ناصری (کتاب)|اخلاق ناصرى]]، اثبات واجب تعالى، شرح اشارات [[ابن سینا]]، تلخیص المحصل و... . | ||
| + | |||
| + | ==انگیزه تألیف== | ||
| + | [[خواجه نصیرالدین طوسی]] در مقدمه خود، علت تألیف کتاب را این گونه بیان می‌کند: | ||
| + | |||
| + | «در این زمان از کتب اصولی که بین مردم متداول است جز کتاب المحصل کتابی در دست نیست و آن نیز برخلاف نامش مشتمل بر غث و سمین بسیار می‌باشد. خواستم که آنرا از زوائد خالی و مهذب نمایم و آنچه بحث در آن واجب است ذکر کنم، اگرچه عده‌ای از افاضل بر این کتاب شروحی نوشته‌اند و برای توضیح و تبیین مطالب آن جهد و کوشش فراوانی کرده‌اند، لیکن هیچ یک چنانکه باید موفق نگشته و از عهده آن چنانکه قاعده انصاف است برنیامده‌اند». | ||
| + | |||
| + | ==محتوای کتاب== | ||
| + | کتاب به طور کلی به چهار رکن و هر رکن گاه به اقسام و مسائلی تقسیم می‌شود که در ذیل می‌آید: | ||
| + | |||
| + | '''الرکن الاول:''' | ||
| + | |||
| + | فی المقدمات: مولف در این رکن ۳ مقدمه بیان می‌کند. مقدمه اول در بیان علوم بدیهیه و مباحث مربوط به آن می‌باشد. مقدمه دوم در مورد نظر و احکام آن می‌باشد. در مقدمه سوم مولف به دلیل و اقسام آن می‌پردازد. او دلیل را به ادله نقلیه و عقلیه و مرکب از این دو تقسیم می‌کند و استدلال را تقسیم می‌کند به قیاس، استقراء و تمثیل. سپس در توضیح هریک از آنها و اینکه کدام یک از آنها افاده علم می‌کند سخن می‌گوید. | ||
| + | |||
| + | '''الرکن الثانی:''' | ||
| + | |||
| + | فی تقسیم المعلومات: مؤلف حول موجودات، معدوم و حال بحث می‌کند. او موجودات را در تقسیمی به واجب و ممکن تقسیم کرده و خواص واجب لذاته و ممکن لذاته را طی مسائلی بیان می‌کند. او در تقسیمی دیگر موجودات را به قدیم و محدث تقسیم کرده و محدث را به عرض و جوهر تقسیم می‌کند. او اعراض را به دو قسمت اصلی تقسیم می‌کند: الاعراض فی غیر الحی و الاعراض التی لا یتصف بها غیر الحی، و هرکدام از این دو را هم به اقسامی دیگر تقسیم کرده و احکام هریک از آنها و احکام کلی اعراض را بیان می‌کند. او اجسام را به جواهر فلکیه و عنصریه و مرکبات تقسیم می‌کند و [[ملائکه]] و [[جن]] را از جواهر مجرده می‌داند. و در خاتمه این رکن بحث می‌کند از احکام موجودات که عبارت است از مباحث وحدت و کثرت و علت و معلول. | ||
| + | |||
| + | '''الرکن الثالث:''' | ||
| + | |||
| + | فی الالهیات: مولف مباحث الهیات را به چهار قسم تقسیم می‌کند. قسم اول در بیان ذات خداوند و اثبات وجود باری تعالی می‌باشد. در قسم دوم ابتداء بحث می‌کند از صفات سلبیه خداوند عز و جل، سپس در مورد صفات ثبوتیه او سخن می‌گوید. در قسم ثالث مولف بحث می‌کند از افعال خداوند و از قضاء و قدر و اثبات می‌کند حسن و قبح عقلی را و اینکه خداوند عادل است. در قسم رابع از اسماء باری تعالی بحث می‌کند. | ||
| + | |||
| + | '''الرکن الرابع:''' | ||
| + | |||
| + | فی السمعیات: مولف بعضی از مباحث اعتقادی را از سمعیات شمرده و در چهار قسم آنها را بیان کرده است (البته باید توجه داشت که تقسیم بندی ابواب کتاب از فخر رازی است): | ||
| + | |||
| + | *القسم الاول فی النبوات: مولف در این مبحث از [[معجزات]] و فوائد [[بعثت]]، ضرورت [[نبوت]]، [[عصمت]] انبیاء علیهم السّلام و افضلیت انبیاء از ملائکة بحث می‌کند. | ||
| + | |||
| + | *القسم الثانی فی المعاد: در این مبحث از [[معاد]]، نفس، تناسخ، وعد و وعید بحث می‌شود. | ||
| + | |||
| + | *القسم الثالث فی الاسماء و الاحکام: مولف در این مبحث از [[ایمان]] و [[کفر]] و مسائل مربوط به این دو بحث می‌کند. | ||
| + | |||
| + | *القسم الرابع فی الامامة: مولف در این مبحث ابتدا اقوال فرق مختلف را حول وجوب [[امامت]] بیان کرده، سپس فرق مختلف [[شیعه]] را به [[امامیه]]، [[کیسانیه]]، [[زیدیه]] و [[غلات|غلاة]] تقسیم کرده و عقائد آنها را بیان می‌کند. او فرق مختلف کیسانیه و زیدیه را شمرده و عقائد هریک از آنها را بیان می‌کند و در پایان مبحثی را اختصاص می‌دهد به مذهب امامیه و شرح عقائد و اثبات حقانیت آن. | ||
| + | |||
| + | ==ویژگی‌های کتاب== | ||
| + | *[[انصاف]] و عدم [[تعصب]] در نقل و نقد آراء [[فخر رازى|فخر رازی]]: مولف در توضیح آراء فخر رازی تمام انصاف را مراعات کرده و با تعصب مطالب او را نقد نمی‌کند. بلکه او خود در مقدمه کتاب می‌گوید «ان جماعة من الافاضل عمدوا الی شرح هذا الکتاب و توضیح غوامضه و جماعة اخری ردوا علی قواعده و جرحوها و لکن اکثرهم حادوا عن طریق الانصاف و لم تسلم احکامهم من الهوی و التجنی». | ||
| + | |||
| + | *مقبول بودن کتاب در نزد غیر [[شیعه]]: مولف همچنانکه گفته شد مطالب فخر رازی را به دور از تعصب توضیح و نقد می‌کند بلکه در توضیح کلامات ایشان کمال سعی را مبذول می‌دارد، از این رو این کتاب در نزد [[اهل تسنن]] کتاب مقبولی به حساب می‌آید و اکثر شروح این کتاب از جانب اهل تسنن می‌باشد. | ||
| + | |||
| + | *غلبه جنبه [[علم کلام|کلامی]] مولف بر جهات [[فلسفه|فلسفی]] او: از آنجا که فخر رازی از متکلمین محسوب می‌شود و آراء و عقائد متکلمین در موارد عدیده‌ای مخالف آراء فلاسفه است، مولف که جنبه فلسفی اش غالب بر جنبه کلامی اوست، در مسائل مختلف صرفا به توضیح و تفصیل کلام فخر رازی اکتفاء می‌کند. <span class="tooltiptext"></span><span class="tooltiptext"></span><span class="tooltiptext"></span> | ||
| + | ==شروح کتاب== | ||
| + | کتاب «تلخیص المحصل» مورد توجه دانشمندانى همچون: قطب الدین مصرى شاگرد [[فخر رازى]]، نجم الدین دبیران کاتبى قزوینى، ابن کمونه بغدادى و ابن خلدون تونسى قرار گرفته و براى آن شرح و حواشى و منتخبات و نقد و تلخیص نوشته اند. برخی از شروح این کتاب عبارتند از: | ||
| + | |||
| + | *انتخاب تلخیص المحصل: این کتاب در واقع تلخیص تلخیص و شرح آن می‌باشد که توسط سعد بن منصور ابن سعد بن حسن بن هبة الله بن کمونه بغدادی، نوشته شده است. | ||
| + | |||
| + | *شرح تلخیص المحصل، اثر ابوحامد احمد بن علی بن شبلی.<span class="tooltiptext"><span class="outlink"></span></span> | ||
| + | |||
| + | *شرح تلخیص المحصل، اثر عصام الدین ابراهیم بن عربشاه اسفراینی.<span class="tooltiptext"></span> | ||
| + | ==منابع== | ||
| + | * نرم افزار خواجه نصیرالدین طوسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور. | ||
| + | * کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، نویسنده: محمدرضا ضمیری. | ||
| + | [[رده:کتابهای کلامی]] | ||
| + | [[رده:آثار خواجه نصیرالدین طوسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۵۱
 | |
| نویسنده | خواجه نصیرالدین طوسی |
| موضوع | کلام و عقاید |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
کتاب «تحصیل المحصل» تألیف خواجه نصیرالدین طوسی (م، ۶۷۲ ق)، تلخیص و تحلیل انتقادی کتاب «محصل افکار المتقدمین والمتأخرین من العلماء والحکماء والمتکلمین» نوشته فخر رازی (م، ۶۰۶ ق) است. خواجه نصیرالدین در این تلخیص خواسته است هم پرده از روى دشواری‌هاى کتاب بردارد، و هم خللى که در شبهات آن است آشکار سازد.
مؤلف
ابوجعفر نصیرالدین محمد بن محمدحسن طوسى، معروف به خواجه نصیرالدین طوسى (۵۹۷-۶۷۲ ق)، فیلسوف، محقق، منجم و متکلم بزرگ شیعه در قرن ۷ هجری است. پدرش از علماى طوس بود و خواجه نصیرالدین مقدمات را از پدر فراگرفت و در جوانى به نیشابور رفت و از محضر استادان بزرگ بهره گرفت.
او در واقعه حمله مغول ۲۲ ساله بود و به قلاع اسماعیلى پناه برد و تا سال ۶۵۴ ق. در کنار ایشان بسر برد. پس از تسلط هلاکوخان، خواجه با او رابطه خوبى داشت و هلاکو او را بسیار گرامى مى داشت. در سال ۶۵۸ ق. از طرف هلاکو مأموریت یافت که رصدخانه مراغه را تأسیس کند و به امر هلاکو جمیع اوقاف ممالک ایلخانى در اختیار او قرار گرفت. خواجه توانست رصدخانه عظیمى احداث کند و عالمان بزرگ زمان را در آنجا گرد آورد. او کتابخانه بزرگ و ارزشمندى هم تأسیس کرد. نتیجه کار این گروه تنظیم زیج ایلخانى بود. خواجه تا آخر عمر در خدمت علم باقى ماند و على رغم نفوذ بسیارش، تمایلى به مقامات دنیوى نداشت. ایشان در سال ۶۷۲ ق. در بغداد رحلت نمود و بنا به وصیت خودش در شهر کاظمین مدفون گردید.
از شاگردان خواجه نصیرالدین می توان به علامه حلى، سید عبدالکریم بن طاووس، ابن میثم بحرانی و قطب الدین شیرازی اشاره نمود. برخی از دیگر تألیفات او عبارتند از: تحریر اصول اقلیدس، اخلاق ناصرى، اثبات واجب تعالى، شرح اشارات ابن سینا، تلخیص المحصل و... .
انگیزه تألیف
خواجه نصیرالدین طوسی در مقدمه خود، علت تألیف کتاب را این گونه بیان می‌کند:
«در این زمان از کتب اصولی که بین مردم متداول است جز کتاب المحصل کتابی در دست نیست و آن نیز برخلاف نامش مشتمل بر غث و سمین بسیار می‌باشد. خواستم که آنرا از زوائد خالی و مهذب نمایم و آنچه بحث در آن واجب است ذکر کنم، اگرچه عده‌ای از افاضل بر این کتاب شروحی نوشته‌اند و برای توضیح و تبیین مطالب آن جهد و کوشش فراوانی کرده‌اند، لیکن هیچ یک چنانکه باید موفق نگشته و از عهده آن چنانکه قاعده انصاف است برنیامده‌اند».
محتوای کتاب
کتاب به طور کلی به چهار رکن و هر رکن گاه به اقسام و مسائلی تقسیم می‌شود که در ذیل می‌آید:
الرکن الاول:
فی المقدمات: مولف در این رکن ۳ مقدمه بیان می‌کند. مقدمه اول در بیان علوم بدیهیه و مباحث مربوط به آن می‌باشد. مقدمه دوم در مورد نظر و احکام آن می‌باشد. در مقدمه سوم مولف به دلیل و اقسام آن می‌پردازد. او دلیل را به ادله نقلیه و عقلیه و مرکب از این دو تقسیم می‌کند و استدلال را تقسیم می‌کند به قیاس، استقراء و تمثیل. سپس در توضیح هریک از آنها و اینکه کدام یک از آنها افاده علم می‌کند سخن می‌گوید.
الرکن الثانی:
فی تقسیم المعلومات: مؤلف حول موجودات، معدوم و حال بحث می‌کند. او موجودات را در تقسیمی به واجب و ممکن تقسیم کرده و خواص واجب لذاته و ممکن لذاته را طی مسائلی بیان می‌کند. او در تقسیمی دیگر موجودات را به قدیم و محدث تقسیم کرده و محدث را به عرض و جوهر تقسیم می‌کند. او اعراض را به دو قسمت اصلی تقسیم می‌کند: الاعراض فی غیر الحی و الاعراض التی لا یتصف بها غیر الحی، و هرکدام از این دو را هم به اقسامی دیگر تقسیم کرده و احکام هریک از آنها و احکام کلی اعراض را بیان می‌کند. او اجسام را به جواهر فلکیه و عنصریه و مرکبات تقسیم می‌کند و ملائکه و جن را از جواهر مجرده می‌داند. و در خاتمه این رکن بحث می‌کند از احکام موجودات که عبارت است از مباحث وحدت و کثرت و علت و معلول.
الرکن الثالث:
فی الالهیات: مولف مباحث الهیات را به چهار قسم تقسیم می‌کند. قسم اول در بیان ذات خداوند و اثبات وجود باری تعالی می‌باشد. در قسم دوم ابتداء بحث می‌کند از صفات سلبیه خداوند عز و جل، سپس در مورد صفات ثبوتیه او سخن می‌گوید. در قسم ثالث مولف بحث می‌کند از افعال خداوند و از قضاء و قدر و اثبات می‌کند حسن و قبح عقلی را و اینکه خداوند عادل است. در قسم رابع از اسماء باری تعالی بحث می‌کند.
الرکن الرابع:
فی السمعیات: مولف بعضی از مباحث اعتقادی را از سمعیات شمرده و در چهار قسم آنها را بیان کرده است (البته باید توجه داشت که تقسیم بندی ابواب کتاب از فخر رازی است):
- القسم الاول فی النبوات: مولف در این مبحث از معجزات و فوائد بعثت، ضرورت نبوت، عصمت انبیاء علیهم السّلام و افضلیت انبیاء از ملائکة بحث می‌کند.
- القسم الثانی فی المعاد: در این مبحث از معاد، نفس، تناسخ، وعد و وعید بحث می‌شود.
- القسم الثالث فی الاسماء و الاحکام: مولف در این مبحث از ایمان و کفر و مسائل مربوط به این دو بحث می‌کند.
- القسم الرابع فی الامامة: مولف در این مبحث ابتدا اقوال فرق مختلف را حول وجوب امامت بیان کرده، سپس فرق مختلف شیعه را به امامیه، کیسانیه، زیدیه و غلاة تقسیم کرده و عقائد آنها را بیان می‌کند. او فرق مختلف کیسانیه و زیدیه را شمرده و عقائد هریک از آنها را بیان می‌کند و در پایان مبحثی را اختصاص می‌دهد به مذهب امامیه و شرح عقائد و اثبات حقانیت آن.
ویژگی‌های کتاب
- انصاف و عدم تعصب در نقل و نقد آراء فخر رازی: مولف در توضیح آراء فخر رازی تمام انصاف را مراعات کرده و با تعصب مطالب او را نقد نمی‌کند. بلکه او خود در مقدمه کتاب می‌گوید «ان جماعة من الافاضل عمدوا الی شرح هذا الکتاب و توضیح غوامضه و جماعة اخری ردوا علی قواعده و جرحوها و لکن اکثرهم حادوا عن طریق الانصاف و لم تسلم احکامهم من الهوی و التجنی».
- مقبول بودن کتاب در نزد غیر شیعه: مولف همچنانکه گفته شد مطالب فخر رازی را به دور از تعصب توضیح و نقد می‌کند بلکه در توضیح کلامات ایشان کمال سعی را مبذول می‌دارد، از این رو این کتاب در نزد اهل تسنن کتاب مقبولی به حساب می‌آید و اکثر شروح این کتاب از جانب اهل تسنن می‌باشد.
- غلبه جنبه کلامی مولف بر جهات فلسفی او: از آنجا که فخر رازی از متکلمین محسوب می‌شود و آراء و عقائد متکلمین در موارد عدیده‌ای مخالف آراء فلاسفه است، مولف که جنبه فلسفی اش غالب بر جنبه کلامی اوست، در مسائل مختلف صرفا به توضیح و تفصیل کلام فخر رازی اکتفاء می‌کند.
شروح کتاب
کتاب «تلخیص المحصل» مورد توجه دانشمندانى همچون: قطب الدین مصرى شاگرد فخر رازى، نجم الدین دبیران کاتبى قزوینى، ابن کمونه بغدادى و ابن خلدون تونسى قرار گرفته و براى آن شرح و حواشى و منتخبات و نقد و تلخیص نوشته اند. برخی از شروح این کتاب عبارتند از:
- انتخاب تلخیص المحصل: این کتاب در واقع تلخیص تلخیص و شرح آن می‌باشد که توسط سعد بن منصور ابن سعد بن حسن بن هبة الله بن کمونه بغدادی، نوشته شده است.
- شرح تلخیص المحصل، اثر ابوحامد احمد بن علی بن شبلی.
- شرح تلخیص المحصل، اثر عصام الدین ابراهیم بن عربشاه اسفراینی.
منابع
- نرم افزار خواجه نصیرالدین طوسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، نویسنده: محمدرضا ضمیری.
