آیه 5 سوره شوری

تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ ۚ وَالْمَلَائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْضِ ۗ أَلَا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ

[42–5] (مشاهده آیه در سوره)

<<4	آیه 5 سوره شوری	6>>
سوره : سوره شوری (42) جزء : 25 نزول : مکه

ترجمه های فارسی

نزدیک است که آسمانها از فراز هم یکی پس از دیگری شکافته (و درهای آن به وحی رسولان باز) شود، و فرشتگان (رحمت) به ستایش خدای خود تسبیح گویند و برای اهل زمین از خدا مغفرت و آمرزش طلبند (و ندا کنند که) الا ای بندگان، بدانید که خداست آن ذاتی که بسیار آمرزنده و مهربان است.

نزدیک است آسمان ها از فرازشان [به سبب عظمت وحی] بشکافند و فرشتگان، پروردگارشان را همواره همراه با سپاس و ستایش تسبیح می گویند، و برای کسانی که در زمین هستند، درخواست آمرزش می کنند؛ آگاه باشید! بی تردید خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.

چيزى نمانده كه آسمانها از فرازشان بشكافند و [حال آنكه‌] فرشتگان به سپاس پروردگارشان تسبيح مى‌گويند و براى كسانى كه در زمين هستند آمرزش مى‌طلبند. آگاه باش، در حقيقت خداست كه آمرزنده مهربان است.

نزديك است كه آسمانها بر فراز يكديگر در هم شكنند و فرشتگان به ستايش پروردگارشان تسبيح مى‌گويند و براى ساكنان زمين آمرزش مى‌طلبند. آگاه باشيد كه خدا آمرزنده و مهربان است.

نزدیک است آسمانها (بخاطر نسبتهای ناروای مشرکان) از بالا متلاشی شوند و فرشتگان پیوسته تسبیح و حمد پروردگارشان را بجا می‌آورند و برای کسانی که در زمین هستند استغفار می‌کنند؛ آگاه باشید خداوند آمرزنده و مهربان است.

ترجمه های انگلیسی(English translations)

The heavens are about to be rent apart from above them, while the angels celebrate the praise of their Lord and plead for forgiveness for those [faithful] who are on the earth. Indeed, Allah is the All-forgiving, the All-merciful!

The heavens may almost rend asunder from above them and the angels sing the praise of their Lord and ask forgiveness for those on earth; now surely Allah is the Forgiving, the Merciful.

Almost might the heavens above be rent asunder while the angels hymn the praise of their Lord and ask forgiveness for those on the earth. Lo! Allah, He is the Forgiver, the Merciful.

The heavens are almost rent asunder from above them (by Him Glory): and the angels celebrate the Praises of their Lord, and pray for forgiveness for (all) beings on earth: Behold! Verily Allah is He, the Oft-Forgiving, Most Merciful.

معانی کلمات آیه

يتفطرن: فطر: شكافتن و شكاف. مصدر و اسم هر دو آمده است طبرسى فرمايد: «اصل الفطر: الشق» راغب شكافتن از طرف طول گفته است. تفطر و انفطار: شكافته شدن.

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

تَكادُ السَّماواتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ وَ الْمَلائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْضِ أَلا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ «5»

نزديك است كه آسمان‌ها (از عظمت وحى) از فرازشان بشكافند در حالى كه فرشتگان همراه با سپاس، پروردگارشان را تسبيح مى‌كنند و براى كسانى كه در زمين هستند آمرزش مى‌طلبند. آگاه باش كه فقط خداوند، بسيار بخشنده و مهربان.

وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ «6»

و كسانى كه به جاى او سرورانى را به پرستش گرفته‌اند خداوند مراقب آنان است و تو بر (ايمان آوردن آنان) وكيل نيستى (تا با اجبار وادارشان كنى).

نکته ها

وحى چيست كه از عظمت آن نزديك است آسمان‌ها بشكافد، آسمان‌هايى كه طبقه طبقه هستند، «سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً» «1»* محكم هستند، «سَبْعاً شِداداً» «2» و در محكمى نمونه و ضرب المثل هستند. «أَ أَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّماءُ بَناها» «3» آسمان‌هايى كه هزاران كهكشان در بردارند و هر كهكشان منظومه‌ها و هر منظومه كراتى كه بعضى ميليون‌ها برابر زمين هستند و عقل و علم بشرى تاكنون به نزديك‌ترين آنها نيز احاطه پيدا نكرده است. اين است عظمت وحى.

در سوره مباركه مريم آمده است: «تَكادُ السَّماواتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ وَ تَخِرُّ

«1». ملك، 3.

«2». نبأ، 12.

«3». نازعات، 27.

جلد 8 - صفحه 373

الْجِبالُ هَدًّا أَنْ دَعَوْا لِلرَّحْمنِ وَلَداً» «1» مشركان براى خداوند فرزندى مى‌پنداشتند، نزديك است به خاطر اين عقيده فاسد آسمان‌ها متلاشى شود.

فرشتگان علاوه بر آنكه تدبير نظام هستى را بر عهده دارند، براى انسان‌ها نيز دعا مى‌كنند، فرشتگانى كه هرگز معصيت نمى‌كنند «لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ» «2» براى افراد گناهكار دعا و استغفار مى‌كنند. آرى، پاكان بايد به فكر ديگران نيز باشند. البتّه استغفار فرشتگان پرتوى از لطف الهى بر بندگان است چون آنها جز دستور خدا كارى نمى‌كنند.

بر اساس اين آيه فرشتگان براى تمام اهل زمين دعا مى‌كنند. «يَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْضِ» بر اساس آيه 7 سوره مباركه غافر فرشتگان براى مؤمنان دعا مى‌كنند. «وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا» و جالب اينكه اين استغفار به شرطى كارآيى دارد كه مؤمنان خود نيز استغفار كنند.

«فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِيلَكَ»

در عفو خدا شك نكنيم. در جمله‌ «أَلا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ» چند نوع تأكيد آمده است.

( «أَلا»، «إِنَّ»، «هُوَ»، جمله اسميّه، قالب «غفور» به جاى «غافر» و الف و لام در «الْغَفُورُ»)

خداوند با مردم اتمام حجّت كرده است، وحى را سنّت خويش قرار داده و پيامبر را واسطه وحى، ولى مردم باز هم به سراغ ديگران مى‌روند. «مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ اللَّهُ»

در قرآن و روايات معمولًا حمد و ستايش در كنار تسبيح مطرح است. «يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ»، «سبحان ربى الاعلى و بحمده»

پیام ها

1- آسمان‌ها از وحى متأثّرند، چگونه بعضى انسان‌ها اثر نمى‌پذيرند. يُوحِي‌ ... تَكادُ السَّماواتُ يَتَفَطَّرْنَ‌

2- يكى از آداب دعا و استغفار اين است كه ابتدا ستايش خداوند را بجا آوريم. يُسَبِّحُونَ‌ ... يَسْتَغْفِرُونَ‌

3- دعاى فرشتگان مستجاب است. يَسْتَغْفِرُونَ‌ ... إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ‌ (آرى، دعا در حقّ ديگران داراى تأثير است)

---

«1». مريم، 90- 91.

«2». تحريم، 6.

جلد 8 - صفحه 374

4- هيچ مسئوليّت و كارى (حتّى تدبير امور هستى) نبايد مانع دعا و استغفار شود.

(فرشتگانى كه تدبير امور هستى را به عهده دارند، دائماً مشغول تسبيح خداوند و دعا براى انسان‌ها هستند). يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ‌ ... يَسْتَغْفِرُونَ‌

5- استغفار دو لطف قطعى را به دنبال دارد: مغفرت و رحمت. يَسْتَغْفِرُونَ‌ ... الْغَفُورُ الرَّحِيمُ‌

6- چون وحى از بالا نازل مى‌شود و آسمان‌ها مسير آن است‌ «سَبْعَ طَرائِقَ» «1» از هر آسمانى كه عبور مى‌كند نزديك است شكافته شود. «يَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ»

7- شرك با همه ابعادش محكوم است. «اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ»

8- مشركان بدانند كه خداوند عقايد و اعمالشان را براى كيفر حفظ مى‌كند. «اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ»

9- عدم پذيرش مردم نبايد سبب دلسردى شود، پيامبر بايد به وظيفه خود عمل كند. «وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ»

10- وظيفه پيامبر، ابلاغ وحى است، اگر مردم به سراغ ديگران رفتند پيامبر وظيفه‌اى ندارد. «ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ»

11- پيامبر به هدايت مردم اشتياق و اهتمام فراوان داشت. «ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ»

12- پيامبر مسئول ارشاد مردم است، نه اجبار آنان به پذيرش. «ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ»

«1». مؤمنون، 17.

تفسير نور(10جلدى)، ج‌8، ص: 375

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

تَكادُ السَّماواتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ وَ الْمَلائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْضِ أَلا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ «5»

تَكادُ السَّماواتُ‌: نزديك شده كه آسمانها از غايت هيبت عظمت و جلالت، يا از استعظام نسبت نالايق به ساحت درگاه سبحانى، يَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَ‌: شكافته شود از بالاى يكديگر، يعنى مبدء شكافتن از عرش و كرسى شود به اين ترتيب تا به آسمان دنيا، و چون اجرام علويه با وجود رفعت و متانت از جهت سطوت و عظمت نزديك به انشقاق باشد، پس اكوان سفليه به طريق اولى منهدم گردد. در كشاف بيان نموده كه ذكر فوقيّت، اشعار است بر كمال عظمت و كبريا و جلال ملك متعال، زيرا فوق آسمانها عرش و كرسى و اصناف ملائكه مقربين و غير آن از آثار ملكوت و جبروت، پس ابتداى انشقاق از آنجا اعظم ادله باشد بر غايت عظمت و جلال حضرت عزت‌ «1». يا همه آسمانها منشق گردند از فوق زمين.

وَ الْمَلائِكَةُ يُسَبِّحُونَ‌: و جميع ملائكه تسبيح مى‌كنند ذات سبحانى را از ناشايسته تنزيهى مقترن، بِحَمْدِ رَبِّهِمْ‌: به سپاسدارى و شكرگزارى پروردگار خود، يعنى تسبيح و حمد با هم مى‌گويند تا يكى نافى ناسزا و ديگر مثبت سزاوار. از حضرت صادق عليه السّلام مروى است كه مراد به ملائكه در اين مقام‌

«1» تفسير كشاف (چ مصر) ج 3 ص 396.

جلد 11 - صفحه 397

حمله عرش‌اند كه هميشه به تسبيح و تحميد الهى مشغولند «1». وَ يَسْتَغْفِرُونَ‌: و آمرزش مى‌طلبند، لِمَنْ فِي الْأَرْضِ‌: براى كسانى كه در زمين‌اند از مؤمنان نه كافران، چه آنها هرگز رحمت الهى را نمى‌رسند و لذا در سوره مؤمن استغفار حمله عرش را مخصوص اهل ايمان گردانيده كه: «وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا». على ابن ابراهيم (رحمه اللّه:) استغفار كنند براى مؤمنين از شيعه توبه كنندگان خاصه، و لفظ آيه عام و معناى آن خاص است‌ «2».

أَلا إِنَّ اللَّهَ‌: آگاه باشيد بدرستى كه خداى تعالى، هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ‌:

اوست بسيار بسيار آمرزنده بندگان، مهربان بر ايشان به قبول توبه. و از وفور رحمت و غفران او است كه ملائكه را امر فرمايد به استغفار براى گنه كاران مؤمنين. آيه شريفه بنابر تفسير اول براى زيادتى تقرير عظمت است، و بنابر ثانى به جهت دلالت است بر تقدّس ذات او از اتخاذ شريك.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

حم «1» عسق «2» كَذلِكَ يُوحِي إِلَيْكَ وَ إِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «3» لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ «4»

تَكادُ السَّماواتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ وَ الْمَلائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْضِ أَلا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ «5»

ترجمه‌

اينچنين وحى ميكند بسوى تو و بسوى آنانكه بودند پيش از تو خداى تواناى درست كردار

براى او است آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمين است و او است بلند رتبه بزرگ مقام‌

نزديك است آسمانها شكافته شوند از بالاشان و فرشتگان تسبيح ميكنند بستايش پروردگارشان و آمرزش ميطلبند براى هر كه در زمين است آگاه باشيد كه همانا خدا آمرزنده مهربانست.

تفسير

گذشته از آنچه راجع بفواتح السّور بطور كلّى و خصوص حم ذكر شده در معانى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه معناى حم عسق الحكيم المثيب العالم السّميع القادر القوى است و قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه آن حروفى است مقطوع از اسم اعظم خدا كه تأليف ميكند آنرا پيغمبر و امام پس ميباشد اسم اعظمى كه چون خوانده شود خدا بآن اجابت ميكند و ظاهرا مفاد آيات شريفه آنستكه مانند آنچه در اين سوره است از معارف حقّه و مطالب حقيقيّه وحى ميكند بتو و ساير انبياء قبل خداوند ارجمند تواناى درست كردار محكم گفتار و براى او است ثابت و مستقرّ بملكيّت حقّه حقيقيّه و بسلطنت تامّه عامّه آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است و او است بلند مرتبه و بزرگى كه بزرگيش بوصف در نيايد و براى تصوير رفعت و عظمت او ميتوان بطريق تمثيل گفت نزديك است‌

جلد 4 صفحه 569

آسمانهاى هفت‌گانه از عظمت مقام مافوق خودشان كه كرسى و عرش است و از مقام علم و مقرّ سلطنت مطلقه الهيّه بآن دو تعبير ميشود شكافته و متفرّق شود اجزائشان با آنكه خرق و تفرّق اجزاء در افلاك راه ندارد براى عظمت مقام خالق آنها و ملائكه آسمانها دائما تسبيح و تقديس مينمايند و مشغولند بحمد و ثناى الهى و طلب مغفرت مينمايند از خداوند براى اهل ايمان از شيعيان و توبه كنندگان كه در زمين جاى دارند چنانچه قمّى ره نقل نموده و فرموده لفظ آيه عام و معناى آن خاص است و در جوامع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه استغفار ملائكه مخصوص باهل ايمان است چون معلوم است كه خداوند آمرزنده و مهربان است و مسلّم است كه رحمت رحيميّه اختصاص بشيعيان دارد.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

تَكادُ السَّماوات‌ُ يَتَفَطَّرن‌َ مِن‌ فَوقِهِن‌َّ وَ المَلائِكَةُ يُسَبِّحُون‌َ بِحَمدِ رَبِّهِم‌ وَ يَستَغفِرُون‌َ لِمَن‌ فِي‌ الأَرض‌ِ أَلا إِن‌َّ اللّه‌َ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِيم‌ُ «5»

نزديك‌ ‌است‌ آسمانها ‌از‌ ‌هم‌ پاشيده‌ شود و پاره‌ پاره‌ گردد ‌از‌ بالاي‌ سر ‌آنها‌ و ملائكه‌ تسبيح‌ و تحميد پروردگار ‌خود‌ مي‌كنند.

و طلب‌ مغفرت‌ ميكنند ‌براي‌ كساني‌ ‌که‌ ‌در‌ زمين‌ هستند آگاه‌ باشيد ‌که‌ خداوند ‌او‌ آمرزنده مهربان‌ ‌است‌.

تَكادُ السَّماوات‌ُ يَتَفَطَّرن‌َ مِن‌ فَوقِهِن‌َّ بعضي‌ گفتند ‌که‌ مراد كلام‌ مشركين‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ شرك‌ باللّه‌ نزديك‌ ‌است‌ آسمانها ‌از‌ ‌هم‌ بپاشد بعضي‌ گفتند ‌از‌ كلام‌ يهود و نصاري‌ و مجوس‌ ‌که‌ گفتند‌به‌ اتَّخَذَ اللّه‌ُ وَلَداً ‌که‌ آدم‌ ‌را‌ پسر ‌خدا‌ دانستند و عزير ‌را‌ يهود و نصاري‌ عيسي‌ ‌را‌ بلكه‌ گفتند نَحن‌ُ أَبناءُ اللّه‌ِ بعضي‌ گفتند ‌از‌ عظمت‌ و كبريايي‌ الهي‌.

اقول‌: دستگاه‌ شرك‌ و كفر و ‌اينکه‌ مزخرفات‌ ‌از‌ زمان‌ آدم‌ ‌الي‌ زماننا ‌هذا‌ بوده‌ و خردلي‌ بدستگاه‌ الهي‌ لطمه‌ وارد نكرده‌ و خداوند ‌براي‌ وجود مقدس‌ انبياء و ائمه اطهار و حجج‌ الهيّه‌ و علماء دين‌ و مؤمنين‌، ‌اينکه‌ دستگاه‌ ‌را‌ فراهم‌ كرده‌ و ظاهرا مراد نزديك‌ شدن‌ قيامت‌ ‌باشد‌ ‌که‌ فرمود إِنَّهُم‌ يَرَونَه‌ُ بَعِيداً وَ نَراه‌ُ قَرِيباً‌-‌ معارج‌ آيه 6‌-‌ ‌که‌ آسمانها ‌در‌ ‌هم‌ پيچيده‌ مي‌شود و ‌از‌ ‌هم‌ پاره‌ ميگردد إِذَا السَّماءُ انفَطَرَت‌‌-‌ انفطار آيه 1‌-‌ ‌از‌ طبقه بالا ‌تا‌ طبقه پائين‌.

وَ المَلائِكَةُ يُسَبِّحُون‌َ بِحَمدِ رَبِّهِم‌ و ‌در‌ قيامت‌ ملائكه‌ ‌که‌ آثار قدرت‌

جلد 15 - صفحه 455

الهيّه‌ ‌را‌ مشاهده‌ ميكنند تسبيح‌ و تحميد حق‌ ميكنند ‌که‌ تسبيح‌ تنزيه‌ حق‌ ‌است‌ ‌از‌ عيوب‌ و نواقص‌ و تحميد تمجيد ‌او‌ ‌است‌ بجميع‌ كمالات‌.

وَ يَستَغفِرُون‌َ لِمَن‌ فِي‌ الأَرض‌ِ ‌از‌ مؤمنين‌ ‌که‌ آلوده‌ ببعض‌ معاصي‌ شده‌اند چون‌ ‌غير‌ مؤمنين‌ لياقت‌ استغفار ندارند و ‌غير‌ آلوده‌ بمعاصي‌ احتياج‌ ‌به‌ استغفار ندارند.

أَلا إِن‌َّ اللّه‌َ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِيم‌ُ خداوند متعال‌ مي‌بخشد و ميآمرزد و بعلاوه‌ مشمول‌ رحمتهاي‌ واسعه ‌خود‌ ميفرمايد.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 5)- در این آیه می‌افزاید: «نزدیک است آسمانها (به خاطر نسبتهای ناروای مشرکان) از بالا متلاشی شوند» (تَکادُ السَّماواتُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ).

سپس در دنباله آیه می‌افزاید: «و فرشتگان پیوسته تسبیح و حمد

ج4، ص327

پروردگارشان را به جا می‌آورند و برای کسانی که در زمین هستند استغفار می‌کنند» (وَ الْمَلائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ).

رابطه این جمله با جمله قبل چنین است که فرشتگان حامل این وحی بزرگ آسمانی پیوسته حمد و تسبیح خدا به جا می‌آورند. و او را به هر کمالی می‌ستایند، و از هر نقصی منزه می‌شمرند، و چون در محتوای این وحی بزرگ یک سلسله تکالیف و وظائف الهی است، و احیانا ممکن است برای مؤمنان لغزشهایی پیش آید، می‌گوید آنها به یاری مؤمنان می‌شتابند. و برای لغزشهای آنها از خدا طلب آمرزش می‌کنند.

در پایان این آیه به دو وصف دیگر از اوصاف پروردگار که آن هم در زمینه غفران و رحمت است و تناسب نزدیکی با مسأله وحی و محتوای آن در مورد وظائف مؤمنان دارد اشاره کرده، می‌فرماید: «آگاه باشید خداوند آمرزنده و مهربان است» (أَلا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ).

و به این ترتیب مجموعه کاملی از اسمای حسنای خداوند را در رابطه با مسأله وحی بیان می‌کند، و در ضمن اشاره لطیفی است بر اجابت دعای فرشتگان در مورد استغفار برای مؤمنان.

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌