جواهر الکلام (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | اثری جامع و استدلالی در فقه | + | '''«جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام»''' اثری جامع و استدلالی به زبان عربی در [[فقه]] [[امامیه]]، تألیف [[شیخ محمدحسن نجفی]]، معروف به "صاحب جواهر" (م، ۱۲۶۶ ق) است. این کتاب، شرح مبسوط کتاب «[[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع الاسلام]]» علامه [[محقق حلی]] (م، ۶۷۶ ق) می باشد. جواهرالکلام را می توان دائرة المعارف فقهی [[شیعه|شیعی]] نامید، زیرا از نظر گسترش و جامعیت نظرات و آراء دانشمندان و فقهای [[اثنى عشریه|اثنی عشری]]، از تمام کتب قبل برتر است. جواهرالکلام را بزرگ‌ترین اثر فقهی در تاریخ [[اسلام|اسلام]]<nowiki/> برشمرده و گفته‌‌اند که هیچ [[فقیه|فقیهی]] برای استنباط [[احکام شرعی|احکام]]، بی‌نیاز از این کتاب نیست. |
| − | + | {{مشخصات کتاب | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
|عنوان= | |عنوان= | ||
| − | |تصویر=[[پرونده:جواهرالکلام.png| | + | |تصویر=[[پرونده:جواهرالکلام.png|۲۴۰px|وسط]] |
| − | |نویسنده=محمدحسن نجفی | + | |نویسنده= شیخ محمدحسن نجفی |
| − | |موضوع=فقه | + | |موضوع=فقه شیعه |
|زبان=عربی | |زبان=عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد=۴۳ |
|عنوان افزوده1=مصحح | |عنوان افزوده1=مصحح | ||
| − | |افزوده1=عباس | + | |افزوده1=عباس قوچانی |
|عنوان افزوده2= | |عنوان افزوده2= | ||
| سطر ۶۰: | سطر ۲۲: | ||
|افزوده2= | |افزوده2= | ||
| − | |لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/58955/جواهر- | + | |لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/58955/جواهر-الکلام---فی-شرح-شرائع-الاسلام----محقق‌‌حلی جواهر الکلام] |
| + | }} | ||
| + | ==ارزش کتاب== | ||
| + | کتاب جواهر از دیدگاه تمام علما و تراجم حائز اهمیت است و پس از تألیف، بسیار مورد اقبال و ستایش عالمان [[شیعه|شیعه]] قرار گرفت، که از یک سو به دلیل شخصیت مؤلف آن بود و از سوی دیگر به دلیل ویژگیهای انحصاری آن. | ||
| + | |||
| + | *[[سید محسن امین]] (م، ۱۳۷۱ ق) درباره این کتاب مى‌نویسد: در فقه [[اسلام]] کتابى به همتایى جواهرالکلام نیست. | ||
| + | *[[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصارى]] نیز گفته است: براى مجتهدى که بخواهد [[احکام شرعی|احکام]] الهى را استنباط کند، کافى است کتابهاى جواهر و وسائل الشیعه را در اختیار داشته باشد و کمتر اتفاق مى‌افتد که به کتابى از پیشینیان نیازمند شود. | ||
| + | *[[مرتضی مطهری|شهید مطهری]]: اکنون هیچ فقیهی خود را از جواهر بی‌نیاز نمی‌‌داند. این کتاب مکرر چاپ شده است... کتاب جواهر عظیم‌ترین کتاب فقهی مسلمین است و با توجه به این که هر سطر این کتاب مطلب علمی است و مطالعه یک صفحه آن، وقت زیاد و دقت زیادتری می‌‌خواهد، می‌‌توان حدس زد که تألیف این کتاب بیست هزار صفحه‌ای، چقدر نیرو برده است. او سی سال تمام یک سره کار کرد تا چنین اثر عظیمی به وجود آورده، این کتاب مظهر نبوغ و همت و استقامت و عشق و [[ایمان]] یک انسان به کمال خویشتن است. | ||
| + | *[[محدث نوری]]: شیخ محمدحسن صاحب جواهر، شخصیتی است که ریاست [[امامیه]] در عصر خویش به او منتهی گردید و کتاب او نظیر و همانند ندارد و در [[اسلام]] کتابی همانند آن در [[حلال]] و [[حرام]] نوشته نشده است. | ||
| + | *[[شیخ عبدالحسین تهرانی]] (استاد محدث نوری): اگر مورخ زمان صاحب جواهر، تصمیم گیرد که حوادث عجیبه آن زمان را ثبت اوراق نماید، هر آینه عجیب‌تر از تصنیف کتاب جواهرالکلام چیز دیگری را سراغ نتواند کرد. | ||
| − | |||
==معرفی اجمالی کتاب== | ==معرفی اجمالی کتاب== | ||
| + | [[شیخ محمدحسن نجفی|شیخ محمدحسن نجفى]] در ۲۵ سالگى نگارش کتاب بى نظیر «جواهر الکلام» را که در شرح کتاب «[[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع‌الاسلام]]» [[محقق حلى]] است آغاز کرد. | ||
| − | + | «جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام» در ۴۳ جلد، در حقیقت دائرة‌المعارف [[فقه]] [[شیعه]] و یک مجموعه کامل فقهی است که حاوی نظریات و آرای فقهی علمای متقدم و متأخر است. چنان که در وصف آن گفته شده که: نسبت جواهر به فقه، مثل نسبت کتاب «[[بحارالانوار]]» [[علامه مجلسی]] است نسبت به اخبار [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام. | |
| − | این کتاب، | + | مؤلف در این کتاب، تمامی فروعات فقهیه را از اول تا آخر (عبادات، عقود، ایقاعات، احکام) با ادله آنها در کمال دقت نظر بررسی کرده و مسائل و موضوعات گوناگون و متنوع را از جنبه های مختلف با احاطه کامل بر اقوال علما و استناد به آیات [[قرآن|قرآنی]] و روایات و استدلالات [[منطق|منطقی]] تطبیق داده است. |
| − | + | کتاب جواهر یکی از نوادر و غرائب روزگار است که عمر یک فرد با آن همه اشتغالات [[مرجعیت]] باید آن چنان بابرکت باشد که به جمع‌آوری و تألیف چنین موسوعه و دائرة‌المعارف بزرگ، یک تنه قیام ورزد، چون جواهر با چاپ‌های کنونی که هر جلد بالغ بر ۵۰۰ صفحه است، در حدود ۲۱۵۰۰ صفحه می‌‌گردد که نگارش و یا مطالعه آن یک عمر بابرکتی می‌‌طلبد. | |
| − | == | + | ==ویژگیهای کتاب== |
| − | کتاب | + | *از ویژگى های «جواهرالکلام»، وسعت تتبع و دقت مؤلف در جمع اقوال و نظریات فقهاى قبلی [[شیعه]] است. |
| + | *دومین خصوصیت، اسلوب و روش بى نظیرى است که از ابتدا تا انتهاى کتاب ثابت مانده است. | ||
| + | *سومین ویژگى این که با داشتن کتاب جواهر از بسیارى از کتابهاى فقهى استدلالی مى توان بى نیاز شد و مجتهد با رجوع به این کتاب مى تواند اطمینان پیدا کند در بسیارى از مسائل فقهى نیازى به کتاب دیگرى ندارد، اما سایر کتابهاى فقهى این گونه نیستند. در نقل قولى که از [[شیخ محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]] شده این گونه میگوید: «من کان عنده جامع المقاصد و الوسائل و الجواهر فلا یحتاج إلى کتاب للخروج عن عهدة الفحص الواجب على الفقیه فی آحاد المسائل الفرعیّة»؛ یعنی فقیهی که نزدش کتابهای [[جامع المقاصد فى شرح القواعد (کتاب)|جامع‌المقاصد]]، [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل‌الشیعه]] و جواهرالکلام باشد برای جستجوی لازم و واجب که بر عهده‌اش به جهت به دست آوردن حکم فقهی است، محتاج کتاب دیگری نیست. | ||
| + | *از خصوصیات دیگر این که مسائل و فروع کمیاب و نادر فقهى که در سایر کتابهاى فقهى پیدا نمى شود در جواهر ذکر شده است و بنابراین، این کتاب جامع فروع و امهات مسائل فقهى است. مؤلف در بعضی موارد بابی گشوده و با عنوان «فائده، فوائد و ...» آنچه را که [[محقق حلی]] و دیگران به آن نپرداخته اند، بحث کرده است. | ||
| + | *تعابیر اختصاری زیادی در مورد نام اشخاص و آثار علمی آمده است، مانند "فاضل" برای [[علامه حلی]]، "خراسانی" برای فاضل سبزواری، "شارح الدروس" برای [[آقا حسین خوانساری]] و... | ||
| − | + | به دلیل همین خصوصیات و ویژگى هاى خاص جواهرالکلام، در تمام مراکز علمى فقهى و نزد دانش پژوهان فقه، این کتاب ارزنده وجود دارد. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==محتوای کتاب== | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | کتاب جواهرالکلام، شرحی مزجی و شامل چهار بخش کلی عبادات، عقود، ایقاعات و احکام است. همچنین مشتمل بر مطالب زیر می باشد: | |
| − | + | *بخش مهمی درباره چگونگی استنباط [[احکام شرعی|احکام]] فقهی از [[حدیث|احادیث]] | |
| + | *اقوال و آراء فقهای متقدم و متأخر و یا معاصر [[شیعه]] | ||
| + | *اقوال فقهای مذاهب دیگر مانند «[[زیدیه|زیدیان]]» و بعضی از فقهای بزرگ [[اهل سنت|اهل تسنن]] مانند "[[ابوحنیفه]] و [[شافعی]]" (البته این آراء و اقوال در بعضی احکام آمده است). | ||
| − | + | باید گفت که شیوه [[شیخ محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]] در این کتاب چنین است که نخست یک اصطلاح فقهی را آورده و به بحث درباره جنبه های ادبی و لغوی آن پرداخته و بعد عبارت متن «[[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع الاسلام]]» را به صورت مزجی ذکر کرده و با استدلال تفصیلی، ضمن اشاره به اقوال و آراء دانشمندان بزرگ [[شیعه]] در هر مورد آن را نقد کرده و رای نهایی خود را با استدلال منطقی و استناد به [[آیه|آیات]] و [[حدیث|روایات]] و [[اجماع]] و دلایل [[عقل|عقلی]] ثابت نموده است. | |
| − | + | در این کتاب علاوه بر مباحث فقهی و اصولی و قرآنی و حدیثی و ادبی، مطالب متنوع دیگری از جلمه: عادات و سنت های متداول آن زمان، حوادث مهم آن زمان مانند «واقعه شیوع بیماری طاعون»، و در مبحث [[نماز]]، ذکر امارات [[قبله]]، زاویه انحراف قبله شهرهای مختلف اسلامی آمده است. | |
| − | + | ==شرح و حاشیه بر کتاب== | |
| − | |||
| − | + | شروح و حواشی متعددی بر «جواهرالکلام» یا بخش هایی از آن تالیف شده که شرح حال آنها در کتاب «البدر الزاهر فی تراجم اعلام کتاب الجواهر» -اثر ناصر کرمی- آمده است. برخی از شروح جواهر به نقل از [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعه]] عبارت است از: | |
| − | + | *الانصاف فی تحقیق مسائل الخلاف، اثر [[شیخ محمدطه نجف|شیخ محمد طه نجف]]؛ | |
| + | *بحرالجواهر، از علی بن باقر بروجنی؛ | ||
| + | *الهدایه الی المرام من مبهمات جواهر الکلام، نوشتهٔ [[سید محمدباقر موسوی همدانی|سید محمدباقر موسوی همدانی]]<nowiki/> (قم ۱۳۷۹ش). | ||
| − | + | همچنین [[آیت الله بروجردی|آیت‌الله بروجردی]]<nowiki/>، [[ابوتراب خوانساری]]، [[سید عبدالله بهبهانی]]، [[ملا علی کنی]]، زین‌العابدین مازندرانی و علی بن محمد مرعشی نیز بر جواهر حاشیه نوشته‌اند. | |
| − | + | ==وضعیت نشر== | |
| − | + | به نوشته [[آقا بزرگ طهرانی]]، نسخه اصلی جواهرالکلام که مؤلف آن را تصحیح کرده بود، ۴۴ جلد داشته است. هم‌اکنون [[نسخه خطی|نسخه‌های خطی]] متعددی از جلدهای گوناگون جواهر در برخی کتابخانه‌های [[نجف]]، [[قم]]، [[تهران]]، [[مشهد]] و همدان وجود دارد. | |
| − | + | اولین چاپ این کتاب در زمان حیات مولف ۱۲۶۲ هـ.ق، در شش مجلد رحلی بود که تا سال ۱۳۷۶ هـ.ق، ۲۴ بار چاپ شد. چاپ جدید آن در فاصله سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۹۸ هـ.ق در ۴۳ جلد در نجف، تهران و بیروت بود. چاپ اخیر این کتاب با تحقیقی کامل و استوار در موسسه نشر اسلامی قم در حال انجام است که تاکنون ۱۶ جلد آن منتشر شده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | اولین چاپ در زمان حیات مولف | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | *[http://www.tahoordanesh.com/page.php?pid=11315 دایرة المعارف طهور، ذیل مدخل "جواهرالکلام"]، ( | + | *[http://www.tahoordanesh.com/page.php?pid=11315 دایرة المعارف طهور، ذیل مدخل "جواهرالکلام"]، (۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱). |
| − | *[http://www.hawzah.net/FA/articleview.html?ArticleID=85934 محمدفاضل استرآبادی، نگاهی به کتاب نفیس جواهرالکلام، پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، ( | + | *[http://www.hawzah.net/FA/articleview.html?ArticleID=85934 محمدفاضل استرآبادی، نگاهی به کتاب نفیس جواهرالکلام، پایگاه اطلاع رسانی حوزه]، (۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱). |
| + | *پایگاه مشرق نیوز. | ||
| + | *ویکی شیعه. | ||
| − | ==متن کتاب | + | ==متن کتاب== |
| − | [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/58955/جواهر-الكلام---في-شرح-شرائع-الاسلام----محقق‌‌حلي جواهر الکلام] | + | [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/58955/جواهر-الكلام---في-شرح-شرائع-الاسلام----محقق‌‌حلي '''جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام'''] |
{{فقه}} | {{فقه}} | ||
[[رده:منابع فقهی]] | [[رده:منابع فقهی]] | ||
| − | |||
[[رده:منابع فقه استدلالی]] | [[رده:منابع فقه استدلالی]] | ||
| + | <references /> | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۰۸
«جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام» اثری جامع و استدلالی به زبان عربی در فقه امامیه، تألیف شیخ محمدحسن نجفی، معروف به "صاحب جواهر" (م، ۱۲۶۶ ق) است. این کتاب، شرح مبسوط کتاب «شرایع الاسلام» علامه محقق حلی (م، ۶۷۶ ق) می باشد. جواهرالکلام را می توان دائرة المعارف فقهی شیعی نامید، زیرا از نظر گسترش و جامعیت نظرات و آراء دانشمندان و فقهای اثنی عشری، از تمام کتب قبل برتر است. جواهرالکلام را بزرگ‌ترین اثر فقهی در تاریخ اسلام برشمرده و گفته‌‌اند که هیچ فقیهی برای استنباط احکام، بی‌نیاز از این کتاب نیست.
 | |
| نویسنده | شیخ محمدحسن نجفی |
| موضوع | فقه شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۴۳ |
| مصحح | عباس قوچانی |
|
| |
محتویات
ارزش کتاب
کتاب جواهر از دیدگاه تمام علما و تراجم حائز اهمیت است و پس از تألیف، بسیار مورد اقبال و ستایش عالمان شیعه قرار گرفت، که از یک سو به دلیل شخصیت مؤلف آن بود و از سوی دیگر به دلیل ویژگیهای انحصاری آن.
- سید محسن امین (م، ۱۳۷۱ ق) درباره این کتاب مى‌نویسد: در فقه اسلام کتابى به همتایى جواهرالکلام نیست.
- شیخ انصارى نیز گفته است: براى مجتهدى که بخواهد احکام الهى را استنباط کند، کافى است کتابهاى جواهر و وسائل الشیعه را در اختیار داشته باشد و کمتر اتفاق مى‌افتد که به کتابى از پیشینیان نیازمند شود.
- شهید مطهری: اکنون هیچ فقیهی خود را از جواهر بی‌نیاز نمی‌‌داند. این کتاب مکرر چاپ شده است... کتاب جواهر عظیم‌ترین کتاب فقهی مسلمین است و با توجه به این که هر سطر این کتاب مطلب علمی است و مطالعه یک صفحه آن، وقت زیاد و دقت زیادتری می‌‌خواهد، می‌‌توان حدس زد که تألیف این کتاب بیست هزار صفحه‌ای، چقدر نیرو برده است. او سی سال تمام یک سره کار کرد تا چنین اثر عظیمی به وجود آورده، این کتاب مظهر نبوغ و همت و استقامت و عشق و ایمان یک انسان به کمال خویشتن است.
- محدث نوری: شیخ محمدحسن صاحب جواهر، شخصیتی است که ریاست امامیه در عصر خویش به او منتهی گردید و کتاب او نظیر و همانند ندارد و در اسلام کتابی همانند آن در حلال و حرام نوشته نشده است.
- شیخ عبدالحسین تهرانی (استاد محدث نوری): اگر مورخ زمان صاحب جواهر، تصمیم گیرد که حوادث عجیبه آن زمان را ثبت اوراق نماید، هر آینه عجیب‌تر از تصنیف کتاب جواهرالکلام چیز دیگری را سراغ نتواند کرد.
معرفی اجمالی کتاب
شیخ محمدحسن نجفى در ۲۵ سالگى نگارش کتاب بى نظیر «جواهر الکلام» را که در شرح کتاب «شرایع‌الاسلام» محقق حلى است آغاز کرد.
«جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام» در ۴۳ جلد، در حقیقت دائرة‌المعارف فقه شیعه و یک مجموعه کامل فقهی است که حاوی نظریات و آرای فقهی علمای متقدم و متأخر است. چنان که در وصف آن گفته شده که: نسبت جواهر به فقه، مثل نسبت کتاب «بحارالانوار» علامه مجلسی است نسبت به اخبار اهل بیت علیهم السلام.
مؤلف در این کتاب، تمامی فروعات فقهیه را از اول تا آخر (عبادات، عقود، ایقاعات، احکام) با ادله آنها در کمال دقت نظر بررسی کرده و مسائل و موضوعات گوناگون و متنوع را از جنبه های مختلف با احاطه کامل بر اقوال علما و استناد به آیات قرآنی و روایات و استدلالات منطقی تطبیق داده است.
کتاب جواهر یکی از نوادر و غرائب روزگار است که عمر یک فرد با آن همه اشتغالات مرجعیت باید آن چنان بابرکت باشد که به جمع‌آوری و تألیف چنین موسوعه و دائرة‌المعارف بزرگ، یک تنه قیام ورزد، چون جواهر با چاپ‌های کنونی که هر جلد بالغ بر ۵۰۰ صفحه است، در حدود ۲۱۵۰۰ صفحه می‌‌گردد که نگارش و یا مطالعه آن یک عمر بابرکتی می‌‌طلبد.
ویژگیهای کتاب
- از ویژگى های «جواهرالکلام»، وسعت تتبع و دقت مؤلف در جمع اقوال و نظریات فقهاى قبلی شیعه است.
- دومین خصوصیت، اسلوب و روش بى نظیرى است که از ابتدا تا انتهاى کتاب ثابت مانده است.
- سومین ویژگى این که با داشتن کتاب جواهر از بسیارى از کتابهاى فقهى استدلالی مى توان بى نیاز شد و مجتهد با رجوع به این کتاب مى تواند اطمینان پیدا کند در بسیارى از مسائل فقهى نیازى به کتاب دیگرى ندارد، اما سایر کتابهاى فقهى این گونه نیستند. در نقل قولى که از صاحب جواهر شده این گونه میگوید: «من کان عنده جامع المقاصد و الوسائل و الجواهر فلا یحتاج إلى کتاب للخروج عن عهدة الفحص الواجب على الفقیه فی آحاد المسائل الفرعیّة»؛ یعنی فقیهی که نزدش کتابهای جامع‌المقاصد، وسائل‌الشیعه و جواهرالکلام باشد برای جستجوی لازم و واجب که بر عهده‌اش به جهت به دست آوردن حکم فقهی است، محتاج کتاب دیگری نیست.
- از خصوصیات دیگر این که مسائل و فروع کمیاب و نادر فقهى که در سایر کتابهاى فقهى پیدا نمى شود در جواهر ذکر شده است و بنابراین، این کتاب جامع فروع و امهات مسائل فقهى است. مؤلف در بعضی موارد بابی گشوده و با عنوان «فائده، فوائد و ...» آنچه را که محقق حلی و دیگران به آن نپرداخته اند، بحث کرده است.
- تعابیر اختصاری زیادی در مورد نام اشخاص و آثار علمی آمده است، مانند "فاضل" برای علامه حلی، "خراسانی" برای فاضل سبزواری، "شارح الدروس" برای آقا حسین خوانساری و...
به دلیل همین خصوصیات و ویژگى هاى خاص جواهرالکلام، در تمام مراکز علمى فقهى و نزد دانش پژوهان فقه، این کتاب ارزنده وجود دارد.
محتوای کتاب
کتاب جواهرالکلام، شرحی مزجی و شامل چهار بخش کلی عبادات، عقود، ایقاعات و احکام است. همچنین مشتمل بر مطالب زیر می باشد:
- بخش مهمی درباره چگونگی استنباط احکام فقهی از احادیث
- اقوال و آراء فقهای متقدم و متأخر و یا معاصر شیعه
- اقوال فقهای مذاهب دیگر مانند «زیدیان» و بعضی از فقهای بزرگ اهل تسنن مانند "ابوحنیفه و شافعی" (البته این آراء و اقوال در بعضی احکام آمده است).
باید گفت که شیوه صاحب جواهر در این کتاب چنین است که نخست یک اصطلاح فقهی را آورده و به بحث درباره جنبه های ادبی و لغوی آن پرداخته و بعد عبارت متن «شرایع الاسلام» را به صورت مزجی ذکر کرده و با استدلال تفصیلی، ضمن اشاره به اقوال و آراء دانشمندان بزرگ شیعه در هر مورد آن را نقد کرده و رای نهایی خود را با استدلال منطقی و استناد به آیات و روایات و اجماع و دلایل عقلی ثابت نموده است.
در این کتاب علاوه بر مباحث فقهی و اصولی و قرآنی و حدیثی و ادبی، مطالب متنوع دیگری از جلمه: عادات و سنت های متداول آن زمان، حوادث مهم آن زمان مانند «واقعه شیوع بیماری طاعون»، و در مبحث نماز، ذکر امارات قبله، زاویه انحراف قبله شهرهای مختلف اسلامی آمده است.
شرح و حاشیه بر کتاب
شروح و حواشی متعددی بر «جواهرالکلام» یا بخش هایی از آن تالیف شده که شرح حال آنها در کتاب «البدر الزاهر فی تراجم اعلام کتاب الجواهر» -اثر ناصر کرمی- آمده است. برخی از شروح جواهر به نقل از الذریعه عبارت است از:
- الانصاف فی تحقیق مسائل الخلاف، اثر شیخ محمد طه نجف؛
- بحرالجواهر، از علی بن باقر بروجنی؛
- الهدایه الی المرام من مبهمات جواهر الکلام، نوشتهٔ سید محمدباقر موسوی همدانی (قم ۱۳۷۹ش).
همچنین آیت‌الله بروجردی، ابوتراب خوانساری، سید عبدالله بهبهانی، ملا علی کنی، زین‌العابدین مازندرانی و علی بن محمد مرعشی نیز بر جواهر حاشیه نوشته‌اند.
وضعیت نشر
به نوشته آقا بزرگ طهرانی، نسخه اصلی جواهرالکلام که مؤلف آن را تصحیح کرده بود، ۴۴ جلد داشته است. هم‌اکنون نسخه‌های خطی متعددی از جلدهای گوناگون جواهر در برخی کتابخانه‌های نجف، قم، تهران، مشهد و همدان وجود دارد.
اولین چاپ این کتاب در زمان حیات مولف ۱۲۶۲ هـ.ق، در شش مجلد رحلی بود که تا سال ۱۳۷۶ هـ.ق، ۲۴ بار چاپ شد. چاپ جدید آن در فاصله سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۹۸ هـ.ق در ۴۳ جلد در نجف، تهران و بیروت بود. چاپ اخیر این کتاب با تحقیقی کامل و استوار در موسسه نشر اسلامی قم در حال انجام است که تاکنون ۱۶ جلد آن منتشر شده است.
منابع
- دایرة المعارف طهور، ذیل مدخل "جواهرالکلام"، (۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱).
- محمدفاضل استرآبادی، نگاهی به کتاب نفیس جواهرالکلام، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، (۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱).
- پایگاه مشرق نیوز.
- ویکی شیعه.
متن کتاب
جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام
| فقه | ||
| کلیات: | تاریخ فقه، ابواب فقه، احکام، اجتهاد، منابع اجتهاد در فقه شیعه، تقلید، اصول فقه، قواعد فقهی | |
| منابع: | عروة الوثقى، شرایع الاسلام، علل الشرائع، لمعه، جواهرالكلام، المكاسب المحرمه، مدارک الاحکام و ... | |
| ↓ رده ها ↓ | ||
| فقه: | فقیهان، منابع فقهی، اصطلاحات فقهی، آیات الاحکام، منابع اجتهاد در فقه شیعه، قواعد فقه | |
| اصول فقه: | اصول فقه، اصولیون، منابع اصول فقه، اصطلاحات اصول فقه | |
| احکام: | احکام، احکام عبادی، احکام اقتصادی، احکام خانواده، احکام روابط اجتماعی، احکام قضایی و جزایی، احکام اطعمه و اشربه، اصطلاحات احكام | |
