ملا صالح مازندرانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اضافه کردن رده)
(ویرایش)
 
(۱۰ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{بخشی از یک کتاب}}
+
ملا صالح مازندرانی از علما و عرفای ادیب قرن یازدهم هجری است. ملا صالح همچون اساتید بزرگوارش [[محمد تقی مجلسی]] و [[شیخ بهائی]] در پرورش  و تربیت  عالمانی وارسته نظیر [[علامه مجلسى|علامه محمدباقر مجلسی]] و  [[فیض كاشانی]] نقش بسزایی در رشد و بالندگی فضای علمی در آن دوران ایفا کرد.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = ملا محمد صالح مازندرانی
 +
||تصویر= [[پرونده:Molla-mazandarani1.jpg]]
 +
||زادروز = 
 +
|زادگاه =
 +
|وفات =  1086 قمری
 +
|مدفن =  [[اصفهان]]
 +
|اساتید = [[محمدتقی مجلسی]]، [[شیخ بهایی]]،...
 +
|شاگردان = [[علامه مجلسى|علامه محمدباقر مجلسی]]، [[فیض كاشانی]]،...
 +
|آثار = حاشیه بر شرح لمعه، [[حاشیه معالم]]،...
 +
}}
 +
==معرفی اجمالی ==
  
 +
محمد صالح بن احمد بن شمس الدین سروی مازندرانی معروف به ملا صالح مازندرانی، شوهرخواهر [[علامه مجلسى|علامه محمدباقر مجلسی]] و داماد [[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقی مجلسی]] بود.<ref> ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج ۵، ص ۱۴۶.</ref>
 +
نویسنده معارف و معاریف می‌گوید: یکی از فقهای [[شیعه]]، دانشمند بزرگ و زاهد مجاهد، ملا صالح بن ملا احمد سروی طبرسی شخصیتی جامع معقول و منقول که در دقت نظر شهرت داشته و شرح اصول و روضه [[الکافی (کتاب)|کافی]] او بهترین گواه این مدعی است. آن چنان محتاط بود که گویند: وی خود می‌گفته می‌خواستم فروع کافی را نیز شرح کنم، ولی چون خود را در مرتبه [[اجتهاد]] ندیده و این کار به چنان ملکه‌ای نیاز داشت، از آن صرفنظر نمودم؛ در صورتی که از شرح اصول و روضه‌اش معلوم است که وی در این فن نیز اطلاعات وسیع داشته است. از پسوند «سروی» برمی‌آید که احتمالاً اهل ساری مازندران می‌باشد.<ref> معارف و معاریف، سید مصطفی حسینی دشتی، ج ۶، ص ۶۳۹.</ref>
  
 +
اصل آن بزرگوار از مازندران و نام والدش ملا احمد است و فقر و پریشانی احوال او (ملا احمد) به درجه کمال رسیده بود. ولهذا از نهایت اضطرار روزی به آخوند مرحوم (ملا صالح مازندرانی) فرمود که به جهت تحصیل معاش، به مضمون «ارض الله واسعه»<ref> [[سوره زمر]]، ۱۰.</ref> باید تلاش نمود و از من تحمل معاش شما میسر نیست. از جانب من معذورید به هر وجه که خواهید تنقیح امور خود بنمایید.
  
 +
ملا صالح از مازندران به دارالسلطنه [[اصفهان]] تشریف آورد و در آن اوان کما هو الآن، از جانب سلاطین و اعیان به جهت طلاب علوم دینیه مدارس وظایف معین بود و به قدر رتبه به هر کس چیزی می‌دادند. آخوند چون اول تحصیلش بود ‌در مدرسه، مکان گرفت که روزی دو «غازبکی» که دو «فلوس» هند تقریباً می‌باشد، به هر شخصی می‌دادند و آن کفاف اکل (خوردن) را به خوبی نمی‌کرد؛ تا چه رسد به دیگر ضروریات معیشت آن بزرگوار و تا مدتی میسر نبودش که روشنایی به جهت خود مهیا کند، هنگام مطالعه در پای روشنایی‌هایی که به جهت عابرین می‌گذاشتند، ایستاده تا صبح مطالعه می‌کرد، تا آن که از فضل قادر متعال، ‌به اندک زمانی قابلیت مجلس شریف آخوند [[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقی مجلسی]] را به هم رسانید و در مجلس آن بزرگوار با علمای نامدار هم سبق شد و در اندک زمانی بر اغلب آن‌ها فایق گردید.<ref> مرآت الاحوال جهان نما، آقا احمد بن محمدعلی بهبهانی، مقدمه و تصحیح و حواشی به اهتمام علی دوانی، ص ۱۲۷ـ۱۲۸.</ref>
  
−
'''منبع:''' تلخيص از كتاب گلشن ابرار، جلد 3، صفحه 100
+
==فقر و کسب علم==
  
−
'''نویسنده:''' علي براري فندري
+
وی چندان فقیر بود که از شدت کهنگی لباس خجالت می‌کشید در مجلس درس شرکت کند. لذا در بیرون از محل درس می‌نشست و به درس استاد گوش می‌داد و آنچه تحقیق می‌کرد بر برگ چناری می‌نوشت.
 +
طلاب تصور می‌کردند او برای گدایی می‌آید، تا این که روزی مساله‌ای بر استاد که ملا محمد تقی مجلسی بود، مشکل شد و حل آن را به روز دیگر موکول کرد.
 +
روز دیگر هم آن مشکل حل نشده و حل مشکل را به روز سوم حواله کرد. در این اثنا یکی از شاگردان گذارش به مدرسه افتاد. ملاصالح را در حالی دیده بود که وی عبا را به سر خود پیچیده و برگ درخت چنار زیادی را سیاه کرده بود.
 +
آن شخص با کمال تعجب در سه برگ چنار مشاهده کرد که حل آن معظل، روی آن برگها نوشته شده است.
 +
روز سوم به مجلس درس رفته، مساله مطرح شد ولی باز کسی نتوانست آن را حل کند پس آن شاگرد، داوطلب شد آن مسئله را حل کند. ملا محمد تقی تعجب کرد و به وی گفت: این جواب از تو نیست و از کس دیگری یاد گرفته‌ای. آن طلبه قضیه ملاصالح را نقل کرد.
 +
آخوند چون از حال ملاصالح با خبر شد، فوری شخصی را فرستاد تا لباسی را برای او حاضر کنند و او را به داخل کلاس درس دعوت کرد و توضیح این اشکال را شفاها از او شنید.
 +
سپس آخوند برای وی مقرری و ماهانه تعیین کرد. وی مدت زیادی در روشنایی چراغ توالت مطالعه می‌کرد، او حتی در شب عروسی‌اش با اینکه با دختر دانشمند جناب مجلسی، ازدواج کرده بود، باز هم دست از مطالعه برنداشت.
  
−
ملا محمدصالح، معروف به ملا صالح مازندرانی، فرزند ملا احمد بن شمس‌الدین طبرسی، سروی، مازندرانی است. وی دانشمندی پارسا، زاهد، محقق، جامع معقول و منقول و دارای اخلاق فاضله و صفات حمیده بود. لقبش حسام‌الدین بود. وی شوهرخواهر علامه محمدباقر مجلسی و داماد ملا محمدتقی مجلسی بود.<ref> ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج 5، ص 146.</ref>
+
ملاصالح مازندرانی می‌گفت: "من از جانب خداوند بر طلاب علوم دینیه حجت می‌باشم؛ زیرا هیچ طالب علمی چون من فقیر نبود، مدت زمانی بر من می‌گذشت که وسیله روشنایی جز روشنایی چراغ مستراح برای من فراهم نبود و از نظر هوش و حافظه کسی از من کم هوش‌تر نبود، به حدی که وقتی از منزل خود بیرون می‌رفتم در هنگام مراجعت، منزلم را فراموش می‌کردم و نیز اسامی فرزندانم را از یاد می‌بردم. در اثر کوشش فراوان، خدا بر من منت گذارد و به من آنچه را خواستم عطا فرمود."
  
−
نویسنده معارف و معاریف می‌گوید: یكی از فقهای شیعه، دانشمند بزرگ و زاهد مجاهد، ملا صالح بن ملا احمد سروی طبرسی شخصیتی جامع معقول و منقول كه در دقت نظر شهرت داشته و شرح اصول و روضه كافی او بهترین گواه این مدعی است. آن چنان محتاط بود كه گویند: وی خود می‌گفته می‌خواستم فروع كافی را نیز شرح كنم، ولی چون خود را در مرتبه اجتهاد ندیده و این كار به چنان ملكه‌ای نیاز داشت، از آن صرفنظر نمودم؛ در صورتی كه از شرح اصول و روضه‌اش معلوم است كه وی در این فن نیز اطلاعات وسیع داشته است. از پسوند «سروی» برمی‌آید كه احتمالاً اهل ساری مازندران می‌باشد.<ref> معارف و معاریف، سید مصطفی حسینی دشتی، ج 6، ص 639.</ref>
+
==حوزه علمیه اصفهان==
  
−
اصل آن بزرگوار از مازندران و نام والدش ملا احمد است و فقر و پریشانی احوال او (ملا احمد) به درجه كمال رسیده بود. ولهذا از نهایت اضطرار روزی به آخوند مرحوم (ملا صالح مازندرانی) فرمود كه به جهت تحصیل معاش، به مضمون «ارض الله واسعه»<ref> [[سوره زمر]]، 10.</ref> باید تلاش نمود و از من تحمل معاش شما میسر نیست. از جانب من معذورید به هر وجه كه خواهید تنقیح امور خود بنمایید.  
+
[[اصفهان]] در زمان تحصیل ملا صالح مازندرانی، یکی از معتبرترین و پررونق‌ترین [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] جهان [[اسلام]] را دارا بود. وجود استادانی که در علوم متداول زمان، متبحر و برجسته بودند و طلابی که با شوق بسیار و کمترین هزینه و حداقل امکان معیشتی، به تحصیل دانش می‌پرداختند، حوزه علمیه اصفهان را فعال، پرشور و با اعتبار ساخته بود.
  
−
ملا صالح از مازندران به دارالسلطنه اصفهان تشریف آورد و در آن اوان كما هو الآن، از جانب سلاطین و اعیان به جهت طلاب علوم دینیه مدارس وظایف معین بود و به قدر رتبه به هر كس چیزی می‌دادند. آخوند چون اول تحصیلش بود ‌در مدرسه، مكان گرفت كه روزی دو «غازبكی» كه دو «فلوس» هند تقریباً می‌باشد، به هر شخصی می‌دادند و آن كفاف اكل (خوردن) را به خوبی نمی‌كرد؛ تا چه رسد به دیگر ضروریات معیشت آن بزرگوار و تا مدتی میسر نبودش كه روشنایی به جهت خود مهیا كند، هنگام مطالعه در پای روشنایی‌هایی كه به جهت عابرین می‌گذاشتند، ایستاده تا صبح مطالعه می‌كرد، تا آن كه از فضل قادر متعال، ‌به اندك زمانی قابلیت مجلس شریف آخوند ملا محمدتقی مجلسی را به هم رسانید و در مجلس آن بزرگوار با علمای نامدار هم سبق شد و در اندك زمانی بر اغلب آن‌ها فایق گردید.<ref> مرآت الاحوال جهان نما، آقا احمد بن محمدعلی بهبهانی، مقدمه و تصحیح و حواشی به اهتمام علی دوانی، ص 127ـ128.</ref>
+
در آن روزگار، تحصیل با تنگدستی و فشار مالی همراه بود، لیکن این مسأله در اراده و شوق جویندگان علم تأثیری نداشت. حوزه اصفهان یکی از پربارترین و غنی‌ترین حوزه‌های دینی از نظر آموزش علوم عقلی و علوم نقلی بود. این فضای آموزشی با استادان متبحری که در عصر خویش منحصر به فرد و از شاخص‌ترین دانشوران بودند، به وجود آمده بود. [[حکمت]] و [[فلسفه]] در سطحی عالی در این حوزه تدریس می‌شد؛ به طوری که در اوایل قرن یازده هجری، از سراسر جهان اسلام برای آموختن فلسفه به اصفهان می‌آمدند.
  
−
'''موقعیت اصفهان'''
+
از سوی دیگر، [[فقه]] و [[حدیث]] و [[تفسیر قرآن|تفسیر]] و [[عرفان]] توسط بزرگانی چون [[شیخ بهایی]] و [[ملا عبدالله شوشتری]] ـ استادان ملا صالح مازندرانی ـ در سطحی عالی تدریس می‌شد. یکی از امتیازات حوزه علمیه اصفهان که آن را به عنوان بزرگترین مرکز علمی آن عصر مطرح کرده و از حوزه [[نجف]] اشرف شاخص‌تر ساخته بود، تدریس تمامی علوم (فلسفه، عرفان، فقه، حدیث، ‌تفسیر، [[ادبیات عرب|ادبیات]] و [[ریاضیات]]) در سطحی بالا بود؛ به طوری که بسیاری از علمای آن حوزه در تمامی علوم نقلی و عقلی تحصیل کرده و متبحر بودند.
  
−
اصفهان یكی از شهرهای مهم و بزرگ جهان به شمار می‌رود. شهر اصفهان از زمان‌های دور، دارای اهمیت و موقعیت خوبی در میان شهرهای ایران است. اصفهان به دلیل موقعیت جغرافیای آن، كه نقطه تلاقی راه‌های شهرهای مختلف است، اهمیت خاصی دارد و انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت صفویه، بر عظمت این شهر افزود.
+
هر دانش‌پژوهی با هر سلیقه و انتخابی می‌توانست بهترین‌ها را در حوزه اصفهان بیابد؛ اگر خواهان علم ریاضی بود، می‌توانست برترین استادان ریاضیات را که صاحب‌نظر و دارای تألیف بودند (مانند شیخ بهائی) بیابد و اگر طالب حکمت و فلسفه بود، با استادانی آشنا می‌شد که تاریخ فلاسفه را به خوبی می‌شناختند و در تبیین مشرب‌های فلسفی، تبحری تمام داشتند و مانند [[میرداماد|میرداماد]] دارای آرای جدید بودند. اگر کسی تشنه عرفان، سیر و سلوک بود و قصد داشت از آینه دل زنگار بشوید، تا علم حقیقت در آن منعکس شود، باز در حوزه علمیه اصفهان والاترین عارفان و وارسته‌ترین سالکان (مانند شیخ بهایی) بودند تا انسان را واله و مجذوب خویش کنند. در فقه و حدیث و تفسیر نیز چنین بود.
  
−
پس از آن كه شاه عباس پایتخت خود را از قزوین به اصفهان انتقال داد، دست به توسعه و آبادانی بیشتر اصفهان زد. پس از احداث بناهای جدید، اصفهان شهری زیبا و باشكوه شده بود كه آب و هوای مطبوع چهار فصل آن بر زیبایی و جاذبه‌هایش می‌افزود.<ref> محمدتقی مجلسی، سید حمید میرخندان، ص 29.</ref>
+
اگر نگوییم حوزه اصفهان در این زمینه‌ها نیز عالی‌ترین بود، دست کم در کنار [[نجف]] اشرف و مشهد مقدس، از عالی‌ترین‌ها به شمار می‌رفت. اگر در آسمان نجف، چند ستاره می‌درخشید، آسمان حوزه علمیه اصفهان ستاره باران بود و افول ستاره‌ای جای خود را به ظهور و درخشش ستارگانی دیگر می‌داد.<ref> محمدتقی مجلسی، ص ۳۳ـ۳۴.</ref>
  
−
'''حوزه علمیه اصفهان'''
+
==استادان و شاگردان==
  
−
اصفهان در زمان تحصیل ملا صالح مازندرانی، یكی از معتبرترین و پررونق‌ترین حوزه‌های علمیه جهان اسلام را دارا بود. وجود استادانی كه در علوم متداول زمان، متبحر و برجسته بودند و طلابی كه با شوق بسیار و كمترین هزینه و حداقل امكان معیشتی، به تحصیل دانش می‌پرداختند، حوزه علمیه اصفهان را فعال، پرشور و با اعتبار ساخته بود.
+
ملا صالح مازندرانی از خرمن وجود علمای بزرگی بهره‌های فراوانی گرفت، که عبارتند از:
  
−
در آن روزگار، تحصیل با تنگدستی و فشار مالی همراه بود، لیكن این مسأله در اراده و شوق جویندگان علم تأثیری نداشت. حوزه اصفهان یكی از پربارترین و غنی‌ترین حوزه‌های دینی از نظر آموزش علوم عقلی و علوم نقلی بود. این فضای آموزشی با استادان متبحری كه در عصر خویش منحصر به فرد و از شاخص‌ترین دانشوران بودند، به وجود آمده بود. [[حكمت]] و [[فلسفه]] در سطحی عالی در این حوزه تدریس می‌شد؛ به طوری كه در اوایل قرن یازده هجری، از سراسر جهان اسلام برای آموختن فلسفه به اصفهان می‌آمدند.
+
#[[محمدتقی مجلسی]]
 +
#[[شیخ بهایی]]
 +
#[[ملا عبدالله شوشتری]]
 +
#ملا حسنعلی شوشتری
  
−
از سوی دیگر، [[فقه]] و [[حدیث]] و تفسیر و [[عرفان]] توسط بزرگانی چون [[شیخ بهایی]] و ملا عبدالله شوشتری ـ استادان ملا صالح مازندرانی ـ در سطحی عالی تدریس می‌شد. یكی از امتیازات حوزه علمیه اصفهان كه آن را به عنوان بزرگترین مركز علمی آن عصر مطرح كرده و از حوزه [[نجف]] اشرف شاخص‌تر ساخته بود، تدریس تمامی علوم (فلسفه، عرفان، فقه، حدیث، ‌تفسیر، ادبیات و ریاضیات) در سطحی بالا بود؛ به طوری كه بسیاری از علمای آن حوزه در تمامی علوم نقلی و عقلی تحصیل كرده و متبحر بودند.
+
و از جمله شاگردان او به این افراد اشاره می شود:
  
−
هر دانش‌پژوهی با هر سلیقه و انتخابی می‌توانست بهترین‌ها را در حوزه اصفهان بیابد؛ اگر خواهان علم ریاضی بود، می‌توانست برترین استادان ریاضیات را كه صاحب‌نظر و دارای تألیف بودند (مانند شیخ بهائی) بیابد و اگر طالب حكمت و فلسفه بود، با استادانی آشنا می‌شد كه تاریخ فلاسفه را به خوبی می‌شناختند و در تبیین مشرب‌های فلسفی، تبحری تمام داشتند و مانند میرداماد دارای آرای جدید بودند. اگر كسی تشنه عرفان، سیر و سلوك بود و قصد داشت از آینه دل زنگار بشوید، تا علم حقیقت در آن منعكس شود، باز در حوزه علمیه اصفهان والاترین عارفان و وارسته‌ترین سالكان (مانند شیخ بهایی) بودند تا انسان را واله و مجذوب خویش كنند. در فقه و حدیث و تفسیر نیز چنین بود.
+
#[[علامه مجلسى|علامه محمدباقر مجلسی]] (صاحب [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالانوار]])
 +
#[[فیض کاشانی|فیض کاشانی]] (۱۰۰۷ـ۱۰۹۱ هـ.ق)
 +
#میرزا عبدالله اصفهانی تبریزی افندی
  
−
اگر نگوییم حوزه اصفهان در این زمینه‌ها نیز عالی‌ترین بود، دست كم در كنار [[نجف]] اشرف و مشهد مقدس، از عالی‌ترین‌ها به شمار می‌رفت. اگر در آسمان نجف، چند ستاره می‌درخشید، آسمان حوزه علمیه اصفهان ستاره باران بود و افول ستاره‌ای جای خود را به ظهور و درخشش ستارگانی دیگر می‌داد.<ref> محمدتقی مجلسی، ص 33ـ34.</ref>
+
==تألیفات==
  
−
'''استادان'''
+
#حاشیه بر [[شرح لمعه]].
 +
#حاشیه بر شرح «مختصر الاصول» عضدی.
 +
#حاشیه بر معالم «[[حاشیه معالم]]» که در جوانی تألیف کرد. این کتاب با حاشیه «معالم» خلیفه سلطان ([[سلطان العـلماء|سلطان العلماء]]) به چاپ رسیده است.
 +
#شرح بر [[اصول کافی|اصول کافی]] که بهترین و کامل‌ترین و زیباترین تألیف وی به شمار می‌رود و در آن از افراط و تفریط اجتناب نموده و اعتراضاتی بر «شرح آخوند [[ملاصدرا]]» شده است. این کتاب در ۱۲ مجلد، با تعلیقات [[علامه شعرانی|علامه میرزا ابوالحسن شعرانی طهرانی]] به چاپ رسیده است.
 +
#شرح بر روضه کافی: در سال ۱۳۱۱ هـ.ق در حاشیه روضه کافی به چاپ رسیده است.
 +
#شرح بر «[[زبدة الاصول (کتاب)|زبده الاصول]]» شیخ بهائی، به عربی. نسخه‌ای خطی از آن به شماره ۴۲۹۲ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران موجود است.<ref> فهرست کتابخانه مجلس، ج ۱۱، ص ۳۰۲.</ref>
 +
#شرح بر فروع کافی: [[محدث نوری]] در «[[مستدرک الوسائل (کتاب)|مستدرک الوسایل]]» می‌نویسد: [[میرحامد حسین هندی|امیرحامد حسین لکهنوی]] به من نوشته‌اند که من به مجلدی از شرح ملا صالح بر فروع کافی مطلع شدم و ملاحظه نمودم. بنابراین، باید مجلدات شرح فروع کافی ملا صالح مفقود الاثر شده باشد.<ref> فهرست کتابخانه مدرسه عالی [[شهید مطهری]]، سپهسالار سابق، ج ۱، ص ۲۵۹.</ref>
 +
#شرح قصیده بُرده. نسخه‌ای خطی از آن به شماره ۸۸۷ در کتابخانه آیت الله مرعشی، در [[قم]] موجود است. در آخر شرح؛ نام مؤلف تصریح شده است.<ref> فهرست کتابخانه مرعشی، ج ۳، ص ۸۳.</ref> قصیده بُرده از قصایدی است که در مدح [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] صلی الله علیه و آله گفته شده است. ناظم قصیده؛ شرف‌الدین ابوعبدالله محمد بن سعید سنهاجی دلاصی بوصیری و نام قصیده «الکواکب الدریه فی مدح خیر البریه» است در ۶۰۸ هـ.ق متولد و در سال ۴۹۶ هـ.ق وفات یافته است و در اسکندریه مصر مدفون گردید.
 +
#شرح «قصیده دریه» ابی‌بکر محمد بن حسین بن دریه ازدی بصری (متوفی: ۳۲۱ هـ.ق).
 +
#شرح «[[من لایحضره الفقیه]]».<ref> زندگینامه [[علامه مجلسی]]، سید مصلح‌الدین مهدوی، ج ۲، ص ۳۲۳ و ۳۲۴؛ فوائد الرضویه، [[شیخ عباس قمی]]، ص ۵۴۳ و ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج ۵، ص ۱۴۷.</ref>
  
−
ملا صالح مازندرانی از خرمن وجود علمای بزرگی بهره‌های فراوانی گرفت، كه عبارتند از:
+
==وفات==
  
−
* 1. محمدتقی مجلسی؛
+
در هیچ یک از کتب تراجم و رجال، به سال تولد ایشان اشاره نشده است و وفاتش را نیز، با تردید در [[شوال]] سال‌های ۱۰۸۰، ۱۰۸۱ و ۱۰۸۶ هـ.ق نوشته‌اند. دو تاریخ اول، بی‌گمان اشتباه و تاریخ فوت همان سال ۱۰۸۶ هـ.ق است. منشأ اشتباه ناقص بودن ماده تاریخ است. آخوند ملا محمدصالح مازندرانی در بقعه پدر زن خود ([[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقی مجلسی]]) در [[مسجد جامع اصفهان]] دفن کردند. اشعار زیر بر لوح قبر او نقش بسته است:
 +
{{بیت|آه و افسوس و فغان و فریاد|افضل و اعلم و امجد شده فوت}}
 +
{{بیت|یعنی آخوند محمدصالح|کز همه بود سرآمد شده فوت}}
 +
{{بیت|او ملک بود عجب نیست اگر|گویمش روح مجرد شده فوت}}
 +
{{بیت|جست تاریخ وفاتش «زاهد»|که کی آن ذات مؤید شده فوت}}
 +
{{بیت|هاتفی گفت بتاریخ که «آه»|صالح دین محمد شده فوت.<ref> زندگینامه علامه مجلسی، ج ۲، ص ۳۲۴.</ref>}}
  
−
* 2. شیخ بهایی؛
+
==پانویس==
−
 
+
<references />
−
* 3. ملا عبدالله شوشتری؛
 
−
 
 
−
* 4. ملا حسنعلی شوشتری.
 
−
 
 
−
'''شاگردان'''
 
−
 
 
−
* 1. علامه محمدباقر مجلسی؛
 
−
 
 
−
* 2. فیض كاشانی (1007ـ1091 هـ.ق)؛
 
−
 
 
−
* 3. میرزا عبدالله اصفهانی تبریزی افندی.
 
−
 
 
−
'''تألیفات'''
 
−
 
 
−
* 1. حاشیه بر شرح لمعه؛
 
−
 
 
−
* 2. حاشیه بر شرح «مختصر الاصول» عضدی؛
 
  
−
* 3. حاشیه بر «معالم» كه در جوانی تألیف كرد. این كتاب با حاشیه «معالم» خلیفه سلطان (سلطان العلماء) به چاپ رسیده است.
+
==منابع==
  
−
* 4. شرح بر اصول كافی كه بهترین و كامل‌ترین و زیباترین تألیف وی به شمار می‌رود و در آن از افراط و تفریط اجتناب نموده و اعتراضاتی بر «شرح آخوند ملاصدرا» شده است. این كتاب در 12 مجلد، با تعلیقات علامه میرزا ابوالحسن شعرانی طهرانی به چاپ رسیده است.
+
*تلخيص از مجموعه [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد 3، زندگی نامه "صالح مازندرانی" از علی براری فندری.
  
−
* 5. شرح بر روضه كافی: در سال 1311 هـ.ق در حاشیه روضه كافی به چاپ رسیده است.
+
*[http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%DA%AF%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1+%D9%88+%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%B4%DB%8C%D9%81%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86+%D8%B9%D9%84%D9%85&SSOReturnPage=Check&Rand=0 دانشنامه رشد]، بازیابی: 24 بهمن 1392.
  
−
* 6. شرح بر «زبده الاصول» شیخ بهائی، به عربی. نسخه‌ای خطی از آن به شماره 4292 در كتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران موجود است.<ref> فهرست كتابخانه مجلس، ج 11، ص 302.</ref>
 
−
 
−
* 7. شرح بر فروع كافی: [[محدث نوری]] در «مستدرك الوسایل» می‌نویسد: امیرحامد حسین لكهنوی به من نوشته‌اند كه من به مجلدی از شرح ملا صالح بر فروع كافی مطلع شدم و ملاحظه نمودم. بنابراین، باید مجلدات شرح فروع كافی ملا صالح مفقود الاثر شده باشد.<ref> فهرست كتابخانه مدرسه عالی [[شهید مطهری]]، سپهسالار سابق، ج 1، ص 259.</ref>
 
−
 
−
* 8. شرح قصیده بُرده. نسخه‌ای خطی از آن به شماره 887 در كتابخانه آیت الله مرعشی، در [[قم]] موجود است. در آخر شرح؛ نام مؤلف تصریح شده است.<ref> فهرست كتابخانه مرعشی، ج 3، ص 83.</ref> قصیده بُرده از قصایدی است كه در مدح رسول اكرم صلی الله علیه و آله گفته شده است. ناظم قصیده؛ شرف‌الدین ابوعبدالله محمد بن سعید سنهاجی دلاصی بوصیری و نام قصیده «الكواكب الدریه فی مدح خیر البریه» است در 608 هـ.ق متولد و در سال 496 هـ.ق وفات یافته است و در اسكندریه مصر مدفون گردید.
 
−
 
−
* 9. شرح «قصیده دریه» ابی‌بكر محمد بن حسین بن دریه ازدی بصری (متوفی: 321 هـ.ق).
 
−
 
−
* 10. شرح «[[من لایحضره الفقیه]]».<ref> زندگینامه [[علامه مجلسی]]، سید مصلح‌الدین مهدوی، ج 2، ص 323 و 324؛ فوائد الرضویه، [[شیخ عباس قمی]]، ص 543 و ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج 5، ص 147.</ref>
 
−
 
−
'''تولد و وفات'''
 
−
 
−
در هیچ یك از كتب تراجم و رجال، به سال تولد ایشان اشاره نشده است و وفاتش را نیز، با تردید در [[شوال]] سال‌های 1080، 1081 و 1086 هـ.ق نوشته‌اند. دو تاریخ اول، بی‌گمان اشتباه و تاریخ فوت همان سال 1086 هـ.ق است. منشأ اشتباه ناقص بودن ماده تاریخ است. آخوند ملا محمدصالح مازندرانی در بقعه پدر زن خود (ملا محمدتقی مجلسی) پایین پا در ایوانچه، دفن كردند و قبری كوتاه بسته دارد. اشعار زیر بر لوح قبر او نقش بسته است:
 
−
 
−
آه و افسوس و فغان و فریاد × افضل و اعلم و امجد شده فوت
 
−
 
−
یعنی آخوند محمدصالح ×‌ كز همه بود سرآمد شده فوت
 
−
 
−
او ملك بود عجب نیست اگر × گویمش روح مجرد شده فوت
 
−
 
−
جست تاریخ وفاتش «زاهد» × كه كی آن ذات مؤید شده فوت
 
−
 
−
هاتفی گفت بتاریخ كه «آه» × صالح دین محمد شده فوت.<ref> زندگینامه علامه مجلسی، ج 2، ص 324.</ref>
 
−
 
−
==پانویس ==
 
−
<references />
 
 
[[رده:علمای قرن یازدهم]]
 
[[رده:علمای قرن یازدهم]]
 +
[[رده:ادیبان]]
 +
[[رده:عارفان]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۰۸:۲۳

ملا صالح مازندرانی از علما و عرفای ادیب قرن یازدهم هجری است. ملا صالح همچون اساتید بزرگوارش محمد تقی مجلسی و شیخ بهائی در پرورش و تربیت عالمانی وارسته نظیر علامه محمدباقر مجلسی و فیض كاشانی نقش بسزایی در رشد و بالندگی فضای علمی در آن دوران ایفا کرد.

Molla-mazandarani1.jpg
نام کامل ملا محمد صالح مازندرانی
وفات 1086 قمری
مدفن اصفهان

Line.png

اساتید

محمدتقی مجلسی، شیخ بهایی،...

شاگردان

علامه محمدباقر مجلسی، فیض كاشانی،...

آثار

حاشیه بر شرح لمعه، حاشیه معالم،...

معرفی اجمالی

محمد صالح بن احمد بن شمس الدین سروی مازندرانی معروف به ملا صالح مازندرانی، شوهرخواهر علامه محمدباقر مجلسی و داماد ملا محمدتقی مجلسی بود.[۱] نویسنده معارف و معاریف می‌گوید: یکی از فقهای شیعه، دانشمند بزرگ و زاهد مجاهد، ملا صالح بن ملا احمد سروی طبرسی شخصیتی جامع معقول و منقول که در دقت نظر شهرت داشته و شرح اصول و روضه کافی او بهترین گواه این مدعی است. آن چنان محتاط بود که گویند: وی خود می‌گفته می‌خواستم فروع کافی را نیز شرح کنم، ولی چون خود را در مرتبه اجتهاد ندیده و این کار به چنان ملکه‌ای نیاز داشت، از آن صرفنظر نمودم؛ در صورتی که از شرح اصول و روضه‌اش معلوم است که وی در این فن نیز اطلاعات وسیع داشته است. از پسوند «سروی» برمی‌آید که احتمالاً اهل ساری مازندران می‌باشد.[۲]

اصل آن بزرگوار از مازندران و نام والدش ملا احمد است و فقر و پریشانی احوال او (ملا احمد) به درجه کمال رسیده بود. ولهذا از نهایت اضطرار روزی به آخوند مرحوم (ملا صالح مازندرانی) فرمود که به جهت تحصیل معاش، به مضمون «ارض الله واسعه»[۳] باید تلاش نمود و از من تحمل معاش شما میسر نیست. از جانب من معذورید به هر وجه که خواهید تنقیح امور خود بنمایید.

ملا صالح از مازندران به دارالسلطنه اصفهان تشریف آورد و در آن اوان کما هو الآن، از جانب سلاطین و اعیان به جهت طلاب علوم دینیه مدارس وظایف معین بود و به قدر رتبه به هر کس چیزی می‌دادند. آخوند چون اول تحصیلش بود ‌در مدرسه، مکان گرفت که روزی دو «غازبکی» که دو «فلوس» هند تقریباً می‌باشد، به هر شخصی می‌دادند و آن کفاف اکل (خوردن) را به خوبی نمی‌کرد؛ تا چه رسد به دیگر ضروریات معیشت آن بزرگوار و تا مدتی میسر نبودش که روشنایی به جهت خود مهیا کند، هنگام مطالعه در پای روشنایی‌هایی که به جهت عابرین می‌گذاشتند، ایستاده تا صبح مطالعه می‌کرد، تا آن که از فضل قادر متعال، ‌به اندک زمانی قابلیت مجلس شریف آخوند ملا محمدتقی مجلسی را به هم رسانید و در مجلس آن بزرگوار با علمای نامدار هم سبق شد و در اندک زمانی بر اغلب آن‌ها فایق گردید.[۴]

فقر و کسب علم

وی چندان فقیر بود که از شدت کهنگی لباس خجالت می‌کشید در مجلس درس شرکت کند. لذا در بیرون از محل درس می‌نشست و به درس استاد گوش می‌داد و آنچه تحقیق می‌کرد بر برگ چناری می‌نوشت. طلاب تصور می‌کردند او برای گدایی می‌آید، تا این که روزی مساله‌ای بر استاد که ملا محمد تقی مجلسی بود، مشکل شد و حل آن را به روز دیگر موکول کرد. روز دیگر هم آن مشکل حل نشده و حل مشکل را به روز سوم حواله کرد. در این اثنا یکی از شاگردان گذارش به مدرسه افتاد. ملاصالح را در حالی دیده بود که وی عبا را به سر خود پیچیده و برگ درخت چنار زیادی را سیاه کرده بود. آن شخص با کمال تعجب در سه برگ چنار مشاهده کرد که حل آن معظل، روی آن برگها نوشته شده است. روز سوم به مجلس درس رفته، مساله مطرح شد ولی باز کسی نتوانست آن را حل کند پس آن شاگرد، داوطلب شد آن مسئله را حل کند. ملا محمد تقی تعجب کرد و به وی گفت: این جواب از تو نیست و از کس دیگری یاد گرفته‌ای. آن طلبه قضیه ملاصالح را نقل کرد. آخوند چون از حال ملاصالح با خبر شد، فوری شخصی را فرستاد تا لباسی را برای او حاضر کنند و او را به داخل کلاس درس دعوت کرد و توضیح این اشکال را شفاها از او شنید. سپس آخوند برای وی مقرری و ماهانه تعیین کرد. وی مدت زیادی در روشنایی چراغ توالت مطالعه می‌کرد، او حتی در شب عروسی‌اش با اینکه با دختر دانشمند جناب مجلسی، ازدواج کرده بود، باز هم دست از مطالعه برنداشت.

ملاصالح مازندرانی می‌گفت: "من از جانب خداوند بر طلاب علوم دینیه حجت می‌باشم؛ زیرا هیچ طالب علمی چون من فقیر نبود، مدت زمانی بر من می‌گذشت که وسیله روشنایی جز روشنایی چراغ مستراح برای من فراهم نبود و از نظر هوش و حافظه کسی از من کم هوش‌تر نبود، به حدی که وقتی از منزل خود بیرون می‌رفتم در هنگام مراجعت، منزلم را فراموش می‌کردم و نیز اسامی فرزندانم را از یاد می‌بردم. در اثر کوشش فراوان، خدا بر من منت گذارد و به من آنچه را خواستم عطا فرمود."

حوزه علمیه اصفهان

اصفهان در زمان تحصیل ملا صالح مازندرانی، یکی از معتبرترین و پررونق‌ترین حوزه‌های علمیه جهان اسلام را دارا بود. وجود استادانی که در علوم متداول زمان، متبحر و برجسته بودند و طلابی که با شوق بسیار و کمترین هزینه و حداقل امکان معیشتی، به تحصیل دانش می‌پرداختند، حوزه علمیه اصفهان را فعال، پرشور و با اعتبار ساخته بود.

در آن روزگار، تحصیل با تنگدستی و فشار مالی همراه بود، لیکن این مسأله در اراده و شوق جویندگان علم تأثیری نداشت. حوزه اصفهان یکی از پربارترین و غنی‌ترین حوزه‌های دینی از نظر آموزش علوم عقلی و علوم نقلی بود. این فضای آموزشی با استادان متبحری که در عصر خویش منحصر به فرد و از شاخص‌ترین دانشوران بودند، به وجود آمده بود. حکمت و فلسفه در سطحی عالی در این حوزه تدریس می‌شد؛ به طوری که در اوایل قرن یازده هجری، از سراسر جهان اسلام برای آموختن فلسفه به اصفهان می‌آمدند.

از سوی دیگر، فقه و حدیث و تفسیر و عرفان توسط بزرگانی چون شیخ بهایی و ملا عبدالله شوشتری ـ استادان ملا صالح مازندرانی ـ در سطحی عالی تدریس می‌شد. یکی از امتیازات حوزه علمیه اصفهان که آن را به عنوان بزرگترین مرکز علمی آن عصر مطرح کرده و از حوزه نجف اشرف شاخص‌تر ساخته بود، تدریس تمامی علوم (فلسفه، عرفان، فقه، حدیث، ‌تفسیر، ادبیات و ریاضیات) در سطحی بالا بود؛ به طوری که بسیاری از علمای آن حوزه در تمامی علوم نقلی و عقلی تحصیل کرده و متبحر بودند.

هر دانش‌پژوهی با هر سلیقه و انتخابی می‌توانست بهترین‌ها را در حوزه اصفهان بیابد؛ اگر خواهان علم ریاضی بود، می‌توانست برترین استادان ریاضیات را که صاحب‌نظر و دارای تألیف بودند (مانند شیخ بهائی) بیابد و اگر طالب حکمت و فلسفه بود، با استادانی آشنا می‌شد که تاریخ فلاسفه را به خوبی می‌شناختند و در تبیین مشرب‌های فلسفی، تبحری تمام داشتند و مانند میرداماد دارای آرای جدید بودند. اگر کسی تشنه عرفان، سیر و سلوک بود و قصد داشت از آینه دل زنگار بشوید، تا علم حقیقت در آن منعکس شود، باز در حوزه علمیه اصفهان والاترین عارفان و وارسته‌ترین سالکان (مانند شیخ بهایی) بودند تا انسان را واله و مجذوب خویش کنند. در فقه و حدیث و تفسیر نیز چنین بود.

اگر نگوییم حوزه اصفهان در این زمینه‌ها نیز عالی‌ترین بود، دست کم در کنار نجف اشرف و مشهد مقدس، از عالی‌ترین‌ها به شمار می‌رفت. اگر در آسمان نجف، چند ستاره می‌درخشید، آسمان حوزه علمیه اصفهان ستاره باران بود و افول ستاره‌ای جای خود را به ظهور و درخشش ستارگانی دیگر می‌داد.[۵]

استادان و شاگردان

ملا صالح مازندرانی از خرمن وجود علمای بزرگی بهره‌های فراوانی گرفت، که عبارتند از:

  1. محمدتقی مجلسی
  2. شیخ بهایی
  3. ملا عبدالله شوشتری
  4. ملا حسنعلی شوشتری

و از جمله شاگردان او به این افراد اشاره می شود:

  1. علامه محمدباقر مجلسی (صاحب بحارالانوار)
  2. فیض کاشانی (۱۰۰۷ـ۱۰۹۱ هـ.ق)
  3. میرزا عبدالله اصفهانی تبریزی افندی

تألیفات

  1. حاشیه بر شرح لمعه.
  2. حاشیه بر شرح «مختصر الاصول» عضدی.
  3. حاشیه بر معالم «حاشیه معالم» که در جوانی تألیف کرد. این کتاب با حاشیه «معالم» خلیفه سلطان (سلطان العلماء) به چاپ رسیده است.
  4. شرح بر اصول کافی که بهترین و کامل‌ترین و زیباترین تألیف وی به شمار می‌رود و در آن از افراط و تفریط اجتناب نموده و اعتراضاتی بر «شرح آخوند ملاصدرا» شده است. این کتاب در ۱۲ مجلد، با تعلیقات علامه میرزا ابوالحسن شعرانی طهرانی به چاپ رسیده است.
  5. شرح بر روضه کافی: در سال ۱۳۱۱ هـ.ق در حاشیه روضه کافی به چاپ رسیده است.
  6. شرح بر «زبده الاصول» شیخ بهائی، به عربی. نسخه‌ای خطی از آن به شماره ۴۲۹۲ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران موجود است.[۶]
  7. شرح بر فروع کافی: محدث نوری در «مستدرک الوسایل» می‌نویسد: امیرحامد حسین لکهنوی به من نوشته‌اند که من به مجلدی از شرح ملا صالح بر فروع کافی مطلع شدم و ملاحظه نمودم. بنابراین، باید مجلدات شرح فروع کافی ملا صالح مفقود الاثر شده باشد.[۷]
  8. شرح قصیده بُرده. نسخه‌ای خطی از آن به شماره ۸۸۷ در کتابخانه آیت الله مرعشی، در قم موجود است. در آخر شرح؛ نام مؤلف تصریح شده است.[۸] قصیده بُرده از قصایدی است که در مدح رسول اکرم صلی الله علیه و آله گفته شده است. ناظم قصیده؛ شرف‌الدین ابوعبدالله محمد بن سعید سنهاجی دلاصی بوصیری و نام قصیده «الکواکب الدریه فی مدح خیر البریه» است در ۶۰۸ هـ.ق متولد و در سال ۴۹۶ هـ.ق وفات یافته است و در اسکندریه مصر مدفون گردید.
  9. شرح «قصیده دریه» ابی‌بکر محمد بن حسین بن دریه ازدی بصری (متوفی: ۳۲۱ هـ.ق).
  10. شرح «من لایحضره الفقیه».[۹]

وفات

در هیچ یک از کتب تراجم و رجال، به سال تولد ایشان اشاره نشده است و وفاتش را نیز، با تردید در شوال سال‌های ۱۰۸۰، ۱۰۸۱ و ۱۰۸۶ هـ.ق نوشته‌اند. دو تاریخ اول، بی‌گمان اشتباه و تاریخ فوت همان سال ۱۰۸۶ هـ.ق است. منشأ اشتباه ناقص بودن ماده تاریخ است. آخوند ملا محمدصالح مازندرانی در بقعه پدر زن خود (ملا محمدتقی مجلسی) در مسجد جامع اصفهان دفن کردند. اشعار زیر بر لوح قبر او نقش بسته است:

آه و افسوس و فغان و فریاد افضل و اعلم و امجد شده فوت

یعنی آخوند محمدصالح کز همه بود سرآمد شده فوت

او ملک بود عجب نیست اگر گویمش روح مجرد شده فوت

جست تاریخ وفاتش «زاهد» که کی آن ذات مؤید شده فوت

هاتفی گفت بتاریخ که «آه» صالح دین محمد شده فوت.[۱۰]

پانویس

  1. ↑ ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج ۵، ص ۱۴۶.
  2. ↑ معارف و معاریف، سید مصطفی حسینی دشتی، ج ۶، ص ۶۳۹.
  3. ↑ سوره زمر، ۱۰.
  4. ↑ مرآت الاحوال جهان نما، آقا احمد بن محمدعلی بهبهانی، مقدمه و تصحیح و حواشی به اهتمام علی دوانی، ص ۱۲۷ـ۱۲۸.
  5. ↑ محمدتقی مجلسی، ص ۳۳ـ۳۴.
  6. ↑ فهرست کتابخانه مجلس، ج ۱۱، ص ۳۰۲.
  7. ↑ فهرست کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری، سپهسالار سابق، ج ۱، ص ۲۵۹.
  8. ↑ فهرست کتابخانه مرعشی، ج ۳، ص ۸۳.
  9. ↑ زندگینامه علامه مجلسی، سید مصلح‌الدین مهدوی، ج ۲، ص ۳۲۳ و ۳۲۴؛ فوائد الرضویه، شیخ عباس قمی، ص ۵۴۳ و ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، ج ۵، ص ۱۴۷.
  10. ↑ زندگینامه علامه مجلسی، ج ۲، ص ۳۲۴.

منابع

  • تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد 3، زندگی نامه "صالح مازندرانی" از علی براری فندری.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=ملا_صالح_مازندرانی&oldid=108997»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا