سید محمد شهشهانی

سید محمد حسینی شهشهانی (م، ۱۲۸۷ ق)، از فقها و مراجع تقلید بزرگ شیعه در قرن سیزدهم هجری و از شاگردان محمدابراهیم کرباسی بود. وی فقیهی مجتهد، ادیبی شاعر و دانشمندی جامع بود و در فقه و اصول، ادبیات عرب و عجم، نظم و نثر، مهارت داشت و آثار متعددی تألیف نمود. میرزای شیرازی و سید محمدباقر چهارسوقی از شاگردان او هستند.

نام کامل	سید محمد حسینی شهشهانی
وفات	۱۲۸۷ قمری
مدفن	تخت فولاد، اصفهان
اساتید	حاج محمدابراهیم کرباسی، شیخ محمدتقی رازی، سید محمد مجاهد،...
شاگردان	میرزای شیرازی، میرزا محمدباقر چهارسوقی، شیخ محمدهادی تهرانی،...
آثار	انوار الریاض، انیس المتقین، جامع السعادة، جنة المأوی و سحاب الفیض و الجدوی، رضوان الآملین، العروة الوثقی، الغایة القصوی،...

ولادت و نسب

سید محمد حسینی شهشهانی فرزند عبدالصمد اصفهانی در یکی از محله های شمال شهر اصفهان به نام شهشهان سکونت داشته، از این رو به شهشهانی معروف گردیده است. تاریخ ولادت او مشخص نیست. نسب شهشهانی با ۳۶ واسطه به امام زین العابدین (علیه السلام) می رسد.

تحصیل و استادان

شهشهانی عمده تحصیلاتش را در حوزه اصفهان نزد حاج محمدابراهیم کرباسی و شیخ محمدتقی رازی گذراند. همچنین مدتها از محضر سید محمد مجاهد در عتبات استفاده نمود و به مقام اجتهاد و استادی رسید.

او بعد از وفات حاجی کرباسی، مدتی ریاست تدریس و فتوای اصفهان به او اختصاص داشت. وی دارای مقلدان بسیار بود و در فقاهت مسلکی مابین اصولی و اخباری داشت.

تدریس و شاگردان

آیت الله شهشهانی سالها در اصفهان به کرسی تدریس فقها نشست و علمائی بزرگوار از محضرش برخاستند. علامه خوانساری (صاحب روضات)، ضمن تجلیل از مقام علمی و کمالات اخلاقی استاد خود می نویسد: "حوزه تدریس فقها و زعامت و افتای شیعیان به وی منتهی شد". میر شمس الدین حکیم الهی گفته است: "صاحب شرح لمعه اگر در زمان وی (شهشهانی) بود، اعتراف می کرد که «شرح لمعه» را که خود گفته، مثل او نمی تواند تدریس کند."

برخی از شاگردان او عبارتند از:

• میرزای شیرازی،
• سید محمدصادق خوانساری،
• میرزا محمد مصاحبی نائینی،
• میرزا محمدباقر چهارسوقی،
• شیخ محمدهادی تهرانی،
• میرزا بدیع درب امامی،
• محمدحسین فاضل اردکانی،
• میرزا عبدالغفار تویسرکانی،
• میرزا یحیی شفیعی بیدآبادی،
• میرزا عبدالعلی نحوی،
• ملا محمدباقر قمشه ای.

آثار و تألیفات

میرزا محمدعلی عبرت نائینی می نویسد: «میر سید محمد یک چشمش نابینا و چشم دیگرش کم بینا بود و با این حال، وی را تألیفات عدیده در فقه و اصول هست و از معاصرین خود در این دو علم به مراتب برتری داشت. وی را فرزندی نبود... مَدرس وی در خانه شخصی که در محله مسجد حکیم (اصفهان) بود و در مسجد ذوالفقار که در بازار بزرگ است امامت می کرد.»

درجات فضل و کمال و تبحر علامه شهشهانی در مسائل مختلف و آراء مستدل و فتاوی عالمانه آن مرحوم در مباحث گوناگون فقه و اصول نه تنها از تعابیر صدق شاگرد والا مقامش، صاحب روضات، هم چنین از عبارات اعیان الشیعه مستفاد می گردد؛ بلکه تصفّح و تأمل در کتب برجای مانده از آن بزرگوار چه عربی چه فارسی، خود بر این مدعا گواهی صادق است. گویند سید شهشهانی تمام دارایی خویش را برای استنساخ کتب فقه و اصول که خود تألیف کرده بود، وقف کرد و آنها را به عنوان یک بنیاد موقوفه درآورد.

از جمله آثار ایشان بدین قرار است:

1. انوار الریاض، حاشیه استدلالی نسبتاً مفصلی است بر کتاب «ریاض المسائل» اثر سید علی طباطبایی.
2. انیس المتقین،
3. جامع السعادة،
4. جنة المأوی و سحاب الفیض و الجدوی، منظومه ای متجاوز از صد هزار بیت که دوره فقه به شعر عربی و یک شاهکار ادبی است.
5. رضوان الآملین،
6. العروة الوثقی، در فقه که شهشهانی مراتب علمی و تسلط فقهی خویش را در این کتاب به اثبات رسانید.
7. عیشة راضیه،
8. الغایة القصوی، در اصول فقه.
9. مشکوة الهدایة،
10. رساله‌ای در اجتهاد و تقلید،
11. الامام الثانی عشر،
12. مناسک حج،
13. الصوم،
14. فقه استدلالی،
15. صیغ عقود،
16. هدایة الاخوان در انساب،
17. عدالت، در اخلاق به زبان فارسی،
18. دیوان اشعار.

وفات

مرحوم میر سید محمد شهشهانی، سرانجام در پنجشنبه دهم ذی الحجه سال ۱۲۸۷ قمری (مصادف با عید قربان) دار فانی را وداع گفت و در قبرستان تخت فولاد اصفهان (رو به روی مسجد رکن الملک) در بقعه مخصوص خاندان شهشهانی به خاک سپرده شد.

منابع

• سایت شعائر.
• تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۹۳، ص۱۵۵.
• سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، بازیابی: ۲۶ شهریور ۱۳۹۳.