محمدحسین حائری اصفهانی

نام کامل	محمد‌حسین حائری اصفهانى
زادروز	۱۱۸۵
زادگاه	سمنان
وفات	۱۲۵۴ قمرى
مدفن	کربلا
اساتید	شیخ محمدتقی اصفهانی، شیخ على کاشف ‌الغطاء، شیخ اسد‌الله تستری،...
شاگردان	سید حسین کوه کمره ای، شیخ جعفر شوشتری، زین العابدین گلپایگانی،...
آثار	الفصول الغرویه فى ‌الاصول الفقهیه، مشارع الاحکام، رساله عملیه،...

شیخ محمد‌حسین حائری اصفهانى (۱۱۸۵-۱۲۵۴ ق) مشهور به «صاحب فصول»، از علما و فقیهان برجسته شیعه در قرن سیزدهم هجری است. مهم‌ترین اثر وی «الفصول الغرویه» است که به جهت نگارش آن به صاحب فصول مشهور شد. حائری اصفهانى در هنگام اقامت در کربلا، با اندیشه انحرافى شیخیه مبارزه کرد.

ولادت و خاندان

محمد‌حسین حائری فرزند عبدالرحیم حائری اصفهانى تهرانی، در آخر سده دوازدهم قمرى، در «ایوانکى» (ایوان کیفی) سمنان نزدیک تهران به دنیا آمد. پدر وی حاج محمدرحیم بیک استاجلو از بزرگان ایل استاجلو و والی و حاکم ایوانکی، و مادرش دختر مرحوم الله‌وردی بیک بیگدلی از خوانین محترم کرمانشاه و خواهرزن آقا محمدعلى کرمانشاهى، ارشد پسران آقا محمدباقر وحید بهبهانى (متوفی ۱۲۰۵ هـ.ق) بود.

شیخ محمدتقى اصفهانی (۱۱۸۵-۱۲۴۸ق) صاحب «هدایة المسترشدین» نیز برادر بزرگتر محمد‌حسین است.

تحصیل و استادان

محمدحسین بعد از رسیدن به رشد فکرى، به عشق تحصیل و کسب معارف دینى به حوزه علمیه تهران عزیمت کرد و چندى، از اساتید آن روز تهران استفاده کرد؛ آن‌گاه به همراه خانواده به عتبات عالیات رفت. عظمت و شکوه خیره‌کننده حوزه علمیه نجف اشرف آرامش‌ خاطر و جرقه امیدى در او ایجاد کرد تا در آن فرصت طلایى بیشترین بهره علمى و اخلاقى را از محضر دانشوران نامى آن زمان ببرد.

در سال ۱۲۱۶ قمرى به دنبال حمله وحشیانه وهابیان متعصب و بى‌خرد به اعتاب مقدسه، شیخ محمدحسین به ‌همراه برادرش شیخ محمدتقى (۱۱۸۵-۱۲۴۸ق) صاحب هدایة المسترشدین که سمت استادى وى را نیز داشت، به اصفهان مراجعت کرد. ایشان سال‌ها در حوزه علمیه اصفهان از محضر برادر بزرگوارش و دیگر اساتید برجسته استفاده برده، سپس با موافقت برادر به عراق رفت.

شیخ علی بن جعفر کاشف الغطاء و شیخ اسد‌الله تستری از دیگر اساتید وی بوده‌اند.

آثار و تألیفات

1. «الفصول الغرویه فى ‌الاصول الفقهیه»، از مهم‌ترین آثار و از شاهکارهاى علمى این فقیه برجسته است که با فاصله کمى از نشر، به سرعت در میان دانشمندان و مجامع علمى، جایگاه والایى یافت و شهرتش تا بدان‌جا رسید که مؤلفش به نام آن شناخته مى‌شود؛ شاید هم برخى نام مؤلف را درست ندانند و همه جا به «صاحب فصول» معروف است.
2. «مشارع الاحکام»، کتابی فقهی و استدلالی است که از باب طهارت آغاز می‌شود و تا مسئله مسح در باب وضو امتداد می‌یابد. میرزا محمدعلی معلم حبیب آبادی می‌گوید: «من به یک نسخه از این کتاب دست یافتم و آن را مشاهده کردم.»
3. «رساله عملیه»، آخرین اثر قلمی اوست که برای عمل مقلدان نگاشته شد.

فعالیت‌های اجتماعی

ریاست حوزه علمیه کربلا:

شیخ محمدحسین اصفهانى در جوار مرقد منور ابا ‌عبدالله علیه‌السلام براى همیشه رحل اقامت افکند و کم‌کم شهرت و آوازه‌اش در کربلا رو به‌فزونى نهاد، تا جایى که حوزه درسش یکى از پرشکوه‌ترین حوزه درسى کربلا به ‌شمار مى‌رفت و مرجعیت دینى و علمى را عهده‌دار گردید. از جمله شاگردان مبرز او، سید حسین کوه کمره ای، شیخ جعفر شوشتری و زین العابدین گلپایگانی می باشند.

مبارزه با فرقه شیخیه:

از حوادث و رخدادهاى دوران زعامت صاحب فصول در کربلا اندیشه انحرافى فرقه شیخیه بود که با اعتقادات مسلم و قطعى شیعه اثنى ‌عشرى همخوانى نداشت. پیدایش این اندیشه انحرافى که سردمدارش شخصى به‌ نام «شیخ احمد احسایى» بود، متأسفانه مدتى باعث نوعى انشقاق و گسست در میان عالمان دینى و جامعه شیعیان گردید و عده‌اى از افراد ساده‌دل در دام فریب آن گرفتار شدند، سرانجام این اندیشه انحرافى در برابر پاسخ‌هاى مستدل عالمان بزرگ دینى چون: سید مهدى طباطبایى، صاحب فصول و دیگران تاب نیاورده و به حاشیه رانده شد. علامه آقا بزرگ تهرانى مى‌نویسد: «در روزگار او (صاحب فصول) شیخیه در کربلا به گسترش و تبلیغ اندیشه‌هاى انحرافى خود مى‌پرداختند، ولى او سکوت نکرد و آرام نگرفت، بلکه مبارزه سخت و دشوارى را با آنان آغاز کرد، تا این ‌که در سایه همت والا و اخلاص در عمل و گفتار، نهایتاً به شکست این فرقه باطل انجامید».

از منظر بزرگان

صاحب‌نظران و شرح‌حال‌نویسان در پاس‌داشت و تکریم این فقیه و اصولى نامور، سخن بسیار گفته‌اند، از جمله:

• صاحب روضات الجنات که از معاصرین ایشان بوده، نوشته است: «شیخ محمدحسین... فاضلى فقیه و دانشمندى وجیه، محققى مدقق و وحید عصر خود بود. کتاب فصولش از بهترین کتاب‌هایى است که در علم اصول فقه، تدوین شده و اشتباهات سابقین، مخصوصاً نادرستى‌هاى قوانین را توضیح داده و اکنون در دست استفاده تمام دانشجویان قرار گرفته و تمام شهرها مطالب محققانه آن را تلقى به قبول نموده‌اند».
• علامه بزرگوار، شیخ آقا بزرگ تهرانى نیز در «نقباء‌ البشر» آورده است: «دانشمند فاضل و محقق بزرگ که در دانش اصول، به عنوان مؤسس از او یاد مى‌شود. او بى‌تردید از برگزیدگان عالمان روزگارش به ‌شمار مى‌رود. دانش‌آموختگان زیادى از فقیهان و اصولیان از محضر او بهره‌مند شدند».
• همچنین میرزا محمدعلى کشمیرى در «نجوم‌ السماء» آورده است: «محمدحسین اصفهانى حائرى بى‌تردید، آیتى از آیات ربانى و علامه بى‌نظیر و بلاثانى بود که جایگاه والا و ارجمندش، ما را از توصیف و معرفى سیماى او بى‌نیاز مى‌سازد. آوازه فضل و کمال و دانش او گستره زیادى در مراکز علمى دنیاى اسلام را درنوردیده...».

وفات

آقا بزرگ تهرانی می‌نویسد: «محمدحسین حائری اصفهانی عمر شریف خود را در راه تدریس و تعلیم دانش طلبان حوزه دینی و تالیف و عبادت و پرستش جلّ و علا و تعظیم و پاسداشت شعائر اسلامی و جهاد و مبارزه با اندیشه‌های باطل، به پایان رساند تا اینکه دعوت حق را لبیک گفت و در سال ۱۲۵۴ قمری در کربلا چشم از این جهان فروبست و مرغ جانش به ملکوت برین پرواز نمود و در یکی از حجرات صحن کوچک حرم حسینی در مقبره سید مهدی طباطبایی به خاک سپرده شد و در جوار مولا و مقتدایش حضرت سیدالشهدا علیه‌السّلام آرام گرفت. گفتنی است برخی تاریخ رحلت او را سال ۱۲۶۱ قمری نوشتند که چندان دقیق به نظر نمی‌رسد.

منابع

• افق حوزه، ۸ اردیبهشت ۱۳۸۹، شماره ۲۶۷.
• محمدرضا کاظمی گل وردی، تبیین اندیشه‌های ابتکاری صاحب فصول، فصلنامه دانشکده الهیات و معارف مشهد ۱۳۸۰ شماره ۵۳.
• زندگی‌نامه تفصیلی محمدحسین حائری.