موسی بن حسن اشعری قمی: تفاوت بین نسخهها
(اضافه کردن رده) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | '''«موسی بن حسن اشعری قمی»''' نوه [[عمران بن عبدالله اشعری قمی|عمران بن عبدالله اشعری]] و از [[محدث|محدثان]] بزرگ [[شیعه]] اهل [[قم]] در قرن سوم هجری است. [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] این راوی برجسته را با صفات «ثقةٌ عینٌ جلیلٌ» توصیف نموده و میگوید او حدود ۳۰ کتاب تألیف کرده است، از جمله: کتاب الصلوة، کتاب الحج، کتاب یوم و لیلة. |
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | ||نام کامل = '''موسی بن حسن اشعری قمی''' | ||
| + | ||تصویر= | ||
| + | ||زادروز = | ||
| + | |زادگاه = [[قم]] | ||
| + | |وفات = قرن سوم هجری | ||
| + | |مدفن = | ||
| + | |اساتید = [[عباس بن معروف قمى|عباس بن معروف قمی]]، سندی بن محمد، سلیمان الجعفری، ایوب بن نوح،... | ||
| + | |شاگردان = [[سعد بن عبدالله اشعری قمی|سعد بن عبدالله اشعری قمی]]، [[محمد بن عبدالله حمیری قمی|محمد بن عبدالله حمیری قمی]]، [[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیی عطار قمی]]،... | ||
| + | |آثار = کتاب الصلوة، کتاب الصیام، کتاب الحج، کتاب یوم و لیله، کتاب الفضائل، کتاب الرحمه، کتاب الطبّ،... | ||
| + | }} | ||
| + | == زندگینامه == | ||
| + | موسی بن حسن بن عامر، در [[قم]] متولد شد و زیست و به «قمی» اشتهار یافت. لقب معروفش اشعری است و [[کنیه]] او ابوالحسن می باشد. تاریخ دقیق ولادت موسی بن حسن، ذکر نشده است؛ شاید بتوان حدس زد که آن بزرگوار در اوایل نیمه اول سده سوم هجری به دنیا آمده است. | ||
| + | جدّ موسی بن حسن اشعری، یعنی [[عمران بن عبدالله اشعری قمی]]، از چهره های درخشان این خاندان است و از آنچه [[ابوعمرو کشی]] درباره او نقل کرده است، برمى آید که وى با وجود دورى راه، چندین بار به دیدار [[امام صادق]] علیهالسلام رفته و از محضر ایشان بهره فراوان جسته است.<ref>رجال کشى، ص ۳۳۳.</ref> | ||
| + | بر اساس برآوردی که از تاریخ تولّد موسی بن حسن بن عامر به دست آمد، او در روزگار حیات دو امام [[معصوم]]، یعنی [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] و [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام عسکری]](علیهماالسلام)، زندگی می کرد و باید مانند [[محدث|محدثان]] دیگر جزو یاران آنان محسوب می شد؛ ولی گویا ایشان به حضور آنان نرسیده است؛ زیرا بزرگان [[علم رجال|رجال]]، در این که او از اصحاب امام باشد سکوت کرده اند؛ چنانکه [[شیخ طوسی]] در کتاب [[رجال شیخ طوسی (کتاب)|رجال]] خود، این محدّث قمی را در شمار راویانی ذکر می کند که بدون واسطه، از [[ائمه اطهار|امامان]] نقل [[حدیث]] نکرده اند. | ||
| + | موسی بن حسن اشعری قمی، پس از عمری تلاش در راه حفظ و گسترش معارف [[اهل بیت]] (علیهمالسلام)، عاقبت به جوار رحمت الهی پرکشید. گویا او در اواخر سده سوم هجری از دنیا رفته است. همچنین محل آرامگاه او معلوم نیست و شاید مانند دهها [[محدث]] بزرگ شیعی، در جوار مرقد مطهر [[حضرت معصومه]] (علیهاالسلام) در [[قم]] به خاک سپرده شده است. | ||
| − | + | ==استادان و شاگردان== | |
| − | شمار استادان | + | شمار استادان موسی بن حسن را در کتابهای تراجم راویان، تقریباً ۲۵ نفر نوشتهاند که جمعی از آنان از چهرههای شاخص و صاحب نام عالمان [[شیعه|شیعه]] اند، از جمله: |
| − | * | + | * سندی بن محمد؛ او از روایان موجّه و بزرگوار و مورد اطمینان دانشوران رجال است. |
| − | * | + | * سلیمان الجعفری؛ او نیز از برجسته ترین و موجّه ترین یاران [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام کاظم]] و [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]](علیهماالسلام) است و نسب او به جناب [[جعفر طیار|جعفر بن ابی طالب]] می رسد. |
| − | * | + | * ابوالحسن نهدی؛ |
| − | * | + | * ایوب بن نوح؛ |
| − | * | + | * [[عباس بن معروف قمى|عباس بن معروف قمی]]؛ |
| − | * | + | * محمد بن حسین بن ابیالخطاب؛ |
| − | * | + | * محمد بن عبدالحمید؛ |
| − | * | + | * فضل بن عامر؛ |
| − | * | + | * هیثم بن مسروق؛ |
| − | * | + | * حسن بن حسین لؤلؤی. |
| − | + | موسی بن حسن اشعری پس از این که تحت تعلیم و تربیت استادان فراوانی قرار گرفت، خود به تعلیم و تربیت شاگردانی چند همت گماشت. گرچه تعداد شاگردان او انگشت شمار است، اما همان تعداد از بزرگان [[حدیث]] و [[فقه]] به شمار میآیند. آنها عبارتند از: | |
| − | * | + | * [[سعد بن عبدالله اشعری قمی|سعد بن عبدالله اشعری قمی]]؛ |
| − | * | + | * [[محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری قمی|محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری قمی]]؛ |
| − | * | + | * [[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیی عطار قمی]]. |
| − | + | == در نظر عالمان == | |
| + | [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] درباره موسی بن حسن قمی می گوید: «ثقةٌ عینٌ جلیلٌ؛ او محدثی مورد اطمینان، برجسته و بزرگوار است».<ref>رجال نجاشی، ص ۲۹۰.</ref> | ||
| − | + | این سخن نجاشی، پایه سخن تمام رجال شناسان [[شیعه]] تا عصر ما قرار گرفته و هر کس به گونه ای به این مضمون اشاره کرده است؛ همانند [[علامه حلی|علّامه حلی]]، [[شیخ حر عاملی]]، [[عبدالله مامقانی|علامه ممقانی]] و ... . | |
| − | ابوالحسن | + | مدرس و رجالی معاصر [[جعفر سبحانی|آیة الله جعفر سبحانی]] در اینباره چنین می نگارد: «او یکی از فقهای شیعه، محدّث بزرگوار، موجّه و برجسته و دارای تصانیف فراوان است». |
| − | [[رده:علمای قرن سوم]] | + | |
| + | == آثار و روایات == | ||
| + | موسی بن حسن اشعری قمی، تنها به تربیت شاگرد بسنده نکرد، بلکه او برای این که اندوخته های خویش را به آیندگان برساند، به تألیف کتاب نیز اقدام ورزید. چندین کتاب [[حدیث]] در باب های گوناگون از این [[محدث|محدّث]] به یادگار مانده است. [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، در این باره چنین می نگارد: «موسی بن حسن ۳۰ کتاب تصنیف کرد که از آنها است: کتاب الطلاق؛ کتاب الوصایا؛ کتاب الفضائل؛ کتاب النصائل؛ کتاب الرحمه؛ کتاب الصلوة؛ کتاب الزکوة؛ کتاب الحج؛ کتاب الصیام؛ کتاب یوم و لیله؛ کتاب الطبّ.<ref>رجال نجاشی، ص ۲۹۰.</ref> | ||
| + | |||
| + | این کتاب ها نزد مؤلفان [[کتب اربعه|کتب اربعه]] شیعه موجود بوده و جناب نجاشی هنگام تألیف اثر گرانقدر خود، به آن ها دسترسی داشته است؛ ولی بر اثر گذشت زمان در طی قرن ها، از میان رفته است. | ||
| + | |||
| + | '''نمونهای از روایات:''' | ||
| + | |||
| + | برخی از محققان تراجم و [[علم رجال|رجال]]، تعداد روایاتی را که موسی بن حسن قمی نقل کرده، حدود ۷۶ [[حدیث]] دانسته اند.<ref>موسوعةالفقهاء، ج ۳، ص ۵۹۳؛ معجم الرجال، ج ۱۹، ص ۳۸ .</ref> از جمله روایات وی چنین است: | ||
| + | |||
| + | آداب سوار شدن بر مرکب: | ||
| + | |||
| + | موسی بن حسن با واسطه از علی بن ربیعه روایت می کند: چون [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]](علیهالسلام) پا بر رکاب اسب می نهاد، می فرمود: «بسم الله» و هنگامی که بر اسب قرار می گرفت، می فرمود: «الحمدلله الذی کرَّمنا و حَمَلنا فی البرّ و البحر و رزقَنا من الطیّبات». آن گاه حضرت ۳ مرتبه «سبحان الله» و ۳ مرتبه «الحمدلله» و ۳ مرتبه «الله کبر» می گفت و در آخر می فرمود: «ربِّ اغفرلی فانّه لایغفر الذّنوبَ الاّ انت». سپس حضرت علی(علیهالسلام) می فرماید: «هنگامی که من همراه [[پیامبر اسلام|رسول خدا]](ص) بودم، او چنین کرد».<ref>بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۲۹۵ .</ref> | ||
| + | |||
| + | آداب زیارت امام حسین(علیهالسلام): | ||
| + | |||
| + | او با واسطه از [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]](علیهالسلام) نقل می کند: آن بزرگوار به یکی از یاران خود فرمود: هنگامی که به زیارت [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]](علیهالسلام) می روی، اوّل خداوند عالم را ستایش کن و بر رسول کرم درود فرست و بسیار کوشش کن. سپس بگو: «سلام الله و سلام ملائکته فیما تروح و تغدو الزکیات الطاهرات لک و علیک و سلام الله و سلام ملائکته المقرّبین...». در ادامه حدیث، آن حضرت روش [[زیارت امام حسین]](علیهالسلام) و اعمال و دعاهایی که هنگام [[زیارت|زیارت]] باید خوانده شود، برای راوی بیان می فرماید.<ref>کامل الزیارات، باب ۷۹، حدیث ۱۳، ص ۲۱۹.</ref> | ||
| + | |||
| + | == پانویس == | ||
| + | {{پانویس}} | ||
| + | ==منابع== | ||
| + | |||
| + | *دانشوران قم، ابوالحسن ربانی، پایگاه اطلاعرسانی حوزه. | ||
| + | *"عمران بن عبدالله اشعری قمی؛ راوى نجیب"، على محمدىیدک، [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، جلد۹. | ||
| + | |||
| + | [[رده:علمای قرن سوم]][[رده:علماء شیعه]][[رده:راویان حدیث]][[رده:محدثان]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۸:۰۲
«موسی بن حسن اشعری قمی» نوه عمران بن عبدالله اشعری و از محدثان بزرگ شیعه اهل قم در قرن سوم هجری است. نجاشی این راوی برجسته را با صفات «ثقةٌ عینٌ جلیلٌ» توصیف نموده و میگوید او حدود ۳۰ کتاب تألیف کرده است، از جمله: کتاب الصلوة، کتاب الحج، کتاب یوم و لیلة.
| نام کامل | موسی بن حسن اشعری قمی |
| زادگاه | قم |
| وفات | قرن سوم هجری |
|
| |
| اساتید |
عباس بن معروف قمی، سندی بن محمد، سلیمان الجعفری، ایوب بن نوح،... |
| شاگردان |
سعد بن عبدالله اشعری قمی، محمد بن عبدالله حمیری قمی، محمد بن یحیی عطار قمی،... |
| آثار |
کتاب الصلوة، کتاب الصیام، کتاب الحج، کتاب یوم و لیله، کتاب الفضائل، کتاب الرحمه، کتاب الطبّ،... |
زندگینامه
موسی بن حسن بن عامر، در قم متولد شد و زیست و به «قمی» اشتهار یافت. لقب معروفش اشعری است و کنیه او ابوالحسن می باشد. تاریخ دقیق ولادت موسی بن حسن، ذکر نشده است؛ شاید بتوان حدس زد که آن بزرگوار در اوایل نیمه اول سده سوم هجری به دنیا آمده است.
جدّ موسی بن حسن اشعری، یعنی عمران بن عبدالله اشعری قمی، از چهره های درخشان این خاندان است و از آنچه ابوعمرو کشی درباره او نقل کرده است، برمى آید که وى با وجود دورى راه، چندین بار به دیدار امام صادق علیهالسلام رفته و از محضر ایشان بهره فراوان جسته است.[۱]
بر اساس برآوردی که از تاریخ تولّد موسی بن حسن بن عامر به دست آمد، او در روزگار حیات دو امام معصوم، یعنی امام هادی و امام عسکری(علیهماالسلام)، زندگی می کرد و باید مانند محدثان دیگر جزو یاران آنان محسوب می شد؛ ولی گویا ایشان به حضور آنان نرسیده است؛ زیرا بزرگان رجال، در این که او از اصحاب امام باشد سکوت کرده اند؛ چنانکه شیخ طوسی در کتاب رجال خود، این محدّث قمی را در شمار راویانی ذکر می کند که بدون واسطه، از امامان نقل حدیث نکرده اند.
موسی بن حسن اشعری قمی، پس از عمری تلاش در راه حفظ و گسترش معارف اهل بیت (علیهمالسلام)، عاقبت به جوار رحمت الهی پرکشید. گویا او در اواخر سده سوم هجری از دنیا رفته است. همچنین محل آرامگاه او معلوم نیست و شاید مانند دهها محدث بزرگ شیعی، در جوار مرقد مطهر حضرت معصومه (علیهاالسلام) در قم به خاک سپرده شده است.
استادان و شاگردان
شمار استادان موسی بن حسن را در کتابهای تراجم راویان، تقریباً ۲۵ نفر نوشتهاند که جمعی از آنان از چهرههای شاخص و صاحب نام عالمان شیعه اند، از جمله:
- سندی بن محمد؛ او از روایان موجّه و بزرگوار و مورد اطمینان دانشوران رجال است.
- سلیمان الجعفری؛ او نیز از برجسته ترین و موجّه ترین یاران امام کاظم و امام رضا(علیهماالسلام) است و نسب او به جناب جعفر بن ابی طالب می رسد.
- ابوالحسن نهدی؛
- ایوب بن نوح؛
- محمد بن حسین بن ابیالخطاب؛
- محمد بن عبدالحمید؛
- فضل بن عامر؛
- هیثم بن مسروق؛
- حسن بن حسین لؤلؤی.
موسی بن حسن اشعری پس از این که تحت تعلیم و تربیت استادان فراوانی قرار گرفت، خود به تعلیم و تربیت شاگردانی چند همت گماشت. گرچه تعداد شاگردان او انگشت شمار است، اما همان تعداد از بزرگان حدیث و فقه به شمار میآیند. آنها عبارتند از:
در نظر عالمان
نجاشی درباره موسی بن حسن قمی می گوید: «ثقةٌ عینٌ جلیلٌ؛ او محدثی مورد اطمینان، برجسته و بزرگوار است».[۲]
این سخن نجاشی، پایه سخن تمام رجال شناسان شیعه تا عصر ما قرار گرفته و هر کس به گونه ای به این مضمون اشاره کرده است؛ همانند علّامه حلی، شیخ حر عاملی، علامه ممقانی و ... .
مدرس و رجالی معاصر آیة الله جعفر سبحانی در اینباره چنین می نگارد: «او یکی از فقهای شیعه، محدّث بزرگوار، موجّه و برجسته و دارای تصانیف فراوان است».
آثار و روایات
موسی بن حسن اشعری قمی، تنها به تربیت شاگرد بسنده نکرد، بلکه او برای این که اندوخته های خویش را به آیندگان برساند، به تألیف کتاب نیز اقدام ورزید. چندین کتاب حدیث در باب های گوناگون از این محدّث به یادگار مانده است. نجاشی، در این باره چنین می نگارد: «موسی بن حسن ۳۰ کتاب تصنیف کرد که از آنها است: کتاب الطلاق؛ کتاب الوصایا؛ کتاب الفضائل؛ کتاب النصائل؛ کتاب الرحمه؛ کتاب الصلوة؛ کتاب الزکوة؛ کتاب الحج؛ کتاب الصیام؛ کتاب یوم و لیله؛ کتاب الطبّ.[۳]
این کتاب ها نزد مؤلفان کتب اربعه شیعه موجود بوده و جناب نجاشی هنگام تألیف اثر گرانقدر خود، به آن ها دسترسی داشته است؛ ولی بر اثر گذشت زمان در طی قرن ها، از میان رفته است.
نمونهای از روایات:
برخی از محققان تراجم و رجال، تعداد روایاتی را که موسی بن حسن قمی نقل کرده، حدود ۷۶ حدیث دانسته اند.[۴] از جمله روایات وی چنین است:
آداب سوار شدن بر مرکب:
موسی بن حسن با واسطه از علی بن ربیعه روایت می کند: چون حضرت علی(علیهالسلام) پا بر رکاب اسب می نهاد، می فرمود: «بسم الله» و هنگامی که بر اسب قرار می گرفت، می فرمود: «الحمدلله الذی کرَّمنا و حَمَلنا فی البرّ و البحر و رزقَنا من الطیّبات». آن گاه حضرت ۳ مرتبه «سبحان الله» و ۳ مرتبه «الحمدلله» و ۳ مرتبه «الله کبر» می گفت و در آخر می فرمود: «ربِّ اغفرلی فانّه لایغفر الذّنوبَ الاّ انت». سپس حضرت علی(علیهالسلام) می فرماید: «هنگامی که من همراه رسول خدا(ص) بودم، او چنین کرد».[۵]
آداب زیارت امام حسین(علیهالسلام):
او با واسطه از امام صادق(علیهالسلام) نقل می کند: آن بزرگوار به یکی از یاران خود فرمود: هنگامی که به زیارت امام حسین(علیهالسلام) می روی، اوّل خداوند عالم را ستایش کن و بر رسول کرم درود فرست و بسیار کوشش کن. سپس بگو: «سلام الله و سلام ملائکته فیما تروح و تغدو الزکیات الطاهرات لک و علیک و سلام الله و سلام ملائکته المقرّبین...». در ادامه حدیث، آن حضرت روش زیارت امام حسین(علیهالسلام) و اعمال و دعاهایی که هنگام زیارت باید خوانده شود، برای راوی بیان می فرماید.[۶]
پانویس
منابع
- دانشوران قم، ابوالحسن ربانی، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- "عمران بن عبدالله اشعری قمی؛ راوى نجیب"، على محمدىیدک، ستارگان حرم، جلد۹.
