بابا رکن الدین

«مسعود بن عبدالله بیضاوی» معروف به «بابا رکن‌الدین شیرازی» (م، ۷۶۹ ه.ق)، عالم زاهد و عارف بزرگ شیعه در قرن هشتم هجری است. مهمترین اثر وی «نصوص الخصوص فی ترجمة الفصوص» شرحی بر «فصوص الحکم» ابن عربی به زبان فارسی می‌باشد. بقعه بابا رکن‌الدین در «تخت فولاد» اصفهان، یکی از اماکن مورد توجه عرفا و علمای بزرگ گذشته برای عبادت و ریاضت بوده است.

نام کامل	بابا رکن‌الدین شیرازی
وفات	۷۶۹ قمری
مدفن	تخت فولاد، اصفهان
اساتید	عبدالرزاق کاشانی، داوود بن محمود قیصری، نعمان خوارزمی، بابا بیات،...
شاگردان	شاه نعمت الله ولی،...
آثار	نصوص الخصوص فی ترجمة الفصوص، قلندریه، کشف الضرّ فی شرح نظم الدُّر، معلوم الخصوص من مفهوم الفصوص،...

زندگی‌نامه

تاریخ تولد مسعود بن عبدالله بیضاوی -که اصلش از بیضای فارس بوده- روشن نیست، اما وفاتش در یکشنبه ۲۶ ربیع الاول ۷۶۹ق. رخ داده است. جز اشارات بس گذرایی دربارۀ شرح احوال او، اثری در دست نیست. تنها بر اساس چند نگاشته بر جای مانده از او می توان به نام برخی از اساتید و آثار او دست یافت.

وی آنگونه که خود نوشته از کودکی معانی توحیدی را ادراک می کرده و در عرفان عملی شاگرد کمال الدین عبدالرزاق کاشانی و داوود بن محمود قیصری و نعمان خوارزمی بوده و در طریقه سیر و سلوک نیز ظاهرا از سلسله سهروردیان است و گویند استادش در عرفان عملی بابا بیات است. همچنین نوشته اند که شاه نعمت الله ولی مقدمات علوم را نزد رکن الدین شیرازی تحصیل کرد.

در مورد لقب «بابا رکن الدین» نیز می توان گفت: «بابا» در قدیم به دو گروه اطلاق می شد و یکی از آن دو گروه عارفان و زاهدان و قطبها بودند؛ این عده اغلب در قرنهای هشتم و نهم می زیستند و قبرهای زیادی از اینها در اصفهان است و از آن رو که رکن الدین مسعود هم از این گروه بود وی نیز «بابا» لقب گرفت.

بابا رکن الدین اغلب سال‌های زندگی را در اصفهان سپری کرده و در بین حکّام و اعیان و بزرگان اصفهان صاحب احترام و نفوذ کلمه بسیار بوده است. میرعبدالحسین خاتون‌آبادی در کتاب «وقایع السنین و الاعوام» می‌نویسد: هنگامی که هلاکو پادشاه مغول قصد تصرف اصفهان و قتل عام مردم آنجا را داشته، خواجه نصیرالدین طوسی او را نزد بابا رکن‌الدین برد و به خواهش بابا رکن‌الدین قتل عام اصفهان برطرف شد یا در آن تخفیف ایجاد شد.

آثار و تألیفات

بابا رکن‌الدین در عرفان نظری دستی توانا داشته و در شرح و ترویج اندیشه‌های محی‌الدّین عربی قادر بوده است. کتب زیر از تألیفات اوست:

1. قلندریه؛ که شیخ آذری در «جواهر الاسرار» یاد کرده است و امروز از آن نشانی در دست نیست.
2. کشف الضرّ فی شرح نظم الدُّر؛ در شرح تائیّه ابن فارض
3. نصوص الخصوص فی ترجمة الفصوص؛ در شرح فصوص الحکم ابن عربی و مفصّلترین و مهمترین اثر بر جای مانده از بابا رکن الدین است.
4. معلوم الخصوص من مفهوم الفصوص؛ که در زمان تالیف نصوص الخصوص ناتمام بوده است.

بابا رکن‌الدین به فارسی نیز شعر می‌سروده و نمونه‌هایی از آن در کتاب نصوص الخصوص او آمده است.

مقبره بابا رکن‌الدین

مقبره بابا رکن الدین در «تخت فولاد» اصفهان واقع است و در واقع «تخت فولاد» به واسطه وجود آرامگاه او در این مکان بعدا به قبرستان عمومی تبدیل شده است. این مقبره یکی از قدیمترین آرامگاه های دوره مغول موجود در اصفهان است، که چندین بار مرّمت شده است. بنابر کتیبه موجود در مدخل بقعه به خط ثلث محمدصالح اصفهانی مولوی، به اهتمام شاه عباس اول بخشی از آن مرمت شده و بر اساس کتیبه چله خانه آن در سال ۱۱۱۲ق. در زمان شاه سلطان حسین صفوی تعمیری بنیادین در آن انجام پذیرفته است. بنا به سنگ نوشته دیوار غربی مَدخل بقعه، در سال ۱۲۰۰ق. توسط میرزا محمد نصیر بایزیدی بسطامی تعمیر شده است و گویی پس از این تاریخ نیز چندین بار مرّمت شده است. بر این مقبره زیبا، گنبد هرمی فیروزگونی با دوازده ترک بر روی پنج پایه، به عدد ماه های سال یا عدد ائمه دوازده گانه وجود دارد که در نوع خود اثر هنری زیبا و درخور توجّهی را فراهم آورده است.

مرقد بابارکن الدین -که در زمان حیات خود نیز با عزت و احترام می زیست- پس از رحلت وی تاکنون محل توجه و زیارت و توسل مردم و بزرگان و عرفا بوده و سالها پس از رحلتش کرامتی هم از او رخ داد. ملا محمدتقی مجلسی (متوفی ۱۰۷۰) در مشیخة شرح من لا یحضره الفقیه داستان کرامت‌آمیزی درباره مزار بابارکن‌الدین و شیخ بهایی نقل کرده است. روزی مرحوم شیخ بهائی با عده ای از بزرگان به زیارت اهل قبور می روند. به قبرستان تخت فولاد که می رسند هنوز نفس تازه نکرده بودند که شیخ بهائی به اطرافیان خود فرمود: «من چیزی شنیدم آیا شما هم شنیدید؟» حاضران گفتند: «ما چیزی نشنیدم و اصلاً کسی سخنی نگفت!» مرحوم شیخ بهائی جمله ای را که شنیده بود به آنان نگفت و به خانه بازگشت و در خانه را به روی خود بست و شروع به گریه و تضرع و توجه به آخرت نمود و تقریبا شش ماه بعد، دار فانی را وداع کرد و جسدش را از اصفهان به مشهد برده و دفن کردند. مرحوم محمدتقی مجلسی می نویسد: من از نزدیکان شیخ بهائی بودم و او به من فرمود: «من به آماده شدن برای مرگ خبر داده (و امر) شدم» و آن جمله ای که ۲۶۲ سال پس از رحلت بابارکن الدین از قبر وی، خطاب به شیخ بهائی گفته شد این بود: «شیخنا! در فکر خود باش!»

بقعه بابارکن الدین یکی از اماکن عبادت و چله نشینی مرحوم شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی بود. مرحوم حاجی کرباسی نیز به بابا رکن الدین اعتقاد تام داشت و به زیارتش می رفت. بزرگ دیگری که به زیارت وی می رفت فقیه عارف سید عبدالکریم رضوی کشمیری بود. مرحوم کشمیری از قبور علماء به قبر استادش مرحوم آیت الله سید علی قاضی در وادی السلام نجف و بابارکن الدین در قبرستان تخت فولاد اصفهان زیاد اهمیت می‌داد و این دو را ممتاز می‌ شمرد و می‌فرمود: «بابارکن الدین روح و ریحان است». «من هر وقت در زندگی، مشکلی برایم رخ می دهد، یک سوره یاسین برای بابا رکن الدین مدفون در قبرستان تخت فولاد اصفهان می خوانم، مشکلم حل می شود.» نیز می فرمود: «بر مرقد رکن الدین خواستم بفهمم ذکر او چه بوده، الهامم شد که ذکرش (لا إله إلا الله) بوده است».

همچنین بسیاری از علماء و فضلاء در جوار مزار بابا رکن الدّین به خاک سپرده شده اند، از جمله: ملا حسن آرندی نائینی، ملا محمدعلی نوری مازندرانی و میرزا حسن خان جابری انصاری.

منابع

• "بابا رکن الدین شیرازی"، مجموعه تاریخی، فرهنگی، مذهبی تخت فولاد، درگاه الکترونیکی شهرداری اصفهان، بازیابی: ۱۱ شهریور ۱۳۹۳.
• تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۹.
• دانشنامه جهان اسلام، برگرفته از مقاله "بابا رکن‌الدین"، شماره۲۲.    
• اعلام اصفهان، مصلح‌الدین مهدوی، ج۲، ص۳۲-۳۴.