مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن شعبه حرانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
ابو محمد، حسن بن على بن حسين بن شعبه حرانى حلبى، از شخصيتهاى برجسته و از چهره‌‌هاى درخشان فقهاى [[شيعه]] در قرن چهارم هجرى مى‌‌باشد.  
+
{{خوب}}
 
+
'''«حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى»'''، فقیه و محدث بزرگ [[شیعه]] در قرن چهارم هجری است. ابن شعبه حرانى نزد علمای رجال و تراجم توثیق شده و کتاب معروفش «[[تحف العقول (کتاب)|تحف العقول عن آل‌ الرسول]]» مورد تمجید و توجه آنان قرار گرفته است.
وى از معاصرين [[شيخ صدوق]] ‌متوفاى 381 هجرى‌ است و از [[محمد بن همام]] متوفاى 336 هجرى‌ روايت نقل مى‌‌كند و از مشايخ [[شيخ مفيد]] متوفاى 413 هجرى‌ نيز به شمار مى‌‌آيد.
+
{{شناسنامه عالم
 
+
||نام کامل = حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى
== ولادت‌ ==
+
||تصویر =
حسن بن شعبه در حرّان كه يكى از روستاهاى اطراف شهر حلب در سوريه است به دنيا آمد و در خانواده‌اى علاقه‌مند و ارادتمند به خاندان رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم تربيت شد و از همان كودكى عشق و علاقه به محمد و آل محمد در دل او جاى گرفت.
+
||زادروز = 
 
+
|زادگاه =  حلب، سوریه
== شخصيت‌ ==
+
|وفات =  قرن چهارم قمری
ابو محمد، حسن بن شعبه، از چهره‌هاى درخشان فقهاى شيعه در دوران خود بود. او از روات بزرگ شيعه به شمار مى‌‌آيد.
+
|مدفن = 
 +
|اساتید =  [[محمد بن همام اسکافی]]،،...
 +
|شاگردان = [[شیخ مفید]]،...
 +
|آثار = [[تحف العقول (کتاب)|تحف العقول عن آل‌ الرسول]]، التمحیص،...
 +
}}
 +
==زندگی‌نامه==
 +
ابو محمد، حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى حلبى، اهل «حرّان» بود که یکى از روستاهاى اطراف شهر حلب در [[سوریه]] است. حرّانی منسوب به خاندان شعبه است که در اصل اهل حلب بودند و محدّثان بزرگی در میان آنان ظهور کرده‌اند. تاریخ تولدش ذکر نشده، ولى طبق منابع تاریخى، قبل از سال ۳۸۱ قمری زنده بوده است.  
  
نوشته‌هاى او از همان زمان نگارش مورد توجه علما و بزرگان قرار گرفت. روايات او نيز در مجموعه‌‌هاى بزرگ روايى شيعه مانند وسائل الشيعة و بحار الأنوار آمده است.
+
ابن شعبه حرانی از معاصران [[شیخ صدوق]] ‏(متوفاى ۳۸۱ ق) است و از [[محمد بن همام اسکافی|محمد بن همام]]‏ (متوفاى ۳۳۶ ق) روایت نقل می‌کند و از مشایخ [[شیخ مفید]] (متوفاى ۴۱۳ ق) نیز به شمار می‌آید.<ref>امین، أعیان الشیعة، ج ‏۵، ص ۱۸۵.</ref>
  
سخن شيخ حر عاملى‌ شيخ حر عاملى در كتاب« أمل الآمل» درباره ايشان مى‌فرمايد:« ابو محمد، حسن بن على بن شعبه، دانشمندى با فضل و محدثى بزرگ است.»كلام علامه مجلسى‌ علامه مجلسى درباره وى مى‌فرمايد:« كتاب ايشان،[[تُحف العقول‌]] خود بهترين شاهد بر فضل و دانش و عظمت شأن ايشان مى‌باشد.»سخن علامه خوانسارى‌ علامه خوانسارى، مؤلف كتاب روضات الجنات درباره او چنين مى‌گويد:« محدث بزرگ، حسن بن على بن حسين بن شعبه حرانى حلبى، فقيهى انديشمند و متبحرى بزرگ و شخصيتى سرشناس است. او كتابى به رشته تحرير در آورده كه اصحاب و فقهاى شيعه همه بر آن اعتماد كرده‌اند.»
+
در منابع کهن رجالی [[شیعه]] درباره وی اطلاعی وجود ندارد. براساس نوشته حسین بن علی ‌بن صادق بحرانی در رساله‌ای که درباره اخلاق و سلوک تألیف کرده، ابن‌شعبه از قدمای اصحاب [[امامیه]] محسوب شده و شیخ مفید از تُحف‌العقولِ وی، مطالبی نقل کرده است.<ref> رجوع کنید به شیخ عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا ۱۳۵۷ـ۱۳۵۸، چاپ افست قم، ج۱، ص۳۲۹ـ۳۳۰</ref> [[آقا بزرگ طهرانی]] از نوشته بحرانی استنباط کرده که حرّانی از مشایخ شیخ مفید بوده<ref>الذریعه، ج۳، ص۴۰۰</ref>، ولی بنابر منابع رجالی، مرحوم مفید، شیخی بدین نام نداشته است.
  
== استاد حرانی ==
+
==استادان و شاگردان==
  
ابو على محمد بن همام بغدادى، متوفاى سال 336 را مى‌توان از مشايخ ابن شعبه به شمار آورد.
+
از تحصیل و جلسات درس ابن شعبه حرانى جز اطلاعات اندکى در دست نیست و فقط در تراجم به [[محمد بن همام اسکافی|ابوعلى محمد بن همام بغدادى]] (متوفاى ۳۳۶ ق)، از محدثان و فقیهان بزرگ شیعى اشاره شده که حرانى نزد وى شاگردى کرد و از او [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه روایت]] دریافت داشت.  
  
== شاگردان حرانی ==
+
همچنین مهم‌ترین شخصیتى که برخی به عنوان شاگرد او نام برده اند، [[شیخ مفید]] (متوفاى ۴۱۳ ق) می باشد.
  
از تدریس و جلسات درس وی خبر قابل توجهی در دست نیست. به یقین، با آن تبحر و عمق علمی‌اش در حدیث و فقه ـ که بسیاری از عالمان بعدی بر آن صحه گذاشته‌اند ـ باید مجلس پر رونق و شاگردان ممتازی داشته باشد که تاریخ، شاگردان او غیر از [[شیخ مفید]] را از ما پنهان داشته است.
+
==آثار و تألیفات‌==
  
شیخ مفید (متوفی 412 هـ.ق) از فقیهان و متکلمان بزرگ شیعه است که در زمان خود شیعیان را از پراکندگی و اوضاع اسف بار رهایی بخشید و به اوج عزت رساند.<ref> همان، ص 240.</ref> عالمان شیعه و سنی به فضل و علم او اعتراف کرده‌اند.<ref> ر.ک: همان، ص 253ـ242.</ref> شیخ مفید در واقع موسس مکتب عقل‌گرایی در [[شیعه]] بود و آن را بسط و گسترش داد. او از حرانی روایت نقل کرده و حرانی از مشایخ او به شمار می‌رود.
+
*[[تحف العقول (کتاب)|تحف العقول عن آل‌ الرسول]]: یکى از مهمترین تألیفات وى کتاب «تحف العقول» است که بسیار مورد توجه علماى [[شیعه]] قرار گرفته است. این کتاب مجموعه‌اى ارزشمند از سخنان و نصایح [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] (ص) و [[اهل البیت|اهل بیت]] (ع) می‌باشد.  
 +
*[[التمحیص (کتاب)|التمحیص]]: کتابی درباره سبب و شیوه‌های آزمایش‌های الهی مؤمنان است. در مورد انتساب التمحیص میان صاحب‌نظران اختلاف وجود دارد؛ برخی عالمان، مانند [[شیخ حر عاملی]] و [[میرزا عبدالله افندی|افندی اصفهانی]]، «التمحیص» را به حرانی نسبت داده‌اند. اما برخی دیگر مانند [[علامه مجلسی]] و [[محدث نوری]]، این کتاب را از آثار [[محمد بن همام اسکافی|ابوعلى محمد بن همام]] دانسته اند، زیرا حرانی این کتاب را از محمد بن همام روایت مى‌کند.
  
== تأليفات‌ ==
+
==در نظر عالمان==
 +
حرّانى، به تصدیق بسیارى از فرهیختگان، عالمى فاضل و عامل بود و در [[فقه]] و [[حدیث]] مورد توجه عالمان قرار داشت، به ویژه در حدیث که «[[تحف العقول]]» او بیانگر تبحر و وثاقتش در نقل حدیث است، به طورى که [[علامه مجلسى]] روایات او را با این که سلسه سندش ذکر نشده، مقبول مى داند. علامه مجلسی درباره تحف می‌نویسد: «... نظم این کتاب دلالت بر رفعت شأن مؤلف دارد و بیشتر در مواعظ و اصول معلومه‌ای است که محتاج سند نیست».<ref> بحارالانوار، مقدمه، فصل دوم.</ref>
  
يكى از ارزشمندترين تأليفات وى كتاب« [[تحف العقول]]» است كه بسيار مورد توجه علماى شيعه قرار گرفته است.
+
همچنین با نگاهى به مقدمه تحف و روایات مذکور در آن و نیز مناجات و توصیه ها به دست مى آید که او در [[اخلاق]] و [[حقوق اسلامی]] نیز دستى داشته و با طرحى نو، مجموعه روایات اخلاقى، حِکَمى و حقوقى را ارائه نموده است.
شايد بتوان كتاب« التمحيص» را نيز به ايشان نسبت داد، زيرا او اين كتاب را از ابو على محمد بن همام روايت مى‌كند و برخى از علما آن را تأليف خود او مى‌دانند.
 
  
<I>مخالفان:</I>
+
[[شیخ مفید]]، ضمن تمجید از حرانی، درباره کتاب تحف العقول می‌نویسد: «تحف العقول کتاب لم یسمح الدهر بمثله؛ تحف العقول کتابی است که دهر همانند آن را نشنیده است.»<ref> سید حسن صدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، ص ۴۱۴.</ref>
  
[[علامه مجلسی]] در «بحار» این کتاب را به ابوعلی محمد بن همام نسبت می‌دهد. دلیل او، عبارت «حدثنا ابوعلی محمد بن همام» در ابتدای روایات منقول در این کتاب است».<ref> [[ریاض العلما]]، ترجمه محمدباقر ساعدی (مشهد: انتشارات آستان رضوی، 1366)، ج 1، ص 279.</ref>
+
[[شیخ حر عاملى]] در کتاب «[[أمل الآمل]]» درباره ایشان مى ‏فرماید: «ابو محمد، حسن بن على بن شعبه، دانشمندى با فضل و محدثى بزرگ است.»
  
<I>موافقان</I>
+
[[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبدالله افندی اصفهانی]] در «[[ریاض العلماء (کتاب)|ریاض العلماء]]» درباره حرانی می‌نویسد: «عالم، فقیه و محدث».
  
عالمان بسیاری، «تمحیص» را به حرانی نسبت داده‌اند. از جمله شیخ ابراهیم قطیفی در «الفرقه الناجیه». لذا شاگرد مجلسی، میرزا عبدالله افندی در «ریاض العلما»، نظر استادش را محل تأمل دانسته و معتقد است قطیفی اقرب به زمان مولف و اعرف از مولف «بحار» و دیگران به شناخت مولف «التمحیص» است. گذشته از این، اصحاب رجال چون [[شیخ طوسی]] و نجاشی که نزدیک به عهد ابوعلی محمد بن همام بودند، «التمحیص» را از آثار ابوعلی نام برده‌اند و این خود دلیل بر آن است که این کتاب از آثار محمد بن همام نبوده است و بلکه از آثار ابن شعبه حرانی است.<ref> الامل الآمل، ص 74.</ref> [[شیخ حر عاملی]] نیز در «الأمل الآمل» این کتاب را به حرانی منسوب می‌کند.<ref> همان.</ref>
+
[[سید محمدباقر موسوی خوانساری|سید محمدباقر خوانساری]] نیز در «[[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنات]]» می‌نویسد: «حسن بن علی بن حسین شعبه حرانی، فقیهى اندیشمند و متبحرى بزرگ و شخصیتى سرشناس است. او کتابى به رشته تحریر در آورده که اصحاب و فقهاى شیعه همه بر آن اعتماد کرده ‏اند».<ref> روضات الجنات، ج ۲، ص ۲۹۰.</ref>
  
== جایگاه حرانی نزد علما ==
+
[[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمى]] نیز در دو کتاب «الکنى و الالقاب» و «الفوائد الرضویه» خود از حرانى یاد مى کند و مى نویسد: «ابومحمد حسن بن على بن شعبه حرانى فاضل محدث، عالم عامل، فقیه جلیل، صاحب کتاب «تحف العقول» و آن کتابى نفیس و پرفایده و مشهور پیش علماست.»<ref>الفوائد الرضویه، ص ۱۰۹.</ref>
بسیاری از دانشوران از حرانی به بزرگی، فضل و علم یاد کرده‌اند و روایت بدون سند او را در «[[تحف العقول]]» پذیرفته‌اند. [[شیخ مفید]]؛ شاگرد حرانی، ضمن تمجید از استاد، درباره کتاب [[تحف العقول]] می‌نویسد: «تحف العقول کتاب لم یسمح الدهر بمثله».<ref> سید حسن صدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (بیروت: دارالرائد العربی، 1401 هـ.ق)، ص 414.</ref>
+
==پانویس==
 
 
شیخ ابراهیم قطیفی ـ از عالمان قرن دهم هجری ـ در کتاب «الوافیه» ضمن نقل روایتی از «التمحیص»، می‌نویسد: «الحدیث الاول ما راواه العالم الفاضل العالم الفقیه ابومحمد الحسن بن علی بن شعبه الحرانی...».
 
 
 
شیخ حر عاملی در «الامل الآمل» بعد از ستودن مولف تحف به فاضل محدث، درباره کتابش می‌گوید: حسن کثیرالفوائد مشهور.<ref> الامل الآمل، تحقیق سید احمد حسینی (قم، دارالکتاب الاسلامی، 1362)، ج 2، ص 74.</ref>
 
 
 
[[علامه مجلسی]] هم درباره تحف می‌نویسد: «...نظم این کتاب دلالت بر رفعت شأن مولف دارد و بیشتر در مواعظ و اصول معلومه‌ای است که محتاج سند نیست».<ref> [[بحارالانوار]]، مقدمه، فصل دوم.</ref>
 
 
 
میرزا عبدالله افندی اصفهانی در «ریاض العلما» درباره حرانی می‌نویسد: «عالم، فقیه و محدث».
 
 
 
میرزا محمدباقر خوانساری نیز در «روضات الجنات» می‌نویسد: «حسن بن علی بن حسین شعبه حرانی (یا حلبی) فاضلی است فقیه، متبحر، هوشیار، بلندپایه و آبرومند و کتابش مورد اعتماد اصحاب است».<ref> روضات الجنات (قم: اسماعیلیان، بیتا) ج 2، ص 290.</ref>
 
 
 
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
 
==منابع==
 
==منابع==
*محمداسماعيل نباتيان ، گلشن ابرار، جلد 4، صفحه 27 
+
*[https://rch.ac.ir/article/Details/9542 "حرانی ابن شعبه"، دانشنامه جهان اسلام، ابوالفضل حافظیان، ج۱۲].
*مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الحادیث 3 [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی
+
*[http://nbo.ir/%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D9%87-%D8%AD%D8%B1%D9%91%D8%A7%D9%86%DB%8C__a-366.aspx#_ftn21 "حسن بن علی ابن شعبه حرّانی"، فرهیختگان تمدن شیعه].
 +
*[[نرم افزار جامع الاحادیث ۵ / ۳|نرم افزار جامع الاحادیث]] [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
 
{{سنجش کیفی
 
{{سنجش کیفی
 
|سنجش=شده
 
|سنجش=شده
|شناسه= متوسط
+
|شناسه= خوب
 
|عنوان بندی مناسب= خوب
 
|عنوان بندی مناسب= خوب
|کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط
+
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
سطر ۶۴: سطر ۶۰:
 
|رعایت اختصار= خوب
 
|رعایت اختصار= خوب
 
|سیر منطقی= خوب
 
|سیر منطقی= خوب
|کیفیت پژوهش= متوسط
+
|کیفیت پژوهش= خوب
 
|رده=دارد
 
|رده=دارد
 
}}
 
}}
 
 
[[رده: علمای قرن چهارم]]
 
[[رده: علمای قرن چهارم]]
 +
[[رده: علماء شیعه]]
 
[[رده:محدثان]]
 
[[رده:محدثان]]
 +
[[رده:فقیهان]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۶ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۵۷

«حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى»، فقیه و محدث بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری است. ابن شعبه حرانى نزد علمای رجال و تراجم توثیق شده و کتاب معروفش «تحف العقول عن آل‌ الرسول» مورد تمجید و توجه آنان قرار گرفته است.

نام کامل حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى
زادگاه حلب، سوریه
وفات قرن چهارم قمری

Line.png

اساتید

محمد بن همام اسکافی،،...

شاگردان

شیخ مفید،...

آثار

تحف العقول عن آل‌ الرسول، التمحیص،...

زندگی‌نامه

ابو محمد، حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى حلبى، اهل «حرّان» بود که یکى از روستاهاى اطراف شهر حلب در سوریه است. حرّانی منسوب به خاندان شعبه است که در اصل اهل حلب بودند و محدّثان بزرگی در میان آنان ظهور کرده‌اند. تاریخ تولدش ذکر نشده، ولى طبق منابع تاریخى، قبل از سال ۳۸۱ قمری زنده بوده است.

ابن شعبه حرانی از معاصران شیخ صدوق ‏(متوفاى ۳۸۱ ق) است و از محمد بن همام‏ (متوفاى ۳۳۶ ق) روایت نقل می‌کند و از مشایخ شیخ مفید (متوفاى ۴۱۳ ق) نیز به شمار می‌آید.[۱]

در منابع کهن رجالی شیعه درباره وی اطلاعی وجود ندارد. براساس نوشته حسین بن علی ‌بن صادق بحرانی در رساله‌ای که درباره اخلاق و سلوک تألیف کرده، ابن‌شعبه از قدمای اصحاب امامیه محسوب شده و شیخ مفید از تُحف‌العقولِ وی، مطالبی نقل کرده است.[۲] آقا بزرگ طهرانی از نوشته بحرانی استنباط کرده که حرّانی از مشایخ شیخ مفید بوده[۳]، ولی بنابر منابع رجالی، مرحوم مفید، شیخی بدین نام نداشته است.

استادان و شاگردان

از تحصیل و جلسات درس ابن شعبه حرانى جز اطلاعات اندکى در دست نیست و فقط در تراجم به ابوعلى محمد بن همام بغدادى (متوفاى ۳۳۶ ق)، از محدثان و فقیهان بزرگ شیعى اشاره شده که حرانى نزد وى شاگردى کرد و از او اجازه روایت دریافت داشت.

همچنین مهم‌ترین شخصیتى که برخی به عنوان شاگرد او نام برده اند، شیخ مفید (متوفاى ۴۱۳ ق) می باشد.

آثار و تألیفات‌

در نظر عالمان

حرّانى، به تصدیق بسیارى از فرهیختگان، عالمى فاضل و عامل بود و در فقه و حدیث مورد توجه عالمان قرار داشت، به ویژه در حدیث که «تحف العقول» او بیانگر تبحر و وثاقتش در نقل حدیث است، به طورى که علامه مجلسى روایات او را با این که سلسه سندش ذکر نشده، مقبول مى داند. علامه مجلسی درباره تحف می‌نویسد: «... نظم این کتاب دلالت بر رفعت شأن مؤلف دارد و بیشتر در مواعظ و اصول معلومه‌ای است که محتاج سند نیست».[۴]

همچنین با نگاهى به مقدمه تحف و روایات مذکور در آن و نیز مناجات و توصیه ها به دست مى آید که او در اخلاق و حقوق اسلامی نیز دستى داشته و با طرحى نو، مجموعه روایات اخلاقى، حِکَمى و حقوقى را ارائه نموده است.

شیخ مفید، ضمن تمجید از حرانی، درباره کتاب تحف العقول می‌نویسد: «تحف العقول کتاب لم یسمح الدهر بمثله؛ تحف العقول کتابی است که دهر همانند آن را نشنیده است.»[۵]

شیخ حر عاملى در کتاب «أمل الآمل» درباره ایشان مى ‏فرماید: «ابو محمد، حسن بن على بن شعبه، دانشمندى با فضل و محدثى بزرگ است.»

میرزا عبدالله افندی اصفهانی در «ریاض العلماء» درباره حرانی می‌نویسد: «عالم، فقیه و محدث».

سید محمدباقر خوانساری نیز در «روضات الجنات» می‌نویسد: «حسن بن علی بن حسین شعبه حرانی، فقیهى اندیشمند و متبحرى بزرگ و شخصیتى سرشناس است. او کتابى به رشته تحریر در آورده که اصحاب و فقهاى شیعه همه بر آن اعتماد کرده ‏اند».[۶]

شیخ عباس قمى نیز در دو کتاب «الکنى و الالقاب» و «الفوائد الرضویه» خود از حرانى یاد مى کند و مى نویسد: «ابومحمد حسن بن على بن شعبه حرانى فاضل محدث، عالم عامل، فقیه جلیل، صاحب کتاب «تحف العقول» و آن کتابى نفیس و پرفایده و مشهور پیش علماست.»[۷]

پانویس

  1. امین، أعیان الشیعة، ج ‏۵، ص ۱۸۵.
  2. رجوع کنید به شیخ عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا ۱۳۵۷ـ۱۳۵۸، چاپ افست قم، ج۱، ص۳۲۹ـ۳۳۰
  3. الذریعه، ج۳، ص۴۰۰
  4. بحارالانوار، مقدمه، فصل دوم.
  5. سید حسن صدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، ص ۴۱۴.
  6. روضات الجنات، ج ۲، ص ۲۹۰.
  7. الفوائد الرضویه، ص ۱۰۹.

منابع