زیارتنامه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{مدخل دائره المعارف|کتاب [[فرهنگ عاشورا(کتاب)|فرهنگ عاشورا]]}}
+
{{مدخل دائرة المعارف|کتاب [[فرهنگ عاشورا(کتاب)|فرهنگ عاشورا]]}}
  
متنى كه هنگام [[زيارت]] مرقد پاك [[امام حسين]] علیه السلام و هر يك از امامان معصوم و ذريه پاك ‌پيامبر و شهداى اهل بيت ‌خوانده مى‌شود، دعايى كه به عنوان تشرف باطنى براى ائمه ‌و امامزادگان مى‌خوانند و حاوى سلام و درود زائر نسبت به مدفون در آن مرقدهاست.
+
'''«زیارتنامه»''' عبارت است از متنى که هنگام [[زیارت]] مرقد هر یک از [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] و ذریه پاک ‌[[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] و شهداى [[اهل بیت|اهل بیت ]]<nowiki/>خوانده مى‌شود، دعایى که به عنوان تشرف باطنى براى [[ائمه اطهار|ائمه]] ‌و امامزادگان مى‌خوانند و حاوى سلام و درود زائر نسبت به مدفون در آن مرقدهاست.
  
از آنجا كه‌ «زائر» را ادب و معرفت‌ شرط است، پس سخنى كه هنگام زيارت بر زبان‌ مى‌آورد، بايد والا و عارفانه و مؤدبانه باشد. هر زائر مى‌تواند از پيش خود و به زبان خود، جملاتى و نيايش و دعايى را به عنوان زيارتنامه بخواند ولى در منابع ما متونى به نام‌ «زيارتنامه‌» نقل شده كه سند آنها به ائمه مى‌رسد و به عنوان‌ «زيارت هاى ماثوره‌» شناخته‌ مى‌شود.
+
از آنجا که‌ «زائر» را [[ادب]] و [[معرفت|معرفت‌]] شرط است، پس سخنى که هنگام زیارت بر زبان‌ مى‌آورد، باید والا و عارفانه و مؤدبانه باشد. هر زائر مى‌تواند از پیش خود و به زبان خود، جملاتى و نیایش و دعایى را به عنوان زیارتنامه بخواند، ولى در منابع ما متونى به نام‌ «زیارتنامه‌» نقل شده که [[سند حدیث|سند]] آنها به ائمه مى‌رسد و به عنوان‌ «زیارت هاى مأثوره‌» شناخته‌ مى‌شود.
  
علماى دين، كتب متعددى به صورت مجموعه‌هاى زيارات، تدوين كرده‌اند كه ‌آميخته‌اى است از زيارت هاى مستند و منقول از معصومين و زياراتى كه انشاى علماى‌ بزرگ است. در اين ميان، آنچه از ائمه نقل شده بسيار است همچون زيارت هاى: امين الله، جامعه كبيره، وارث، عاشورا و زيارت اربعين. كتاب هاى دعا و زيارات نيز بسيار است همچون: مصباح المتهجد، مفاتيح الجنان، مزار، [[بحارالانوار]] (جلد زيارات).
+
علماى دین، کتب متعددى به صورت مجموعه‌هاى زیارات، تدوین کرده‌اند که ‌آمیخته‌اى است از زیارت هاى مستند و منقول از معصومین و زیاراتى که انشاى علماى‌ بزرگ است. در این میان، آنچه از ائمه نقل شده بسیار است، همچون زیارت هاى: [[زیارت امین الله|امین الله]]، [[زیارت جامعه کبیره|جامعه کبیره]]، [[زیارت وارث|وارث]]، [[زیارت عاشورا|عاشورا]] و [[زیارت اربعین|زیارت اربعین]]. کتاب هاى دعا و زیارات نیز بسیار است همچون: [[مصباح المتهجد (کتاب)|مصباح المتهجد]]، [[مفاتیح الجنان (کتاب)|مفاتیح الجنان]]، [[المزار (کتاب)|المزار]]، [[بحارالانوار]] (جلد زیارات).
  
دقت در مضامين و محتواهاى زيارتنامه‌ها بسيار مفيد است. مفاهيم كلى كه در زيارات‌ ديده مى‌شود، بسيار است. از جمله: محبت، مودت، موالات، اطاعت، صلوات، سلام، عهد، شفاعت، توسل، وفا، دعوت، نصرت، تسليم، تصديق، صبر، تولى و تبرى، مواسات، نماز، زكات، زيارت، تبليغ، وراثت، مساعدت، معاونت، سعادت، رضا، خونخواهى، جنگ و صلح، امر به معروف و نهى از منكر، تقرب به خدا، برائت از دشمنان، ولايت، فوز، نصيحت، جهاد، فدا شدن و... ده ها عناوين و مفاهيم كلى كه از مطالعه فقرات ‌زيارتنامه‌ها برمى‌آيد.
+
دقت در مضامین و محتواهاى زیارتنامه‌ها بسیار مفید است. مفاهیم کلى که در زیارات‌ دیده مى‌شود، بسیار است. از جمله: محبت، مودت، موالات، اطاعت، [[صلوات]]، [[سلام]]، عهد، [[شفاعت]]، [[توسل به اهل بیت علیهم السلام|توسل]]، وفا، دعوت، نصرت، تسلیم، تصدیق، صبر، [[تولّی|تولى]] و [[تبرّی|تبرى]]، مواسات، [[نماز]]، [[زکات|زکات]]، [[زیارت]]، تبلیغ، وراثت، مساعدت، معاونت، سعادت، رضا، خونخواهى، جنگ و صلح، [[امر به معروف و نهی از منکر|امر به معروف و نهى از منکر]]، تقرب به خدا، برائت از دشمنان، ولایت، فوز، نصیحت، [[جهاد]]، فدا شدن و... ده ها عناوین و مفاهیم کلى که از مطالعه فقرات ‌زیارتنامه‌ها برمى‌آید.
  
اوصافى كه در زيارتنامه‌ها آمده، برخى كلى و قابل انطباق بر همه ائمه ‌و معصومين است و برخى هم به تناسب وضعيت زندگى و شهادت امام خاص يا امامزاده‌و شهيد بخصوصى بكار رفته است. محورهاى كلى مفاهيمى كه در زيارتنامه‌ها آمده‌ است، مى‌تواند اين گونه فهرست ‌شود:
+
اوصافى که در زیارتنامه‌ها آمده، برخى کلى و قابل انطباق بر همه ائمه ‌و معصومین است و برخى هم به تناسب وضعیت زندگى و شهادت امام خاص یا امامزاده‌ و شهید بخصوصى بکار رفته است. محورهاى کلى مفاهیمى که در زیارتنامه‌ها آمده‌ است، مى‌تواند این گونه فهرست ‌شود:
  
* مسائل اعتقادى، توحيد، نبوت، صفات خدا...
+
*مسائل اعتقادى، [[توحید|توحید]]، [[نبوت]]، صفات خدا...
* شناخت ائمه، اوصاف، فضايل و مقاماتشان.
+
*شناخت ائمه، اوصاف، فضایل و مقاماتشان.
* تاريخ زندگى و عملكرد اولياء دين و مظلوميت هايشان.
+
*تاریخ زندگى و عملکرد اولیاء دین و مظلومیت هایشان.
* پيوندهاى‌ «ولايى‌» بين زائر و پيشوا و همسويى در فكر و موضع و عمل و اقدام.
+
*پیوندهاى‌ «ولایى‌» بین زائر و پیشوا و همسویى در فکر و موضع و عمل و اقدام.
* افشاگرى بر ضد ستمگران حاكم و جنايت هايشان نسبت به طرفداران ‌«حق‌» و طالبان ‌«عدل‌».
+
*افشاگرى بر ضد ستمگران حاکم و جنایت هایشان نسبت به طرفداران ‌«حق‌» و طالبان ‌«عدل‌».
* تولى و تبرى، شفاعت، توسل، دعا و... معارفى از اين قبيل.  
+
*تولى و تبرى، شفاعت، توسل، دعا و... معارفى از این قبیل.
* طرح آرمان هاى والا و خواسته‌هاى متعالى و نيازهاى برتر.
+
*طرح آرمان هاى والا و خواسته‌هاى متعالى و نیازهاى برتر.
* و برخى موضوعات ديگر.  
+
*و برخى موضوعات دیگر.
  
در واقع، يك سرى معارف دينى و ارزش هاى مكتبى ‌و فضايل رفتارى در قالب فقرات زيارتنامه، از طريق ائمه به شيعيان و زائران‌ آموخته شده است. زيارتنامه‌ها، نوعى اعلام مواضع اعتقادى،اخلاقى و سياسى است كه توسط زائر، در مقدسترين مكان ها با زبانى رسا ابراز مى‌شود.
+
در واقع، یک سرى معارف دینى و ارزش هاى مکتبى ‌و فضایل رفتارى در قالب فقرات زیارتنامه، از طریق [[ائمه اطهار|ائمه]] به [[شیعه|شیعیان]] و زائران‌ آموخته شده است. زیارتنامه‌ها، نوعى اعلام مواضع اعتقادى، اخلاقى و سیاسى است که توسط زائر، در مقدسترین مکان ها با زبانى رسا ابراز مى‌شود.
  
«سلام‌»ها و «لعن‌»ها، محور عمده ديگرى در زيارتنامه‌هاست، بخصوص آنچه‌ به شهداى عاشورا مربوط مى‌شود. سلام به امام و پيامبر و شهيد مورد زيارت و لعنت به دشمنان، ظالمان، غاصبان، شريكان جور، همدستان ظالم، راضيان به‌ ستم، زمينه سازان ظلم.
+
«[[سلام|سلام‌]]»ها و «[[لعن|لعن‌]]»ها، محور عمده دیگرى در زیارتنامه‌هاست، بخصوص آنچه‌ به شهداى [[روز عاشورا|عاشورا]] مربوط مى‌شود. سلام به امام و پیامبر و شهید مورد زیارت و لعنت به دشمنان، ظالمان، غاصبان، شریکان جور، همدستان ظالم، راضیان به‌ ستم، زمینه سازان ظلم.
  
«حب و بغض‌»، جلوه ديگرى از اصل مهم ‌«تولى‌» و «تبرى‌» است كه با عبارات ‌مختلف در زيارتنامه‌ها آمده است، از ساده‌ترين شكل آن كه حالت قلبى است، تا شديدترين صورت برونى آن كه با عنوان‌ «حرب‌» و «سلم‌» مطرح شده است.
+
«حبّ و بغض‌»، جلوه دیگرى از اصل مهم ‌«تولى‌» و «تبرى‌» است که با عبارات ‌مختلف در زیارتنامه‌ها آمده است، از ساده‌ترین شکل آن که حالت قلبى است، تا شدیدترین صورت برونى آن که با عنوان‌ «حرب‌» و «سلم‌» مطرح شده است.
  
«بيعت‌»، عنصر ديگرى در زيارتنامه‌هاست. پيمان و ميثاق زائر با امام و شهدا. «جهاد»، محتواى ‌زنده ديگرى در راستاى عملكرد اولياء خدا. مثلا در مورد پيامبر خدا، اميرالمؤمنين، حمزه ‌سيدالشهدا، امام حسن، امام حسين، شهداى احد، شهداى كربلا و... تعبير «جهاد» به كار رفته است، با خطاب هايى چون: «جاهدت فى سبيل الله، جاهدت فى الله حق جهاده، جاهدت‌الملحدين...» و «شهادت‌»، از جلوه‌هاى بسيار روشن فرهنگ عاشوراست كه در زيارتنامه‌ها ديده مى‌شود.
+
«[[بیعت|بیعت‌]]»، عنصر دیگرى در زیارتنامه‌هاست. یعنی پیمان و میثاق زائر با امام و شهدا.  
  
فرهنگ شهادت و نيز شهادت طلبى، در جا به جاى زيارت هاى ماثوره ديده مى‌شود. كشته شدن در راه خدا و بر منهاج رسول الله و دين حق و سعادتمند شدن در سايه ‌شهادت و طرح جدى اين مسائل، معارضه با تبليغات دشمنانى است كه شهداى كربلا و سيدالشهدا را ياغى بر خليفه و خارجى معرفى مى‌كردند.
+
«[[جهاد]]»، محتواى ‌زنده دیگرى در راستاى عملکرد اولیاء خدا. مثلا در مورد [[پیامبر اسلام|پیامبر خدا]]، [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]]، [[حضرت حمزه علیه السلام|حمزه ‌سیدالشهدا]]، [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]]، [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]]، شهداى [[غزوه احد|احد]]، شهداى [[کربلا|کربلا]] و... تعبیر «جهاد» به کار رفته است، با خطاب هایى چون: «جاهدت فى سبیل الله، جاهدت فى الله حق جهاده، جاهدت‌ الملحدین...» و «[[شهادت در راه خدا|شهادت‌]]».
  
در زيارتى كه امام هادى علیه السلام آموزش داده است، مى‌خوانيم: «اشهد انك و من قتل معك شهداء احياء». در زيارتنامه‌هاى متعدد و نيز ادعيه گوناگون، از خواسته‌هاى زائر توفيق قيام و خونخواهى در ركاب‌ «قائم‌» عليه السلام است. اين القاء فرهنگ شهادت طلبى در جان و انديشه شيعه ‌است: «و ان يرزقنى طلب ثاركم مع امام هدى ظاهر...» (زيارت عاشورا) و در زيارت‌ جامعه، اعلام حمايت و نصرت نسبت به امام زمان‌ عجل الله تعالی فرجه الشریف است: «نصرتى معدة لكم و مودتى خالصة لكم‌».
+
==منابع==
 
 
در زيارت شهداى كربلا، تعبيراتى از اين قبيل ديده مى‌شود: اصفياء، اولياء، اوداء، انصار و نشان دهنده ارزشگذارى به صفاتى چون برگزيدگى، ولايت، مودت و نصرت در قاموس كربلاست. همچنين، تقرب به خدا و رسول و ائمه با برائت از دشمنان خدا حاصل مى‌شود. اين نيز جهت گيرى خاص اجتماعى - مكتبى زائر را مى‌رساند.<ref>  براى مطالعه در تحليل محتوايى زيارتنامه‌ها، ر.ك: مقالات زيارت در مجله ‌«پيام انقلاب‌». سال 1365. از شماره ‌172 تا 181 به قلم نگارنده.</ref>
 
 
 
'''زيارت وارث'''
 
 
 
يكى از زيارت هاى [[سیدالشهدا]] علیه السلام كه آن حضرت را به عنوان وارث [[حضرت آدم]]، [[حضرت نوح]]، [[حضرت ابراهيم]]، [[حضرت موسى]]، [[حضرت عيسى]]، [[حضرت محمد]]، [[امام على]]، [[حضرت فاطمه]] زهرا، [[حضرت خديجه]] كبرى خطاب مى‌كند. زيارت وارث از [[امام صادق]] علیه السلام روايت ‌شده است.<ref>[[مفاتيح الجنان]]، ص 427 به نقل از مصباح المتهجد، [[شيخ طوسى]].</ref> و همراه آداب خاصى است و فضيلت بسيار دارد.
 
  
«زيارت وارث به زائر مى‌آموزد كه اسلام امامت، رسالت تاريخى اديان توحيدى را بر دوش دارد و به همين دليل، خاتم الاديان و پيامبرش خاتم الانبياء است و در اينجاست كه ‌معناى امامت را مى‌يابد. زائر در اين زيارت، رسالت همه [[پيامبران]] بزرگ تاريخ را بر دوش ‌[[امام حسين]] علیه السلام مى‌يابد و چنين مى‌فهمد كه گويى [[عاشورا]] نقطه اوج نبرد همه توحيد تاريخى با همه شرك تاريخى است‌».<ref> چشمه خورشيد (مجموعه مقالات كنگره امام خمينى و فرهنگ عاشورا)، ج 1، ص 97، مقاله‌ «ادبيات عاشورا».</ref>
+
* جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف (نقل با اندکی تصرف).
  
==پانویس==
+
[[رده:زیارت]]
<references/>
 
 
 
==منابع==
 
جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ مهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۰۶

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از کتاب فرهنگ عاشورا است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


«زیارتنامه» عبارت است از متنى که هنگام زیارت مرقد هر یک از امامان معصوم و ذریه پاک ‌پیامبر اکرم و شهداى اهل بیت خوانده مى‌شود، دعایى که به عنوان تشرف باطنى براى ائمه ‌و امامزادگان مى‌خوانند و حاوى سلام و درود زائر نسبت به مدفون در آن مرقدهاست.

از آنجا که‌ «زائر» را ادب و معرفت‌ شرط است، پس سخنى که هنگام زیارت بر زبان‌ مى‌آورد، باید والا و عارفانه و مؤدبانه باشد. هر زائر مى‌تواند از پیش خود و به زبان خود، جملاتى و نیایش و دعایى را به عنوان زیارتنامه بخواند، ولى در منابع ما متونى به نام‌ «زیارتنامه‌» نقل شده که سند آنها به ائمه مى‌رسد و به عنوان‌ «زیارت هاى مأثوره‌» شناخته‌ مى‌شود.

علماى دین، کتب متعددى به صورت مجموعه‌هاى زیارات، تدوین کرده‌اند که ‌آمیخته‌اى است از زیارت هاى مستند و منقول از معصومین و زیاراتى که انشاى علماى‌ بزرگ است. در این میان، آنچه از ائمه نقل شده بسیار است، همچون زیارت هاى: امین الله، جامعه کبیره، وارث، عاشورا و زیارت اربعین. کتاب هاى دعا و زیارات نیز بسیار است همچون: مصباح المتهجد، مفاتیح الجنان، المزار، بحارالانوار (جلد زیارات).

دقت در مضامین و محتواهاى زیارتنامه‌ها بسیار مفید است. مفاهیم کلى که در زیارات‌ دیده مى‌شود، بسیار است. از جمله: محبت، مودت، موالات، اطاعت، صلوات، سلام، عهد، شفاعت، توسل، وفا، دعوت، نصرت، تسلیم، تصدیق، صبر، تولى و تبرى، مواسات، نماز، زکات، زیارت، تبلیغ، وراثت، مساعدت، معاونت، سعادت، رضا، خونخواهى، جنگ و صلح، امر به معروف و نهى از منکر، تقرب به خدا، برائت از دشمنان، ولایت، فوز، نصیحت، جهاد، فدا شدن و... ده ها عناوین و مفاهیم کلى که از مطالعه فقرات ‌زیارتنامه‌ها برمى‌آید.

اوصافى که در زیارتنامه‌ها آمده، برخى کلى و قابل انطباق بر همه ائمه ‌و معصومین است و برخى هم به تناسب وضعیت زندگى و شهادت امام خاص یا امامزاده‌ و شهید بخصوصى بکار رفته است. محورهاى کلى مفاهیمى که در زیارتنامه‌ها آمده‌ است، مى‌تواند این گونه فهرست ‌شود:

  • مسائل اعتقادى، توحید، نبوت، صفات خدا...
  • شناخت ائمه، اوصاف، فضایل و مقاماتشان.
  • تاریخ زندگى و عملکرد اولیاء دین و مظلومیت هایشان.
  • پیوندهاى‌ «ولایى‌» بین زائر و پیشوا و همسویى در فکر و موضع و عمل و اقدام.
  • افشاگرى بر ضد ستمگران حاکم و جنایت هایشان نسبت به طرفداران ‌«حق‌» و طالبان ‌«عدل‌».
  • تولى و تبرى، شفاعت، توسل، دعا و... معارفى از این قبیل.
  • طرح آرمان هاى والا و خواسته‌هاى متعالى و نیازهاى برتر.
  • و برخى موضوعات دیگر.

در واقع، یک سرى معارف دینى و ارزش هاى مکتبى ‌و فضایل رفتارى در قالب فقرات زیارتنامه، از طریق ائمه به شیعیان و زائران‌ آموخته شده است. زیارتنامه‌ها، نوعى اعلام مواضع اعتقادى، اخلاقى و سیاسى است که توسط زائر، در مقدسترین مکان ها با زبانى رسا ابراز مى‌شود.

«سلام‌»ها و «لعن‌»ها، محور عمده دیگرى در زیارتنامه‌هاست، بخصوص آنچه‌ به شهداى عاشورا مربوط مى‌شود. سلام به امام و پیامبر و شهید مورد زیارت و لعنت به دشمنان، ظالمان، غاصبان، شریکان جور، همدستان ظالم، راضیان به‌ ستم، زمینه سازان ظلم.

«حبّ و بغض‌»، جلوه دیگرى از اصل مهم ‌«تولى‌» و «تبرى‌» است که با عبارات ‌مختلف در زیارتنامه‌ها آمده است، از ساده‌ترین شکل آن که حالت قلبى است، تا شدیدترین صورت برونى آن که با عنوان‌ «حرب‌» و «سلم‌» مطرح شده است.

«بیعت‌»، عنصر دیگرى در زیارتنامه‌هاست. یعنی پیمان و میثاق زائر با امام و شهدا.

«جهاد»، محتواى ‌زنده دیگرى در راستاى عملکرد اولیاء خدا. مثلا در مورد پیامبر خدا، امیرالمؤمنین، حمزه ‌سیدالشهدا، امام حسن، امام حسین، شهداى احد، شهداى کربلا و... تعبیر «جهاد» به کار رفته است، با خطاب هایى چون: «جاهدت فى سبیل الله، جاهدت فى الله حق جهاده، جاهدت‌ الملحدین...» و «شهادت‌».

منابع

  • جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف (نقل با اندکی تصرف).